Değerli kardeşimiz

"Rabb" kelimesi "terbiye" kelimesinden türemiştir. Terbiye ise başkasının işlerini ıslah etmek ve durumunu gözetmek demektir. Herevî şöyle der: Bir şeyi ıslah eden ve tamamlayan kimse hakkında: "Onu ıslah etti." denilir. Allah'ın kitaplarını koruyan kimselere verilen "Rabbaniyyun" ismi de bu kökten gelmektedir.

Rab kelimesinin Kur'an'daki manaları:

1. Yaratma: Halik (yaratıcı) sıfatı Allah'ın rab sıfatı içinde yer almaktadır. "Alemlerin rabbi" ifadesinin birincil manası "alemlerin yaratanı"dır. Rab kelimesinin yaratma manasına geldiği -Hz. Yusuf un lisanından- şöyle dile getirilmektedir:

“(Rabbim!) Bana iktidar bahşettin ve hadiselerin tevilini öğrettin. Ey gökleri ve yeri yaratan!”(Yusuf  12/101)

Burada rab kavramının içine (fatır=yaratıcı) sıfatını koymuştur. Şu ayetler de bu anlamdadır:

“Firavun 'Rabbiniz kim ey Musa' dedi. Musa da 'Rabbimiz herşeyi yaratan ve sonra da hidayet edendir' dedi.” (Tâhâ  20/49-50)

2. Yol gösterme: Yüce Allah'ın hidayet etmesi/doğru yola iletmesi rab sıfatının kapsamına girmektedir. Bütün varlıkları yaratan Allah kimilerine vazifesini kimilerine de gideceği doğru yolu göstermiştir ki buna hidayet denmektedir.

3. İlah: Rab kavramının diğer bir anlamı da ilah'tır.

"Ve size 'Melekleri ve peygamberleri rabler (ilahlar) edinin.' diye de emretmez. Siz Müslüman olduktan sonra hiç size kâfirliği emreder mi?"(Âl-i İmran 3/80)

4. Sahip efendi idareci: Rab kavramı insana izafe edildiği zaman sahip efendi manalarına gelmektedir. Allah'a izafe edilince sahip (mâlik) manasını kazanmaktadır. Şu ayette sahip ve efendi manalarına gelmektedir:

“Onlardan kurtulacağını bildiği kimseye dedi ki: 'Beni efendinin yanında an!' Fakat şeytan ona efendisine anmayı unutturdu. Dolayısıyla birkaç sene daha zindanda kaldı." (Yusuf  12/42)

5. Eğitmek-öğretmek: Rab kelimesi rabbâniyyûn şeklinde kullanılınca çeşitli manalara gelmektedir:

“Hiçbir insanın Allah'ın kendisine kitap hikmet ve peygamberlik vermesinden sonra insanlara: 'Allah'ı bırakıp bana kul olun!' demesi mümkün değildir. Bilakis şöyle der: 'Okumakta ve öğrenmekte olduğunuz kitap uyarınca rabbaniler olun!'"(Âl-i İmran  3/79)

Bu ayet insanların öğretim ve tedrisat denen eğitimle gelişip rabbe mensup kimseler olabileceğine işaret etmektedir. Gerçek vahiy olan Kur'an'ı iyice öğrenip tetkik edip ondaki sırları açıklamak ve başkalanna öğretmekle hem ferdin hem de toplumun gelişimi temin edilmiş olacaktır. Genelde bu ayet daha çok eğitimin öğretim boyutunu gündeme getirirken şu ayet eğitim boyutuna dikkat çekmektedir:

“Rabbâniyyûn ve ahbâr onları günah olan sözleri söylemekten ve haram yemekten men etselerdi ya! İşledikleri fiiller ne kötüdür.” (Maide  5/63)

Bu sefer de rabbânîler'in toplumu yalan ve haram lokma yemekten menetmeleri uyarmaları ve eğitmeleri bu kavrama mana olarak yüklenmektedir. Bu faaliyet ise eğitimin alanına girmektedir.

Bu  manadan hareketle Fatiha Suresi 2. ayette “rabbi'l-alemin” ifadesine "Alemleri yaratan yol gösteren ve öğretip eğiten" şeklinde mana verebiliriz.

6- Veli Koruyucu: Rab kavramının özünde yer alan diğer bir mana da arka çıkmak sahip olmak manalarına gelen veli'dir.Rab iktidar veren yaratan ve insanı müslüman olarak yaşatan ve iyilerin arasına koyup sahip çıkan velidir. O zaman tekrar Fatiha Suresindeki "rabbi'l-alemin" ifadesine dönersek ibareye "Alemleri yaratan yol gösteren öğretip eğiten ve sahıp çıkan" manasını verebiliriz. Allah yaptığı imtihânda başarılı olmaları için insanları şeytanın etkisinde kalmaktan korumakta; koruyuculuk sıfatı ile onlara sahip çıkmaktadır. Bu manada ise "alemlerin rabbi" alemlerin koruyucusu olmaktadır.

Neticede Allah'ı Rab olarak benimsemek onun terbiyesi talimi altına girme ve hayatı düzenleyen hükümlerine boyun eğerek mükerrem insan olma yolunda ilerleme anlamına gelmektedir. (Geniş bilgi için bk. Elmalı Tefsirinden Kur'anî Deyimler ve Terimler M. Y. Soyalan "Rab" kavramı)

İlave bilgi için tıklayınız:

- "Allah’ı Rab beni de Peygamber bilene Cehennem haram olur." anlamına gelen bir hadis var mıdır?

- Allah Teala neden Kur'an-ı Kerim'in ilk ayetinde kendini Rab ismiyle tanıtıyor?.

Selam ve dua ile...
İslami Destek Sitesi