- Sanki başka yaratan yaratıcılar varmış da onların arasından bu işi en güzel yapan ALLAH'mış gibi bir mana çıkıyor?

Değerli kardeşimiz

Evvela bu gibi ifadelerden başka ilahların varlığını düşünmek tabii ki mümkün değildir. O halde Kur'an'da böyle bir üslubun kullanılması neyi ifade etmektedir?

İşte bu konuyu Risale-i Nur Külliyatındaki bilgilere göre birkaç madde halinde açıklamaya çalışacağız:

a. Kur'ân baştanbaşa tevhidi ispat edip göstermektedir. Bu husus Kur'ân-ı Hakîmde kullanılan bu gibi tabirlerin asla tevhit inancını zedeleyen bir anlam taşımadığının açık bir göstergesidir. Bilindiği üzere diğer sıfatlar gibi hâlıkıyetin/yaratıcılığın da çok mertebeleri vardır. Kur'an'da "Ahsenü'l-Hâlıkîn" tabirinin kullanılması başka yaratıcıların varlığını değil Allah'ın yaratıcılık mertebelerinin en güzelinde varlığı yaratan bir yaratıcı olduğunu vurgulamak içindir. Yani Allah "her şeyi her şeye lâyık bir tarzda en güzel bir mertebede halk eder bir Hâlıktır/yaratan bir yaratıcıdır." Nitekim bu mânâ "O her şeyi en güzel şekilde yarattı."(Secde 32/7) mealindeki ayet ve benzerlerinde ifade edilmektedir.

b."halk"/“yaratma” kelimesi Arapça’da yoktan var etmek anlamında kullanıldığı gibi "güzelce ölçüp biçmek yapmak inşa etmek" anlamında da kullanılır. İkinci anlamıyla yaratma kelimesi hem Allah hem de insanlar için kullanılabilir. Mesela;

"Hamd olsun Allah'a ki gökleri ve yeri yarattı." (Enam 6/1)

mealindeki ayette geçen "HLK" fiili daha önce bir modeli olmaksızın Allah'ın onları yoktan var ettiği anlamında kullanılmıştır. Bu tür halk/yaratma Allah'a mahsustur.

"Yaratan ile hiçbir şey yaratamayan bir olur mu? Hiç mi düşünmüyorsunuz?"(Nahl 16/17)

mealindeki ayette bu gerçeğe vurgu yapılmıştır.

Hz. İsa (as) ile ilgili olan:

"Hani bir vakit sen benim iznimle çamurdan/topraktan kuş şekline benzer bir şey halk ediyordun."

mealindeki ayette ise "HLK" fiili bir maddeden bir şey yapmak inşa etmek anlamında insan için kullanılmıştır. (bk. Isfahanî Mufredatu'l-Kur'an "HLK" maddesi).

Buna göre "Ahsenü'l-Hâlıkîn" gibi tabirler insan aklının algılamasına yardım eden bir düzeyi göz önünde bulunduran bir ifade tarzıdır. İnsanoğlu bazen bazı sanatları gözünde öyle büyütür ki onları yapan ustaları takdis edercesine bir paye verir. İşte Kur'an kullandığı bu gibi ifadelerle o gibi insanlara ders veriyor ve Allah'ın yaratması ile insanların ustalığı arasında yerden göğe kadar fark olduğunu bildiriyor ve adeta şöyle buyuruyor:

Allah'ın yarattığı kâinatın mucizeliği Kur'an'ın mucizeliği gibidir. Değişik elementleri ihtiva eden toprağı insan ele aldığı zaman ondan kerpiç tuğla çömlek sütun ve benzeri şeyler meydana getirir. Hâlbuki Allah aynı topraktan insan gibi bir mucize varlık yaratıyor. Hayat halk ediyor. Nabzı atan ve kalbi çalışan canlılar yaratıyor.

Kur'an'ın durumu da bundan farklı değildir. Aynı kelime ve harfleri insan kullandığı zaman normal bir söz olur bir kafiye olur. Ancak Allah'ın kullandığı kelime ve harflerden ise mucizeli Furkan ve Kur'an meydana gelir.

