"Ali ve Peygamberin amcası Abbas Ebu Bekri yalancı günahkar hileger ve hain bilirdiler." anlamında bir rivayet var mıdır?
Değerli kardeşimiz
Bu ifadeler bazı doğrulardan cımbızlanarak ortaya atılan çarpıtmalardır.
Bilindiği üzere bir söz kendi bağlamından koparıldığı zaman maksadını aşan bir kalıba girer ve yanlış anlaşılır. Sorudaki takdim tarzı da buna çarpıcı bir misal teşkil etmektedir. Hadiste yer alan ifadelerin kendi bağlamındaki konumunu görmek için hadisin -meal olarak- özetini vereceğimiz ifadesine bakalım:
“Mâlik b. Evs anlatıyor: Ömer b. Hattâb bana haber gönderdi. Ben de ona gün yükseldiği vakit gittim. Bana:
— Ey Malik. Senin kavminden birkaç hane sahibi koşup geldiler. Ben de kendilerine biraz atıyye ayrılmasını (az bir malın verilmesini) emrettim. (Verdiğim malın gerçekten az olduğunu düşünüyorum onun için) Şunu al da aralarında taksim ediver dedi. Ben:
— Bunu benden başkasına emretsen iyi edersin dedim.
— Al onu yâ Mâlik dedi. Az sonra Yerfa (adındaki Hz. Ömer’in hacibi) geldi. Ve:
— Osman Abdurrahmân b. Avf Zübeyr ve Sad için (içeri girmelerine) iznin var mı yâ Emirel-mü'minin dedi. Ömer:
— Evet dedi. O da kendilerine izin vererek içeri girdiler. Sonra tekrar gelerek:
— Abbâs ile Ali için de iznin var mı dedi. Ömer (yine) :
— Evet deyip onlara da izin verdi. Derken Abbâs:
— Yâ Emirel-mü'minîn! Benimle şu yalancı günahkâr vefasız hâin arasında hüküm ver dedi. Orada bulunanlar da:
— Evet ey müminlerin emiri aralarında hüküm ver de kendilerini rahata kavuştur dediler. (Mâlik b. Evs: Bana öyle geliyor ki onlar burada olanları bunun için önceden göndermişler; demiş) Bunun üzerine Ömer:
— İkiniz biraz durun! (diyerek oradaki cemaate döndü ve:) Size Allah aşkına soruyorum! O Allah ki yerle gök ancak onun izniyle durmaktadır. ResûIüllah aleyhissalatü vesselamın: “Bize mirasçı olunmaz! Bıraktığımız sadakadır.” buyurduğunu biliyor musunuz dedi. Oradakiler:
— Evet cevâbını verdiler. Sonra Abbâs ile Ali'ye dönerek:
— Size de Allah aşkına soruyorum. O Allah ki yerle gök ancak onun izniyle durmaktadır. Resûlüllah aleyhissalatü vesselamın: “Bize mirasçı olunmaz. Bıraktığımız sadakadır.” buyurduğunu biliyor musunuz diye sordu.
— Evet dediler. Bunun üzerine Ömer şunları söyledi:
— Şu bir gerçektir ki Allah Resulüne öyle hususi/özel bir imtiyaz bahşetmiştir ki bunu ondan başka hiç kimseye vermemiştir. (o imtiyaz da şu ayetteki hükümdür:)
“Savaş olmaksızın fethedilen ülkelerin halklarına ait mallardan Allah’ın Peygamberine nasib ettiği ganimetler; Allah'a Resul'üne (akrabalara/Peygamber’in yakın akrabalarına yetimlere fakirlere ve yolda kalmış gariplere) aittir.” (Haşr 59/7)
buyurdu. (Râvi: Bundan önceki âyeti de okudu mu okumadı mı bilmiyorum diyor.) Resûlüllah aleyhissalatü vesselam ise Benî Nadîr'in mallarını sizin aranızda taksim etti. Vallahi kendini size tercîh etmedi. Sizi bırakıp da onları kendisi almadı. Nihayet şu mal kaldı. Resûlüllah aleyhissalatü vesselam prensip olarak bundan senelik nafakasını alır geri kalanı da Beytü'l-male koyardı.” Ömer sonra şöyle dedi:
“Size Allah aşkına soruyorum. O Allah ki yerle gök ancak onun izniyle durmaktadır. Bunu biliyor musunuz?” Oradakiler:
— Evet dediler. Sonra Abbas ve Ali'ye de oradakilere sorduğu gibi: “Bunu biliyor musunuz?” diye sordu.
— Evet dediler. Ömer (sözüne devamla) şunları söyledi:
— Resûlüllah aleyhissalatü vesselam vefat edince Ebû Bekir: Ben Resulullah aleyhissalatü vesselamın velisiyim dedi. Siz geldiniz. Sen kardeşin oğlundan (Hz. Peygamberi kast ediyor) kalan mirasını istiyordun; o da (Ali de) eşinin babasından kalan mirasını istiyordu. Ebû Bekir (size) şöyle dedi: “Resûlüllah aleyhissalatü vesselam: Bize mirasçı olunmaz; bıraktığımız sadakadır.” buyurdu. Siz ise onu yalancı günahkâr vefasız hain saydınız. Halbuki Allah onun doğru iyi/ahde vefa gösteren aklı başında/hak yolda yürüyen hakka tabi olan bir zat olduğunu biliyor.
Sonra Ebû Bekir vefat etti. Ben de Resûlüllah aleyhissalatü vesselam ile Ebû Bekr'in velisi oldum. Siz beni de yalancı günahkâr vefasız hain gördünüz. Halbuki Allah benim doğru iyi/ahde vefa gösteren aklı başında/hak yolda yürüyen hakka tabi olan bir kimse olduğumu biliyor. Ve ben de bu hilafet işini üzerime aldım. Sonra bana sen ve bu geldiniz. İkiniz birliksiniz ve istekleriniz de bir. Onu (o malı) bize ver dediniz. Ben de size dedim ki: “Dilerseniz onu size vereyim. Şu şartla ki: Resûlüllah aleyhissalatü vesselam onda nesıl bir tasarrufta bulunuyor idiyse siz de öyle yapacağınıza Allah'a söz verin. Onu bu şartla alıdınız. Öyle değil mi?”
— Evet dediler. (Ömer devamla) şunu söyledi:
— Sonra/şimdi de bana aranızda hüküm vereyim diye geldiniz. Hayır vallahi. Sizin aranızda bundan başka bir şeyle kıyamet kopuncaya kadar hüküm veremem. Eğer ondan (verdiğiniz sözünüze uygun bu malda tasarruf etmekten) âciz kaldıysanız onu bana iade edin!”(Müslim Cihad/Siyer Fey hükmü 48-1757-)
Bu rivayetin görünürdeki ifadesine göre üç kişi yalancılıkla suçlanmıştır:
a)Hz. Abbas yeğeni olan Hz. Ali’yi yalancılıkla suçlamıştır. “Ey müminlerin emiri. Benimle şu yalancı günahkâr vefasız hâin arasında hüküm ver.” ifadesi bunu göstermektedir.
Alimlerin bildirdiğine göre bu vasıfların Hz. Ali’de bulunması düşünülemez. Her ne kadar peygamberlerden başka kimse masum değilse de ancak biz sahabelere karşı hüsn-ü zan beslemek durumundayız. Bu açıdan bakıldığında bu ifadelerin sahibinin -Hz. Abbas’ın değil- bazı ravilerin olduğunu mübalağalı bir şekilde onlar tarafından kullanıldığını kabul edebiliriz. Yahut da Hz. Abbas yeğenini kendi oğlu gibi gördüğü için onun haksız olduğunu ifade etmek üzere bu mübalağalı ifadeleri -kendisi de inanmadığı halde- kullanmıştır diyebiliriz.
Ayrıca Hz. Abbâs'ın oğlu durumunda olan Hz. Ali'ye nazı geçtiği için bu kelimeleri lâtife ve şaka yoluyla söylemiş olduğunu kabul etmekte mümkündür. Hz. Abbas'ın maksadı hatalı olan yeğenini bu davranışından vazgeçirmektir.
Bununla beraber orada bulunan mümtaz sahabilerin Hz. Abbas’ın bu sözlerine itiraz etmemeleri onların -oradaki hal/durum karinesiyle- bunu bir gerçeğin ifadesi değil kızgınlıktan söylenen ve maksadını aşan abartılı bir ifade olduğunu hatta bunu söyleyen Hz. Abbas’ın da bu söylediklerine inanamadığını anlamış ve öyle algılamış olduklarını göstermektedir. (bk. Nevevî ilgili hadisin şerhi; İbrahim Canan Kütüb-i Sitte Tercüme ve Şerhi h. no: 1127)
b) Hz. Ömer’e göre Hz. Abbas ve Hz. Ali Hz. Ebubekir’i yalancı saymışlardır: “...Siz ise onu yalancı günahkâr vefasız hain saydınız!”
Hz. Ömer’in -meal olarak- şu “Halbuki Allah onun doğru iyi/ahde vefa gösteren aklı başında/hak yolda yürüyen hakka tabi olan bir zat olduğunu biliyor.” ifadesi Hz. Ebubekir’in yalancılıkla itham etmenin mümkün olmadığının bütün sahabe tarafından kabul edildiğini göstermektedir. Çünkü orada bulunan mümtaz sahabeler olduğu halde bunu söylüyor ve hiç kimse itiraz etmiyor.
Ayrıca Hz. Ömer’in bu ifadesi “mutlaka onların bu sözleri sözlü olarak ifade ettiklerini göstermez. Bilakis onların Hz. Ebu Bekir’in haklarında verdiği hükme razı olmamaları -onlar böyle bir şey düşünmezlerse bile- onu dürüst görmedikleri anlamına gelebilir. Hz. Ömer onların beğenmediği bu tavırlarını abartılı bir şekilde böyle ifade etmiştir.
c) Üçüncüsü Hz. Ömer’in yalancı sayılması:“Siz beni de yalancı günahkâr vefasız hain gördünüz. Halbuki Allah benim doğru iyi/ahde vefa gösteren aklı başında/hak yolda yürüyen hakka tabi olan bir kimse olduğumu biliyor.” manasına gelen ifadesi onların -kendisinin daha önce haklarında verdiği hükmüne tam bağlı kalmamalarını- kendisini yalancılıkla itham etikleri manasına geldiğini ifade etmek istemiştir.
Şimdi bağlamında söylenmiş bu sözlere bakın bir de bağlamından koparılmış sorudaki şu ifadelere bakın: “Halife Ömer bin Hattab: "Ali (r.a) ve Peygamberin (asm) amcası Abbas (r.a) Ebu Bekri yalancı gunahkar hileger ve hain bilirdiler". Eyne’s-sera mine’s-süreyya! İkisi arasında Seradan Süreyya'ya fark var..
Bu rivayetin özeti şudur: Hz. Abbâs ile Hz. Ali Resûlullah aleyhissalâtu vesselâmın terekesi sayılan fey malı konusunda ihtilâfa düşerek Halife Hz. Ömer'e müracaat ederler. Hz. Ömer onlara aynı konudan dâvâcı olarak daha önce Hz. Ebu Bekir'e de müracaat ettiklerini hatırlatarak Hz. Ebu Bekir'in kendilerine Resûlullah aleyhissalâtu vesselâmın: "Kimse bize vâris olamaz bıraktıklarımız sadakadır." anlamındaki hadisini hatırlatarak onlara bu maldan hak tanımadığını hatırlatır ve kendisinin de aynı kanaatte olduğunu ifade der. Bu malın tasarrufunu şartlı olarak kendilerine bırakabileceğini söyler.
Yine bu ve başka rivayetlerden anlaşıldığı üzere Hz. Peygamber (asm) adı geçen fey mallarından hissesine düşeni sağlığında kendisinin ve ailesinin ihtiyaçları için harcamış artan malı Müslümanların maslahatı at silah alımı gibi genel hizmetlerde harcamış idi. Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm vefat edince önce kızı Hz. Fatıma Halife Hz. Ebu Bekir'e gelerek bu malları miras usûlünce taksim edilmesini ve kendine düşenin verilmesinin istemiş ise de Hz. Ebu Bekir "Bize tevârüs olunmaz bıraktığımız her şey sadakadır." meâlindeki hadisi hatırlatarak Resûlullah (asm)'ın bıraktığı mallara miras muamelesi yapılamayacağını söylemiştir.
Not: Hadiste geçen Kazib kelimesi soruda "yalancı" olarak tercüme edildiği için biz de ona uygun olarak aynı şekilde tercüme ettik. Ancak bu kelime Arapça'da hatâ etmek yanılmak mânasına da gelir. Bu nedenle Hz. Abbâs'ın Hz. Ali'ye öfke ile sarfettiği "kâzib" sözünü dilimizdeki yalancı mânasında değil yanılma ve hata etme anlamında kullanmanın daha doğru olacağını düşünüyoruz.
İlave bilgi için tıklayınız:
- Hz. Ebu Bekir'in Resulullah'ın mirası olan Fedek arazisini Hz. Fatıma'ya vermemesinin sebebi nedir?
Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet