- İnsanlar ve cinler yaratılmadan önce Allah'ın isimlerinin tecellisi nasıldı?

Değerli kardeşimiz

- Muhyiddin İbn Arabî’nin konuyla ilgili görüşü şöyledir:

“Allah mahlukatı yaratmadan önce bir ‘ÂMÂ’da idi. Âmâ'nın altında da hava üstünde de hava vardı.” (bk. El-Futuhatu’l-Mekkiye I/148).

- İbn Arabî bu konuyu bir hadis-i şerife dayanarak açıklamaktadır. Hadiste gelen rivayet şöyledir: Ashap’tan Ebu Rezîn anlatıyor: Ben: “Ey Allah’ın Resulü! Rabbimiz mahlukatı yaratmadan önce neredeydi?” diye sordum. “Allah mahlukatı yaratman önce bir ‘AMA’da idi. Amanın altında da hava üstünde de hava vardı. Sonra Arşını su üzerinde yarattı.” diye cevap verdi.(Ahmed b. Hanbel; IV 11-12; Tirmizî Tefsir 12; İbn Mace Mukaddime 13)

Alimlerin bildirdiğine göre ‘Amâ’dan maksat Allah ile birlikte hiçbir şey yoktu' demektir. (Tirmizî a. g.y.) İbn Mace’nin rivayetinde yer alan “Onunla birlikte hiçbir yaratık yoktu” ilavesi de bu anlamı pekiştirmektedir.

İbn Esir “en-Nihaye fi Garibi’i-Hadisi ve’l-Eser” adlı eserinde bu konuda şu bilgileri vermiştir: ‘Amâ’ kelimesi uzatmalı şekliyle bulut demektir. Bazı rivayetlerdeki ‘Amen’ kısaltmalı şekliyle de “Allah ile birlikte hiçbir şeyin olmadığını” ifade etmektedir.

Bunun ‘ince bulut’ anlamında olduğunu söyleyenler de vardır. Bazı âlimlere göre ‘Amâ’ insan aklının kavrayamayacağı insan idrak sınırının ötesinde olan bir kavramdır.

Ünlü Dil bilgini el-Ezherî “Biz buna iman ederiz fakat herhangi bir şekilde onu nitelendiremeyiz.” diyerek görüşünü açıklamıştır. (bk. a.g.e III 576 -el-Mektebe eş-şamile)

Bazı bilginler mananın yanlış anlaşılmaması için hadiste bir muzafın/tamlayan bir kelimenin/Arş kelimesi takdir edilmesinin lüzumuna işaret etmişler. Buna göre “Ey Allah’ın Resulü! mahlukatı yaratmadan önce Rabbimiz neredeydi?” ifadesi “Rabbimizin Arşı neredeydi?” şeklindedir. Bu kelimenin takdir edilmesi “Allah’ın Arşı su üzerindeydi.” (Hud 11/7) mealindeki ayetin ifadesine de uygundur. Nitekim âlimler;

 “Onlar ancak buluttan gölgeler içinde Allah’ın (emrinin) ve meleklerin gelmesini ve işin bitirilmesinden başka bir şey mi beklerler? Halbuki bütün işler sadece Allah’a döndürülür.” (Bakara 2/210)

mealindeki ayette de “Allah’ın gelmesi” ifadesinde emir kelimesini takdir etmişler ve “Allah’ın emrinin gelmesi...” şeklinde anlamışlardır (a.g.y).

İbn Arabî ‘Amâ’nın Allah’ın nurunun tecelli ettiği ilk sahne olduğunu ifade etmiştir (bk. Fütuhat a.g.y).

Hadis-i şerifte geçen ‘Ama’ kelimesinin de yardımıyla bu konuyu -anladığımız kadarıyla- şöyle açıklayabiliriz:

Hadiste geçen ‘Amâ’ kavramı anlamı ne olursa olsun bir muammayı ifade etmektedir. Yani varlık yaratılmadan önce Allah’ın isim ve sıfatlarının nasıl olduğu bilinmez bir muamma idi.

Allah’ın varlığı birliği yaratıcılığı ilmi hikmeti kudreti bağışlaması affı gazabı celal ve cemal ve kemal sıfatlarının  olup olmadığı bilinmiyordu. Bu durum ‘Amâ’ olarak ifade edilmiş olabilir.

"Ben gizli bir hazine idim kendimi tanıtmak istedim mahlukatı yarattım ki beni tanısınlar." (Aclunî II 132).

Bu hadis hadis alimlerince senet bakımından eleştirilmiş olmakla beraber Aliyyu’l-Karî gibi bazı alimler bunun manasının doğru ve

“Cinleri ve insanları sırf bana kulluk etsinler diye yarattım." (Zariyat 51/56)

ayetine uygun olduğunu söylemiş ve İbn Abbas’ın bu ayette geçen ‘ibadet / kulluk’tan maksat Allah’ı tanımaktır şeklindeki açıklamasını delil göstermişlerdir. (bk. a.g.y; Aliyyu’l-Karî el-Esraru’l-Merfua s. 273).

Bu açıklama İbn Arabî’nin genel felsefesiyle de uyuşmaktadır. Nitekim İbn Arabî söz konusu hadisi şöyle açıklamıştır:

“Mahlukatı  yarattım ki bana bir ayna olsun ve o aynada cemalimi göreyim.” (bk. İşaratu’l-İ’caz s.17).

Demek ki mahlukat yaratılmadan önce güneşin bulut arkasında gizlendiği gibi Şems-i Ezelî olan yüce Allah’ın  isim ve sıfatları o mahiyeti bilinmez gizemde bir muamma idi. “Amânın altında hava üstünde hava vardı”. Yani Onunla birlikte hiçbir varlık yoktu. Kimse onu tanımıyordu. Çünkü varlıktan eser yoktu. Sonra mahlukatı yarattı ve kendisini tanıttı.

"Her cemal ve kemal sahibi kendi cemal ve kemâlini görmek ve göstermek istemesi sırrınca o sultan-ı zîşan dahi istedi ki bir fuar açsın içinde sergiler dizsin ta insanlara ve diğer şuurlu varlıklara saltanatının haşmetini servetinin şaşaasını sanatının harikalarını   kendi maharetini göstersin. Ta ki manevî cemal ve kemâlini iki yönden müşahede etsin: Birincisi bizzat kendi kuşatıcı ilmiyle ve bakışıyla görsün. İkincisi ise diğer şuurlu varlıkların nazarıyla baksın." (bk. Sözler On Birinci Söz s. 120).

Bu safha âyân-ı sabitenin teşahhus ettiği varlığın ilk sahnesidir.

İlave bilgi için tıklayınız:

- Allah kainatı yaratmadan önce ne yapıyordu?

Selam ve dua ile...
İslami Destek Sitesi