"De ki: Rabbinizin size neleri haram kıldığını okuyayım: O’na hiçbir şeyi ortak koşmayın ana babaya iyilik edin fakirlik korkusuyla çocuklarınızı öldürmeyin sizin de onların da rızkını biz veriyoruz. Kötülüklerin açığına da gizlisine de yaklaşmayın. Haksız yere Allah’ın haram kıldığı cana kıymayın. Düşünesiniz diye Allah size bunları emretti." (En’am 6/151)
- Haram denince olumsuz cümleler gerekir. “Yalan söyleme” “Hak yeme” “Öldürme” “Anne babaya karşı gelme” gibi... Ama 2. cümlede “Anne babaya iyilik edin.” diyor. Yani haramları yapılmaması gerekenleri sayarken farz  olanı yapılması gerekeni yazıyor.
- Neden böyle bir kutsal kitapta bu denli bir hata bulunmakta? “Anaya babaya iyilik edin.” denmemeli “Anaya babaya kötülük etmeyin.” denmeliydi.

Değerli kardeşimiz

Konuya geçmeden önce "Neden böyle bir kutsal kitapta bu denli bir hata bulunmakta?" gibi ifadeler iman şuuruyla ve İslamî edeple bağdaşmadığını vurgulamalıyız. Çünkü böyle bir ifade sahibi tarafından sanki gerçekten bir hatanın var olduğu kabul edilmektedir. Bu sebeple bu tür ifadelerden mutlaka uzak durmalıyız. Bunun yerine “Görünürde pek anlaşılmayan kapalı / bizim anlamadığımız bir üslup...” gibi ifadeler kullanılabilir.

İlgili ayetin meali şöyledir:

“De ki: Gelin Rabbinizin size neleri haram kıldığını okuyup açıklayayım: O’na hiçbir şeyi ortak koşmayın anneye babaya iyi davranın fakirlik endişesiyle çocuklarınızı öldürmeyin çünkü sizin de onların da rızkını biz veriyoruz. Kötülüklerin açığına da gizlisine de yaklaşmayın. Haksız yere Allah’ın haram kıldığı cana  kıymayın. İşte aklınızı kullanırsınız diye Allah size bunları tavsiye ediyor / emrediyor.”

Dikkat edilirse ayette sadece “ana babaya itaat” konusu değil diğer nehiyler de bir sorun gibi görünmektedir. Çünkü ayetin zahiri ifadesine bakıldığında sanki şöyle deniyor; “Size  haram kılınan şeyler şunlardır: “Şirk koşmamanız anne-babaya itaat etmeniz çocuklarınızı öldürmemeniz fuhuş ve diğer kötülüklere yaklaşmamanız haksız yere adam öldürmemeniz...”

Çünkü “nefy-i nefy ispattır” yoğu yok ederseniz var olur. Şirk koşmamak haram ise şirk koşmak caizdir demek olur. Bu açıdan tefsirlerin çoğunda bu konuda  gerçekte değil görünürde bir problemin varlığına dikkat çekilmiş ve uygun yorumlara yer verilmiştir. Biz o tefsirlerden de istifade ederek bu konuda şu hususların altını çizmekte yarar görmekteyiz:

a. Burada kullanılan “HARREME” fiili zıtlık sanatı içerisinde “tavsiye” manasını çağrıştırmaktadır. Ayetin sonunda “Zalikum vassakum bih = Allah size bunları tavsiye ediyor” ifadesi bu kelimenin tavsiye manasında kullanıldığı veya mukadder bir “vassa” kelimesinin melhuz olduğu kabul edilir. Buna göre ayetin manası şöyle olur: “Allah size şirk koşmamanızı anne-babaya saygılı olmanızı...” tavsiye etmektedir.

b. Ayette yer alan “ella” kelimesi iki edattan meydana gelir; “EN-L”. Buradaki  EN “yani” manasına gelen bir tefsir edatıdır. Buna göre ayetin manası şöyledir: “De ki: Gelin Rabbinizin size neleri haram kıldığını okuyup açıklayayım: Yani; O’na hiçbir şeyi ortak koşmayın (ortak koşmanız haramdır) anneye babaya iyi davranın (iyi davranmamanız haramdır)...”

c. Ayette yer alan “ella” kelimesinin çözümü olan “EN-L”nın “L”sı bir nehiy/sakındırma edatıdır. Belagatte “bir şeyi nehy etmek onun zıddını vacip kılmak” manasına gelir. Dolayısıyla buradaki ayetin manası şöyledir: “Allah’a şirk koşmanız  anne-babaya isyan etmeniz haram kılınmıştır.” Yani anne-babaya itaati emreden cümle bir önceki cümlenin görünürdeki nehiy şekline değil onun zıddı olan “Allah’ı birleyin” mealindeki mukadder cümleye atıftır. Tam manası şöyle olur: “Allah’ı birleyin ve anne-babaya da saygılı olun.”

d. Ayette yer alan “Allah’a şirk koşmayın... -çocuklarınızı öldürmeyin- Kötülüklerin / fuhşun açığına da gizlisine de yaklaşmayın- haksız yere adam öldürmeyin." gibi birkaç nehyin / olumsuz emrin arasında yer alan “anne-babaya itaat” cümlesinin bu konumu ve görünürdeki şeklinin de haram olmasının imkânsızlığı delaletiyle bu cümle de -fehva’l-hitap yoluyla- manasının zıddıyla diğer cümleler gibi nehiy silsilesine dahil olduğuna işarettir.

Buna göre ayetin manası: “Allah’a şirk koşmayın anne-babaya kötülük etmeyin (La tüşrikû billahi... ve la tüsîû bil-valideyni.)” şeklinde olur. Anne-babaya yalnız kötülük etmemek fazla bir şey ifade etmediği bunun yanında iyilik etmenin gerekli olduğunu vurgulamak için -meal olarak-“anne-babaya kötülük etmeyin” ifadesi yerine “anne-babaya iyilik edin / onlara karşı iyi davranın” ifadesine yer verilmiştir.

Meallerini vereceğimiz ayetlerde bu konu daha açık bir ifadeyle söz konusu edilmiştir:

“Rabbin kendisinden başkasına ibadet etmemenizi anne babaya iyilik etmenizi hükmetti."(İsra 17/23)

"Bana ve ana-babana şükret diye (emrettik); dönüş yalnız banadır. Eğer hakkımda bilgin olmadık bir şeyi bana ortak koşman için seninle mücadele edecek olurlarsa onlara itaat etme! Bununla birlikte dünya hayatında onlarla iyi geçin!" (Lokman 31/14-15)

Selam ve dua ile...
İslami Destek Sitesi