​- Tehaddi ayetleri arasında zaman var değil mi?
- Mesela Kuran meydan okurken aynısını getirin sonra 10 suresini sonra 1 suresinin benzerini sonra kısa bir suresinin benzeri diyor ya bunları derken aynı bu sıra ile mi iniyor ayetler?
- Tehaddî ayetlerinin nüzul kronolojisi nasıldır?

Değerli kardeşimiz

Tehaddi Kur'an-ı Kerim’in ilahî kaynaklı olduğunu kabul etmeyenlere Kur'an’ın benzerini getirmeleri hususunda meydan okuması demektir.

Kur'an hakkında ileri sürdükleri çeşitli şüphelere karşı hamiyetlerine de dokunarak muarızların ona bir numune ortaya koymalarını talep eden Kur'an ayetlerine “Tehaddî âyetleri” denilmektedir.(1)

Evet Tehaddi ayetleri arasında zaman farkı vardır. Örneğin “bütün Kur’an’ın benzerinin getirilemeyeceği” (İsra 17/88) ayeti Mekke’de inmiştir. Keza “on surenin benzeri...” (Hud 11/13) hakkındaki tehaddi ayeti de Mekke’de inmiştir. “Bir surenin benzeri...” (Bakara 2/23) ile ilgili meydan okuma ise Medine’de tahakkuk etmiştir.

Demek ki tehaddiler arasında epey bir zaman söz konusudur.

Bu konuda Bediüzzaman Hazretlerinin şu mütalaası bize ışık tutacaktır:

“...Bu tabirden anlaşılır ki; onların ilzamları acizleri son hadde baliğ olmuştur. Zira dokuz dereceye baliğ olan tehaddinin yani muarazaya davet etmenin tabirleri tabakaları vardır.

1. Yüksek nazmıyla ihbarat-ı gaybiyesiyle ihtiva ettiği ulûmu ve âlî hakaikıyla beraber tam bir Kur'an’ın mislini ümmi bir şahıstan getiriniz.

2. Eğer böylece mislini getirmek tâkatinizin fevkinde ise belig bir nazımla uydurma şeylerden olsun getiriniz.

3. Eğer buna da kudretiniz olmazsa on sure kadar bir mislini yapınız.

4. Bu da mümkün olmadı ise uzun bir surenin mislini yapınız.

5. Eğer bu da size kolay değilse kısa bir surenin misli olsun.

6. Eğer ümmi bir şahıstan imkân bulamadı iseniz âlim ve kâtib bir adamdan olsun.

7. Bu da olmadığı takdirde birbirinize yardım etmek suretiyle yapınız.

8. Buna da imkân bulunamadığı takdirde bütün ins ve cinlerden yardım isteyiniz ve bütün efkârın neticelerinden istimdad ediniz.

Neticeleri tamamen yanınızda bulunan kütüb-ü Arabiyede mevcuddur. Bütün kütüb-ü Arabiye ile Kur'an arasında bir mukayese yapılırsa Kur'an mukayeseye gelmez. Çünkü hiçbirine benzemiyor. Öyle ise Kur'an ya hepsinden aşağıdır veya hepsinden yukarıdır. Birinci ihtimal bâtıl ve muhaldir. Öyle ise hepsinden yukarı fevk-al küll bir kitabdır. On üç asırdan beri misli vücuda gelmemiştir bundan sonra da vücuda gelemeyecektir vesselâm.

9."Bizim şahidlerimiz yoktur. Eğer muarazaya girişsek bizi destekleyecek kimse yoktur." diye gösterdikleri o bahaneyi de defetmek için "Şühedanıza da müsaade edilmiştir. Onları da çağırın size yardım etsinler."

İşte bu tabakalara dikkat edilirse muarazanın şu mertebelerine işareten Kur'an-ı Kerim'in yaptığı îcaz ile gösterdiği i'caza bir şua görünür.”(2)

Tehaddî Ayetlerinin Nüzul Kronolojisi

Tehaddî ayetlerinin nüzul kronolojisi hakkında ihtilaf bulunmakla birlikte tefsir ve belagat âlimlerinin çoğuna göre bu ayetlerin nüzul sırası yukarından aşağıya çoktan aza göre olmuştur.

Cessas Semerkândî Zemahşerî İbn Kesîr Suyûtî... gibi birçok müfessir tehaddi ayetlerinin nüzul kronolojisi hakkında çoktan aza doğru bir aşamanın varlığını savundukları görülmektedir.

Tehaddî ayetlerinin nüzul kronolojisi hakkındaki tartışmaların olağan olması gerektiğini belirten alimlere göre aynı sure içinde hem Mekkî hem de Medenî ayetlerin bulunması mümkün olduğundan söz konusu ayetlerin kronolojisi hakkında farklı görüşlerin olması doğal karşılanmalıdır. Çünkü her ayetin nüzul kronolojisinin tespit edilmesi güçtür.(3)

Kur'an’ın İlk Nazil Olduğu Dönemde Edebi Ortamı

Kur'an’ın nazil olduğu dönemde Araplar arasında çok ateşli bir edebî rekabet yaşanmakta önde gelen şairler bazen yıllarını vererek hazırladıkları kasideleriyle hatipler de nutuklarıyla panayırlarda yarışmaktaydı.

Bütün insanların izleyebileceği açık meydanlarda zamanın edebiyat üstadlarına takdim edilen edebî ürünlerin nasıl titiz eleştirilere tabi tutulduğu kaynaklarda izah edilmektedir. Mesela Hansa Ukaz panayırında en meşhur şairlerden Hassan bin Sabit’in bir beytinde tam sekiz hata bulmuştu.(4)

İşte böyle bir edebî ortamda Allah Teâlâ inkârcılara meydan okuyarak Kur’ân-ı Kerîm’in bü­tün insanları benzerini getirmekten âciz bırakan bir mükemmelliğe sa­hip olduğunu ilân etti.

Mekke ve Medine döneminde birçok defa tekrar edilen bu meydan okuma Kur'an’da birçok safhada gerçekleşmiştir.(5)

Kur'an çoktan aza doğru teklifler sunarak muarızlara acziyetlerini sonuna kadar hissettirmiştir.

Kurtubî tedrîcî bir usulün uygulanmasıyla meydan okumanın edebî açıdan daha güçlü ve daha tesirli hale geldiğini kaydeder. Kur'an bu hususta icâzın en üstün şeklini tatbik etmiştir.(6)

Yüce Allah müşrikleri fikrî mücadeleye çekmek ve acziyetlerini perçinlemek için böyle yapmıştır.

Birinci aşamada müşriklerden Kur'an’ın tamamına benzer bir kitap getirmeleri talep edilmiştir:

“De ki: Bu iddianızda tutarlı iseniz (bana ve Musa’ya inen) bu iki kitaptan daha doğru daha muteber olup Allah tarafından gelmiş olan başka bir kitap gösterin ona tabi olayım!”(Kasas 28/49)

“De ki: Yemin ederim! Eğer insanlar ve cinler bu Kur’ân’ın benzerini yapmak için bir araya toplansalar hatta birbirlerine destek olup güçlerini birleştirseler bile yine de onun gibi bir Kitap meydana getiremezler.”(İsra 17/88)

“…İddialarında tutarlı iseler Kur'an gibi bir söz getirsinler bakalım!”(Tur 52/34)

Bu ayetler Mekke döneminde nazil olmuştur.(7)

Müşrikler haliyle Kur'an’ın benzeri bir kitap getirmekten aciz kaldılar.

İkinci safhada saha biraz daha daraltılıp işleri kolaylaştırılarak Kur'an surelerine benzer on sure getirmeleri talep edildi. Mekke’de nazil olan Hud Suresi’nde şöyle buyrulur:

“Yoksa 'Kur'an’ı kendisi uydurmuş.' mu diyorlar. De ki: 'İddianızda tutarlı iseniz haydi onunkine benzer on sure getirin isterse kendi uydurmanız olsun ve Allah’tan başka çağırabileceğiniz herkesi de yardımınıza çağırın!'”(Hud 11/13)

 Fakat onlar bu davete de herhangi bir mukabelede bulunamadılar.

Üçüncü safhadainkarcılardan Kur'an’ın bir suresine benzer bir söz getirmeleri istendi:

“Bu Kur'an’ın Allah tarafından gelmeyip başkası tarafından uydurulmuş olması asla mümkün değildir. Lakin o daha önce indirilen kitapları tasdik eder ve farzedilen hüküm ve hakikatleri açıklar. Onda şüphe edilecek hiçbir taraf yoktur. Alemlerin Rabbi tarafından gönderilmiştir. Yoksa 'Onu kendisi uydurmuş.' mu diyorlar? De ki: 'Öyleyse iddianızda tutarlı iseniz haydi onunkine benzer bir sure ortaya koyun ve Allah’tan başka çağırabileceğiniz kim varsa hepsini de yardımınıza çağırın.'”(Yunus 10/37-38)

İnkarcılar buna da cevap veremeyince Dördüncü safhadaKur'an onları tam misli olmasa da kısmen kendisine benzeyen bir söz söylemeye dâvet etti:

“Eğer kulumuza indirdiğimiz Kur'an'ın Allah’ın sözü olduğu hakkında şüpheniz varsa haydi ona benzer bir sure (söz) meydana getirin ve Allah’tan başka tüm şahitlerinizi (güvendiklerinizi yardımcılarınızı) çağırın; eğer iddianızda sadıksanız!”(Bakara 2/23)

Mekke dönemine ait safhalarda mislehûdiye benzeri teklif ediliyordu. Burada ise teb‘îz ifade eden min mislihîbuyrulmuş böylece tahdîdî bir nazîre değil takrîbî bir nazîre de olabileceği bildirilmiştir. Yani “Sizden tam bir nazîre istemiyorum bilakis herhangi bir cihetle kayıtlı olmaksızın herhangi bir şekilde bir kısmına benzer bir söz getirmeniz bile yeter” denilmiştir.(8)

Kur'an’ın meydan okuması insanların aynı lafızlarla aynı üslupla belağat açısından benzerini getirmeleri yönünde değildi. Kur'an’ın insanlara meydan okuduğu esas nokta üslûbu ve ifade tarzı nasıl olursa olsun belağat ve beyan itibariyle hakikati tesirli bir tarzda ifade etme açısından Kur'an’ın seviyesinde bir kelam getirmeleridir. Nitekim edipler ve şairler arasındaki mukayese de bu manada yapılmaktadır.

Kur'an-ı Kerîm en son meydan okumasını yaptıktan sonra inkarcıları ikaz ederek böyle bir muarazayı hiçbir zaman yapamayacaklarını dolayısıyla isyandan vazgeçerek ilahî azaptan kurtulmalarının kendileri için daha faydalı olduğunu bildirdi.

Ayetteki “وَلَنْ تَفْعَلُوا: ki asla yapamayacaksınız!” ibaresi öyle bir eminlik ve kesinlik ifade etmektedir ki böylesi bir hüküm ancak ilmi ve kudreti sınırsız tam ve kusursuz olan bir zat yani Allah tarafından verilebilir. Yaratıklardan hiç kimse beşer açısından gayb yani belirsiz ve kapalı olan istikbale ait böylesine kesin bir hüküm veremez.

İnkarcılar acziyetlerini iddia ve ilan eden bu sözü duydular hatta bu söz onların gönüllerine işledi ve oraya iyice yerleşti. Daha sonra da dilden dile dolaştı ve böylece Kur'an’a muaraza edemeyeceklerini iyice anladılar.

Bu ayet onların acizliklerini ufuktan ufuğa taşıdı yetersizliklerini tescil etti ve onların dillerini âdeta mühürledi.(9)

Şayet bu ayetlere muhatap olan kimselerin cevap vermeye güçleri yetseydi Allah Rasulü’nün (asm) nübüvvet davasını geçersiz kılıp mesnedlerini ve delillerini boşa çıkarma hususundaki ihtirasları sebebiyle ellerinden gelen hiçbir şeyi geri koymaz ne pahasına olursa olsun bunu gerçekleştirme yollarını ararlardı. Eğer böyle bir şeyi de gerçekleştirmiş olsalardı o da herkes tarafından duyulur ve mesela Müseylimetu’l-Kezzab’ın kendisini rezil eden ve komik duruma düşüren hezeyanları misali bize kadar nakledilirdi.

Müşrikler bu tehaddîye cevap veremedikleri için onun yerine; yalanlama kışkırtma iftira gibi saldırgan bir tavır takındılar;

“Bu ancak nakledilegelen bir sihirdir.”(Müddessir 74/24)
“Süregelen bir sihirdir” (Kamer 54/2)
“Bizzat kendisinin uydurduğu bir yalandır.” (Furkan 25/4)
“Öncekilerin masallarıdır.” (Enam 6/25; Enfal 8/31)

gibi hakikate tekabül etmeyen ayrıca kendi kararsızlık ve tutarsızlıklarını gösteren bir takım haksız iftiralarla meşgul oldular. “Bu Kuran’ı dinlemeyin! Okunurken gürültü yapın belki galip gelirsiniz” (Fussılet 41/26) diyerek acziyetlerini iyice ortaya koydular.(10)

Kaynaklar:

1) Hattabi Beyanu İ‘câz Mısır trs. s. 21-22.
2) İşarat-ül İ'caz 131-132; bk. Razi Mefatih 17/102.
3) bk. Cessas Ahkamu’l-Kur’an Beyrut 1992 1/34.
4) er-Râfiî Mustafa Sâdık İ’câzü’l-Kuran s. 185.
5) Bu safhaların sıralanışı hakkında ileri sürülen farklı görüşler için bk. Zerkeşî el-Burhân 2/91; Suyûtî el-İtkân 4/4; Hâlidî el-Beyân s. 67-70.
6) Kurtubî 1/77.
7) Derveze et-Tefsiru’l-hadis 2/283 (el-Kasas Giriş); 2/325 (el-İsrâ Giriş); 4/215 (et-Tûr Giriş).
8) Draz en-Nebe’ s. 84.
9) er-Râfi’î İ’câz s. 142.
10) bk. Dr. Murat Kaya Kur’ân-ı Kerîm’de: İLÂHÎ AZAMET İstanbul 2010; Dr. Mehmet Salmazzem “Tehaddî” Ayetlerinin Nüzûl Kronolojisine Dair Farklı Bir Yaklaşım EKEV Akademi Dergisi Yıl: 19 Sayı: 64 (Güz 2015) s. 115-133.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet