- Kur'an'da bahsi geçen "şüphe" ve "mutmain olamama" aynı şey midir? Değilse aralarındaki fark nedir?

Değerli kardeşimiz

Şüphe ile mutmain olamamak farklıdır. İmanda şüphe olmaz. Ancak bir mümin bazı konularda mutmain olmayabilir. Bunun iman ve İslamiyet'ine bir zararı olmaz. Bununla beraber mutmain olmak için de çalışması gerekir.

Şüphe

"Rayb" olarak geçen kelime şüphe kuşku korku zihni sarsıntı endişeanlamlarına gelmektedir.

Bakara suresi 2. ayetinde Kur'an'da hiçbir raybin olmadığı aktarılmaktadır:

"İşte o Kitap; kendisinde hiç şüphe yoktur; müttakiler için yol göstericidir."

Şüphe ise iki şeyin birbirine fazlaca benzemesinden dolayı zihnin tercih edememesi durumudur. Bu açıdan kesinlik ifade edemeyen ilmin karşısında yer almaktadır. Şek de aynı şekilde ilmin karşısında olup çelişikliği ifade eder. (Nisa 4/157)

Kur’ânise asla şek ve şübhelere yer vermez. İnsanların şüpheleri ancak onların kalplerinin hastalığından ve mizaçlarının bozukluğundan ileri geliyor. Evet gözleri hasta olanlar güneşin ziyâsını inkâr ederler; ağızları acı olanlar tatlı suya acıdır derler. (bk. Nursi İşârâtü’l-İ‘câz 178)

Kur’an’da  geçen “rayb” kelimesi bütün cinsi ile olumsuz kılındığından ilmî şüphe ve ahlâkî şüphe diye birbirinden ayrılabilecek olan şüphe ve suçlama durumlarının ikisi de kaldırılmış ve iki yönden kesin olarak ispatlamakla kitabın mükemmelliği açıklanmıştır. (Elmalılı Hak Dini ilgili ayetin tefsiri)

Kalbin Tatmin ve Mutmain Olması

İtminan sözlükte sıkıntıdan sükûnete karışıklıktan düzene ermek sakin ve berkarar olmak bir şey veya bir kimseye itimat etmek rabt-ı kalb ile güvenmek ve onunla huzura ulaşmak gibi manalara gelir.

“İtminan” kelimesi ayetlerde;

- İmandan sonra kalpteki oluşan güven (Bakara 2/260);
- bir haberin doğruluğunu yakînî bir bilgi ile teyid ederek gönülden teslimiyeti sağlamak (Âl-i İmran 3/126; Enfâl 8/10); 
- olağanüstü bir takım olaylar ve mucizeler sayesinde kalplerde hasıl olan sükünet (Mâide 5/113);
- korktuğundan emin olmak (Nisâ 4/103); huzurlu belde (Nahl 16/112);
- din konusunda inkâra zorlanan ve bu ikrah sonunda küfür sayılan sözler söyleyen kimsenin sağlam imana sahip gönül (Nahl 16/106);
- kalplerin zikirle doyuma ermesi gönül bütünlüğünü yakalaması (Ra'd 13/28);
- ilme’l-yakinden ayne’l-yakine yükselerek doygunluğa eren nefs (Fecr 89/27)

gibi anlamlara gelmektedir.

Hadislerde "itminan" Kur'an'daki anlamıyla kullanılmakla birlikte bedenî ve zahirî sükünet olarak da kullanılmıştır. Nitekim rükûdan doğrulduktan sonra secdeye varmadan ayakta bir süre bekleyerek yapılan tadili erkânın sıfatı da itminan ya da tuma’nînedir.

İyilik (birr) hadislerde “nefs ve kalbin itminan bulduğu; yani tereddütsüz ve şeksiz kabul ettiği şey” olarak tarif edilmektedir. (Müsned 5/194).

Zikir iman iyilik ve doğruluk gibi kavramlarla birlikte kullanılan ve varlığı onların varlığına bağlı görülen "itminan duygusu" kalpte her türlü vesvese şüphe ve evhamın yok olduğu çarpıcı ve derin bir huzur hali demektir. Nitekim Peygamberimiz (asm) doğruluk ve yalanı tarif ederken de itminan ya da tuma’nîne kavramlarını bir ölçü olarak vermektedir:

"Doğruluk bir itminan ve huzur hâlidir. Yalan ve yalancılık ise bir şüphe ve sıkıntı hâlidir.”(Tirmizî Kıyame 60; Müsned 1/200)

İtminan yerleşip sabitleşme anlamına olduğundan hiçbir kuşkuya meydan vermeyecek bir şekilde Hakk’a inanmak zevkine ermek demektir. “Kalpleri bomboş” (İbrahim 14/43) ayetinde ifade buyrulduğu gibi gönülleri boş heva ve heveslerine kapılmış kimselerin kalp ve vicdanları bu duyguyu tatmayabilir. İman ve salih amel özelliğine sahip temiz kalpler ise bütün insan topluluklarının en güzeli sayılır.

İtminan kalplerin kazaya rıza bela ve musibetlere sabır ihlâs takva ve sükünete ermek suretiyle yatışmasıdır. Çünkü

 “Allah takva ehli ve ihsan sahipleriyle beraberdir.”(Nahl 16/28)

“Allah sabredenlerle beraberdir.” (Bakara 2/153)

buyurulmuştur. Bu tür itminan Allah’a itaat ve ibadete bağlıdır. İtaat ve ibadetlerde meydana gelebilecek bir kusur onu azaltır.

Özetlemek gerekirse İslam iman itminan ve nihayet ihsan peş peşe imanda ve kalp hayatında manevî yükseklik göstermektedir. İslam dil ile ikrarın; iman kalp ile tasdikin; itminan kalbin imanla huzur ve sükûnet meydana getirmesinin; ihsan ise bütün bunların Allah’ı görüyormuşçasına bir duyguyla hayata yansımasının ifadesidir. Bu yüzden kalplerin mutmain olması İslamî hayatı ruhanî derinliği ile yaşamanın temel şartıdır.

Selam ve dua ile...
İslami Destek Sitesi