- Peygamberlerden daha faziletli olduğu söylenebilir mi?

Değerli kardeşimiz

Allah’ın Cebrail (as)’den daha kuvvetli bir mahlukunun olduğunu gösteren bir bilgiye rastlayamadık. Eski kavimleri -değişik sebepler altında- helak etme görevi Cebrail (as)’de olduğu dikkate alınarak onun en güçlü bir melek olduğu söylenebilir.

Cebrail aleyhisselam Kur'ân-ı Kerîm'de Cibril Rûhulkudüs Rûhulemîn Rûh ve Resul şeklinde beş değişik isimle ifade edilir. İlgili âyetlerde belirtildiğine göre Cebrail (as) karşı konulamayan müthiş bir güce üstün bir akla ve kesin bilgilere sahiptir; "arşın sahibi" nezdinde çok itibarlıdır ve meleklerin kendisine mutlaka itaat ettiği şerefli bir elçidir. (bk. Necm 53/5-6;  Tekvîr 81/19-21)

Cebrail kelimesinin yabancı kökenli olduğu bilinmektedir. Bazı alimlere göre bu kelimenin anlamı: Allah’ın kudretinin sembolü demektir. Çünkü "Cibril" ismi; kuvvet manasındaki CEBR ile Allah anlamındaki IL kelimelerinden meydana gelmiştir. Kur'an’da onun bu anlamına delalet eden "Şedidü'l-Kuva" vasfıdır. Bu tabir çok güçlü ve kuvvetli olmayı ifade eder. Bu ifade Necm suresinin 5. ayetinde aynen olduğu gibi kullanmıştır:

"Onu (Kur'an'ı) güçlü ve kuvvetli biri (Cebrail) öğretti."

Yine Necm suresinin 6. âyetinde geçen ve Hz. Cebrail (as)'in bir vasfı olarak zikredilen "Zû mirratin" kelimesi de aynı anlamı veriyor. Tekvir suresinin 20. ayetinde de "Zi kuvvetin" (kuvvet sahibi) tabiri ile Cebrail isminin anlamına uygun olarak aynı mânâ ifade edilmiştir.

Bu mana genel olarak "melek" kelimesinin bir anlamı olan kuvvet kavramına da uygundur.(bk. Niyazi Beki Kur’an’da İsimlerin Esrarı).

Hz. Peygamber (asm) onu bir kere "açık ufukta" bir kere de "sidretü'l-müntehâ"da aslî hüviyetiyle görmüştür. İnkarcılara karşı Hz. Peygamber (asm)'in dostu müminlerin destekleyicisidir. Kadir Gecesi'nde meleklerle birlikte yeryüzüne iner âhirette insanlar hesaba çekilirken mahşerde saf saf dizilen meleklerin yanında bulunur. (bk. M.F. Abdülbâki Mu 'cem s. 163 326)

İlgili hadislere göre Cebrail (as) dünyada ve âhirette Allah ile kulları arasında elçidir; hem meleklere hem peygamberlere ilâhî emirleri tebliğ eder. Bu sebeple de Allah'la vasıtasız konuşur. (Müsned II 267; III 230; Buhârî Tev-hîd 33)

Hz. Peygamber (asm) Cebrail (as)'in Allah nezdindeki üstün mertebesini dikkate alarak dualarında "Cibril'in Rabbi" ifadesini kullanmış ve bir anlamda onunla tevessülde bulunmuştur. (Müsned VI 61 156; Ne-sâî Sehv 88)

Tefsir hadis şerhi siyer tasavvuf tarih kelâm felsefe kitapları vb. İslâmî kaynaklarda Cebrail (as)'in isimleri nitelikleri görevleri insan şeklinde görünüşü ve üstünlüğü gibi konularda geniş bir literatür oluşmuştur. Bu kaynaklarda Cebrail (as) Kur'ân-ı Kerim'deki isimleri yanında Rûhullah Hâdimullah. er-Rûhu'l-a'zam el-Aklü'l-ekrem en-Nâmûsü'l-ekber el-Aklü'l-fa’âl Vâhibü's-suver Hâzinü"l-kuds Tâvûsü'l-melâike" gibi unvanlarla da anılır. Aynı kaynaklarda ayrıca Kur'ân-ı Kerîm'deki isimlerinin mânaları açıklanmıştır. Buna göre o karşısında durulmayacak üstün güce ve zaruri bilgilere sahip olduğu için Cibril (as) saygı duyulması gereken üstün bir mevkide bulunduğu veya dinî hayatın gerçekleşmesinde önemli rol oynadığı yahut latif olduğu için Rûh ilâhî buyrukları tahrif etmeden Hz. Peygamber (asm)'e ulaştırdığı için Rühulemîn insanların manevî açıdan temizlenmesini sağlayan vahyi getirdiği veya hiç günah işlemeyen tertemiz bir kul olduğu için Rûhulkudüs diye nitelendirilmiştir. (Râgıb el-İsfahanî s. 411; Fahreddin er-Râzî 24/166; Âlûsî 1/317; Elmalılı 1/432)

İslâmî kaynaklara göre Cebrail (as) arşı taşıyan ve "Mukarrebîn" adı verilen meleklerdendir. Emrinde arşın çevresinde bulunan meleklerden bir ordu vardır. Mükemmel bilgilere ve tasavvur edilemeyecek derecede üstün güce sahiptir.

Kaynaklarda Cebrail (as) ile ilgili tartışmalardan biri de onun fazileti konusudur. Fahreddin er-Râzî ile Zemahşerî gibi bazı Sünnî ve Mu'tezilî âlimlerin Cebrail (as)'in Hz. Peygamber (asm) de dahil olmak üzere bütün yaratıkların en üstünü olduğunu kabul etmelerine karşılık İslâm âlimlerinin çoğunluğuna göre Cebrail (as) bütün meleklerden ve peygamberler dışındaki insanlardan üstündür. (Fahreddin er-Râzî 11/226-227; Alusi 1/ 334; 30/60; bk. TDV. İslam Ansiklopedisi Cebrail md.)

Selam ve dua ile...
İslami Destek Sitesi