İşte Kur'an kendi mucizeliğini gözler önüne sermek için bir tek suresinin bir benzerini getirmelerini isteyerek muarızlarına karşı meydan okuduğu gibi bazen de Allah'ın fiilleri ile insanların fiilleri Allah'ın kâinattaki dengeleri koruyan çözümleri ile insanın küçük çaptaki çözümleri Allah'ın bütün varlıklar hakkında gösterdiği merhamet ile insanların küçük çaptaki merhametlerinin karşılaştırılmasına imkân veren ve mucize derecesindeki Allah'ın yaratışı ve merhametinin gerçeğine insan aklının dikkatini çeken Ahsenü'l-Hâlıkîn / Hayru'l-Fasılin / Erhamu'r-rahimin(iş yapan ustalarını en güzeli/işleri çözüme kavuşturanların en iyisi/merhamet edenlerin en merhametlisi) gibi tabirlerle meydan okuyor.

c. Bazı kâfirler kendi itikatlarınca Allah'tan başkasının da yoktan var edebildiğini iddia ediyorlardı. Materyalist düşüncede olduğu gibi tabiatı ve sebepleri bir yaratıcı olarak düşünenlere –kendi dillerinden- cevap vermek gerekiyordu. Kur'an-ı Kerim Ahsenü'l-Hâlıkîn tabiriyle onların akıllarına hitap ediyor ve adeta şöyle diyordu:

"Farz edin ki sizin kendi hayalinizde tasavvur edip iddia ettiğiniz gibi bir Allah'tan başka yaratıcılar vardır. Böyle de olsa Allah'ın yaratmasıyla onların o mevhum yaratmaları arasında benzerlik bile yoktur. Allah o mevhum yaratıcıların en güzelidir." (kr. Isfahanî a.g.e.).

"Yoksa Allah’a onun gibi yaratan bir takım ortaklar mı buldular da yaratmanın kim tarafından olduğunu mu karıştırdılar? De ki: Allah her şeyin yaratıcısıdır. O birdir her şeye gâliptir."(Rad 13/16)

mealindeki ayette bu itikattaki insanların durumuna işaret edilmektedir.

d. Ahsenü'l-Hâlıkîn Allahu ekber Hayru'l-Fâsılîn Hayru'l-Muhsinîn (Yaratıcıların en güzeli Allah en büyüktür işleri çözüme kavuşturup karara bağlayanların en hayırlısı iyilik yapanların en iyisi) gibi tabirlerdeki bir muvazene / karşılaştırma Cenâb-ı Hakk'ın mevcut sıfât ve fiilleri ile bu sıfat ve fiillerin küçük örneklerine sahip olanlarla bir muvazene/karşılaştırma değildir. Çünkü bütün kâinatta cinlerde insanlarda ve meleklerde olan kemaller Onun kemaline nispeten zayıf bir gölgedir; nasıl muvazeneye gelebilir? Bilakis buradaki muvazene/karşılaştırma insanların ve bilhassa gaflette olanların nazarına/bakışına göredir.

Meselâ nasıl ki bir asker onbaşısına karşı kemâl-i itaat ve hürmeti gösteriyor bütün iyilikleri ondan biliyor ve öyle görüyor; padişahı ise çok az düşünür. Onu düşünse bile yine teşekkürlerini onbaşıya veriyor. İşte böyle bir askere karşı denilir: "Yahu padişah senin onbaşından daha büyüktür. Yalnız ona teşekkür et." Ve şüphesiz şu sözle padişahın bir realite olarak var olan haşmetli hakikî kumandanlığıyla onbaşısının gerçekte olmayan o görünürdeki küçük kumandanlığı arasında bir karşılaştırma yapılmamıştır. Çünkü böyle karşılaştırma manasızdır. Bilakis yapılan şey söz konusu askerin bakış açısına göre şekillenen ve onbaşıyı padişahtan daha üstün gören yanlış anlayışını düzeltmektir.

Aynen bu misal gibi hâlık/yaratıcı ve mün'im/nimetleri veren varlıklar olarak tevehhüm edilen zâhirî sebepler gaflete dalmış insanların nazarında Mün'im-i Hakikîye/gerçek nimetlerin sahibi olan Allah'a perde olur. Gâfil insanlar onlara yapışır nimet ve ihsanı onlardan bilir medih/övgü ve senâlarını onlara verir. İşte Kur'ân bu gibileri gafletten uyandırmak için der ki: "Cenâb-ı Hak daha büyüktür daha güzel bir Hâlıktır daha iyi bir Muhsindir. Ona bakınız Ona teşekkür ediniz."

e. Söz konusu muvazene/karşılaştırma ve üstünlük vasfı mevcut varlıkların için geçerli olduğu gibi varlığı mümkün hattâ farazî eşyalar için dahi olabilir. Nasıl ki varlıkların çoğunun mahiyetlerinde müteaddit/sayılı mertebeler bulunur. Öyle de Allah'ın güzel isim ve sıfatlarının mahiyetlerinde de akıl itibarıyla hadsiz mertebeler bulunabilir. Ancak Cenâb-ı Hak o sıfât ve isimlerin mümkün ve mutasavver bütün mertebelerinin en ekmelinde en ahsenindedir. Bütün kâinat kemâlâtıyla bu hakikate şahittir.

"Lehü'l-Esmâü'l-Hüsnâ = En güzel isimler onundur." (Tâhâ 20/6)

ayetinde olduğu gibi Allah'ın bütün isimlerinin "en güzel" olarak vasıflandırılması da bu mânâyı ifade etmektedir.

f. Şu muvazene ve karşılaştırma Cenâb-ı Hakk ile mâsivâ/diğer varlıklar arasında geçen bir karşılaştırma değil. Bilakis bu karşılaştırma Allah'ın iki nevi tecellisi arasında yapılmaktadır.

Bu tecellilerden biri vahidiyettir. Yüce Allah vahidiyet sırrıyla vasıtalar ve sebepler perdesi altında ve bir genel kanun suretinde kâinatta tasarruf eder.

İkincisi ehadiyettir. Yüce Allah bu ehadiyyet sırrıyla perdesiz doğrudan doğruya hususî bir teveccühle kâinatta tasarruf eder. Bu iki tecelli birbirinden farklıdır. Sırr-ı ehadiyet daha parlak tevhit hakikatini daha açık gösteren bir tecellidir.

İşte bu karşılaştırmada: "Allah'ın ehadiyet sırrıyla doğrudan doğruya yaptığı ihsanı ikramı icadı ve kibriyâsı/azameti/büyüklüğü vahidiyet sırrıyla vasıtalar gerisinde ve sebepler arakasında ancak görünen ihsanlarından icatlarından ve bu şekilde görünen kibriyâsından/büyüklüğünden daha büyük daha güzel daha yüksek olduğu" hususu vurgulanmıştır.

Meselâ nasıl bir padişahın -fakat velî bir padişahın- ki umum memurları ve kumandanları sırf bir perde olup bütün hüküm ve icraat Onun elinde farz ediyoruz. O padişahın tasarrufları ve icraatı iki çeşittir:

Birisi umumî bir kanunla zâhirî memurların ve kumandanların suretine/şekline/durumuna ve makamların kabiliyetine göre verdiği emirler ve gösterdiği icraatlardır.

İkincisi umumî kanunla değil ve zâhirî memurları da perde yapmayarak doğrudan doğruya yaptığı şahane ihsân ve harika icraatıdır. Bu ikincisi daha güzel daha yüksek bir icraat tarzıdır denilebilir.

İşte bunun gibi Ezel ve Ebed Sultanı olan Hâlık-ı Kâinat/Kâinatın yaratıcısı her ne kadar sebep ve vasıtaları icraatına perde yapmak suretiyle rububiyetinin/yaratıcılık ve yöneticiliğinin haşmetini göstermiş. Fakat kullarının kalbinde hususî bir telefon bırakmış ki sebepleri arkada bırakıp doğrudan doğruya o kalp telefonuyla Ona teveccüh edip yönelsinler. Bu sebepledir ki onları ubudiyet-i hassa/diğer varlıklardan ayrı olarak hususî bir kullukla mükellef kılmıştır. Özellikle beş vakit namazda

"(Rabbimiz!) yalnız sana kulluk ediyor ve yalnız senden yardım diliyoruz."

deyin diye emredip kâinattan yüzlerini kendine çevirmeyi hedeflemiştir.

İşte bu karşılaştırmada "Ahsenü'l-Hâlıkîn Allahu ekber Hayru'l-Fâsılîn Hayru'l-Muhsinîn Erhamu'r-Rahimin (Yaratıcıların en güzeli Allah en büyüktür işleri çözüme kavuşturup karara bağlayanların en hayırlısı iyilik yapanların en iyisi Merhametlilerin en merhametlisi) tabirleri bu mânâya da bakıyor. (Bu konuda geniş bilgi için bk. Sözler Otuz İkinci Söz s. 616-619).

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet