Değerli kardeşimiz

Hz. Peygamber döneminde yaşanmış herhangi bir özel hadisede veya savaşta pek de öne çıkmayan nisbeten gerilerde duran o yüzden Asr-ı Saadetteki büyük olayların akışı içinde insanın çoğu zaman varlığının farkına dahi varmadığı bir sima olarak Hz. Osman bütün bunlara rağmen neden makamca en üstün üçüncü sahabi olarak kabul olunmaktadır?

Bir hadisinde “Ashâbım yıldızlar gibidir.” buyurmuştur Hz. Peygamber. Onun her biri "yıldızlar gibi" ışık saçan sahabileri içinde Hz. Osman’ın misali deyim yerindeyse başka yıldızların ışıltısı arasında kendini pek belli etmeyen bir yıldız meselâ Kutup Yıldızı misalidir. Kutup Yıldızı gibi... Çünkü tıpkı onun gibi Hz. Osman da ilk bakışta kendini göze farkettiren bir ışık yaymaz. Ama nisbeten zayıf ışığıyla birlikte Kutup Yıldızı çağlar boyu insanlara yön ve yol gösteren bir yıldız olageldiği gibi Hz. Osman da bin dört yüz yıldan beri bir yol bir iz sunmuştur Allah’ın hak yolunun yolcularına. Oysa bir kez daha belirtelim Asr-ı Saadetin büyük olayları içerisinde Hz. Osman’ın ismi pek önlerde gözükmez.

Hz. Peygamber’in hayatını yahut İslâm’ın ilk asrına dair kitapları okuyan herkes bu örnek asrın hadiseleri içinde Hz. Ebu Bekir Hz. Ömer Hz. Hamza Hz. Ali Hz. Talha gibi parlayıp ışık saçan simaları görür de bu simalar arasında Hz. Osman bir derece geride durur. Zira onun bu yıldızlar kümesi içinde özellikle seçilip ayırt edilmesini temin edecek olan özellikle öne çıktığı belli bir olay bir gazve yoktur.

O ne Hz. Ebu Bekir misali Mirac vesilesiyle söylediği söz veya Resul-i Ekrem’e hicrette arkadaşlık veyahut hastalığında ona vekaleten ümmete namaz kıldırma gibi bir sebeple temayüz eder; ne Hz. Ömer gibi putperestliğin en keskin müdafii olarak nam salmışken bir iman kahramanına dönüşme gibi bir hadiseyle öne çıkar; ne de Bedir’de Hamza’nın Uhud’da Talha’nın Hayber’de Ali’nin durumuna benzer bir kahramanlığı söz konusudur. Asr-ı Saadet’e dair kitaplarda Hz. Osman hep vardır; ama hep bir derece gizlidir saklıdır gerilerdedir pek öne çıkmamaktadır.

Bu durum insana buna rağmen onun niye sahabiler arasında makamca ve faziletçe üçüncü sırada sayılabildiğini sordurur ve düşündürür. Hele hele onun Resulullah’ın "ilim şehrinin kapısı" övgüsüne mazhar olmuş olan nitekim bizatihî “Perde-i gayb açılsa yakînim ziyadeleşmeyecek.” diyen öte yandan "Allah’ın aslanı" diye nam salmış Hz. Ali’den dahi faziletçe ve makamca üstün kabul edilmiş olmasını anlamakta akıl ciddi biçimde zorlanır. Nitekim benim aklım zorlanmış yıllar yılı Hz. Ali’nin ondan daha üstün olduğu düşüncesini taşımıştır.

Maamafih sahabilerin her biri elbette üstün insanlardır. Hele Aşere-i Mübeşşere üstünlerin üstünüdür. Bu on en güzide sahabi içinde Hz. Ali’nin üstün meziyetleri ise apaçık ortadadır. Peki ne olmuş ve nasıl olmuştur da Hz. Peygamber döneminde yaşanmış herhangi bir özel hadisede veya savaşta pek de öne çıkmayan nisbeten gerilerde duran o yüzden Asr-ı Saadetteki büyük olayların akışı içinde insanın çoğu zaman varlığının farkına dahi varmadığı bir sima olarak Hz. Osman bütün bunlara rağmen makamca en üstün üçüncü sahabi olarak kabul olunmaktadır?

Bedir’de bulunamayan Uhud’da ise savaşın sonuna doğru yaşanan kargaşa ve bozgun halet-i ruhiyesi içinde oraya buraya kaçışan sahabiler arasında yer alan Hz. Osman başkaca bir savaşta veya başkaca hadiselerde de en önde gözükmeyen bir isim olduğu halde neye binaen sahabiler arasında makamca ve faziletçe en üstün üçüncü kişidir?

Şahsen bu soruyu yıllarca zihnimde saklı tutmuşumdur. Elbette siyer kitaplarında onun adı hiç geçmiyor değildir. Kendisinin ilk Müslümanlardan oluşu İslâm’ı seçişinden dolayı ailesinin kendisine reva gördüğü eziyetler Habeşistan’a hicret edenlerden oluşu Medine’ye hicretin akabinde Rume kuyusunu satın alıp vakfedişi Hudeybiye’de Hz. Peygamber tarafından Mekke’ye elçi olarak gönderilişi Tebük gazvesinden önce yaptığı külliyetli bağış Hz. Peygamber’e iki kez damat oluşu... bütün bunlar siyerlerde elbette mevcuttur. Ancak ne Ebu Bekir’in müşrikler Mirac hakkında kendisine kanaatini sorduklarında söylediği söz ne Ömer’in İslâm’a gelişi ne Hamza’nın aslan avından dönüp de Kâbe’de Ebu Cehil’e o büyük hiddetini sergileyişi ne Ali’nin Hayber’de gösterdiği yiğitlik ne de Talha’nın Uhud’da vücudunu Hz. Peygamber’e siper edişi türünden destansı hadiseler değildir bunlar. Lâkin Hz. Osman Aşere-i Mübeşşere’dendir. Hem de onlar arasında üçüncüleridir. Diğer bir deyişle cennetle müjdelenen sahabilerini ziyaret ettiği gün kapısı Resul-i Ekrem aleyhissalâtu vesselam tarafından bu müjde ile çalınan üçüncü sahabidir. Hz. Peygamber’e halifelikle şereflenenler arasında da tarihçe üçüncü sırada yer almaktadır.

Bu durumda aklıma takılan soruyu ve muammayı çözme çabası içinde her biri "yıldızlar gibi" olan sair sahabilerin öne çıkan vasıflarını gözardı etmeden zahiren bir parça geride duran Hz. Osman’ı öne çıkan vasıflarıyla tanıma imkânı buldum ve bu vasıfların her birinin esasen bizler için de birer hayat rehberi olarak karşımızda durduğunu gördüm. Ki Hz. Osman denildiğinde akla gelen vasıflardan ilkini "hayâ" teşkil ediyor. Hadis külliyatlarından bizatihî Resul-i Ekrem’in (a.s.m.) onu hayâsı ve edebi ile övdüğünü okuyoruz. Keza yine Hz. Peygamberin hayâsından dolayı ona karşı hususî bir ihtiramda bulunduğunu bildiren hadisler de çıkıyor karşımıza. Hz. Osman’da temayüz eden bir vasıf olarak hayânın onun nice büyük ve parlak yıldızı dahi geride bırakacak şekilde faziletçe o derece yükselmesine nasıl vesile olduğunu ise en başta yine Resul-i Ekrem’in hayâya dair hadisleri sayesinde anlıyor insan.

Nitekim her iki Sahîh’te ve Kütüb-i Sitte’nin altı kitabından beşinde mevcut bir hadisinde “Hayâ imandandır.” buyuruyor sevgili Peygamberimiz. Onun yine her iki Sahîh’te yer alan ve Kütüb-i Sitte’nin hepsinde bulunan bir başka hadisi ise “Hayâ imandan bir şubedir.” diye bildiriyor. Yine Hz. Peygamber’in öğrettiği üzere “Hayânın hepsi hayırdır.” ve “Hayâ ancak hayır kazandırır.” İşte hayânın niye "imandan" ve de "imanın bir şubesi" olduğunu anlayabildiği ölçüde hayâsı karşısında "meleklerin dahi kendisinden utandığı" Hz. Osman’ın neden bu derece yükselebildiğini de anlıyor insan.

Bunu anlamak için ise önce şu iki sorunun izini sürmesi gerekiyor:

- İnsan nasıl hayâ duyar?
- Yahut hangi durumlarda daha hayâlı davranır?

Kendi hayatlarımız dahilinde tecrübe ettiğimiz üzere hayâyı yani utanma duygusunu en yoğun biçimde yaşadığımız haller "görüldüğümüzü" ve "izlendiğimizi" bildiğimiz hallerdir. Yalnız kaldığımızda yapabildiğimiz birçok şeyi birisi tarafından izlendiğimizi biliyor isek yapamayız. Ki bu hal fıtratın kerih gördüğü insana fıtraten sevdirilmemiş olan bazı şeyleri uluorta yapmaktan bizi alıkoyduğu gibi günahtan da sakındırır. Kişi hayâsı ölçüsünde açıkça günah işlemekten çekinir ve hayâsızlığı ölçüsünde alenî günah işler.

Bizi tanıyan birinin bizi o halde görmesi endişesiyle gelen psikolojik utanç çoğu kez nefsin günaha davetine rağmen insanı günahtan alıkoyar. Ancak yine bu yüzden tanındığı ortamlarda utanılası fiillerden uzak duran insanlar tanınmadığı ortamlarda günaha daha rahat düşebilirler. (Ki bundan dolayı yanında bir tanıdığı olmadan tek başına yolculuktan insanı sakındıran böyle bir durumda şeytanın insana yol arkadaşı olacağını bildiren hadisler vardır. Yine bu bâbdaki hadislere binaen refakatinde bir başka mü’minin olduğu halde yolculuk sünnet-i seniyyedendir.)

Günahtan sakınma noktasında hayânın yanımızda başka insanların olduğu durumlar ile yalnız başına kaldığımız durumlar arasında nasıl bir fark husule getirdiğini kendi hayat tecrübemizle biliyoruz açıkçası. Peki insan yanında başka bir insan yokken yani yalnız başına iken gerçekten yalnız mıdır? Hayır. Yanında bir insan yokken de yalnız değildir insan. O’nun Semi’ Basîr Latîf Habîr Alîm bir Rabbi vardır. O’nun Rabbi Semi’ yani işitendir. Basîr yani görendir. Latîf’tir her yere nüfuz eder; Habîr’dir herşeyden haberdardır; Alîm’dir her şeyi bilir. Sem’ basar ve kudret yani görmek bilmek ve işitmek O’nun sıfatları arasındadır. Dahası Semîu’l-Basîr ve Alîmu’l-Habîr olan Rabbimizin her işe müekkel melekleri olduğu gibi insanın fillerini kaydeden melâikesi de vardır. Yani insan her an Rabbinin huzurundadır ve melekler her an yanıbaşındadır.

Allah Teâlâ ve vazifeli melekleri insanla her an beraberdir. İnsan bu gerçeği kavradığı ölçüde ‘yalnız’ iken de yalnız olmadığını bilir; ve bu gerçek aklında kaldığı müddetçe insanların yanında işlemeye utandığı günahtan yalnız iken de sakınır. Zira bilir ki etrafında insanlar yoksa bile Semî ve Basîr olan Rabbinin huzurundadır ve melekler de yanıbaşındadır. Bu açıdan baktığımızda hayâ imandandır ve imandan bir şubedir gerçekten. Zira hayâ duygusunun varlığı ve inkişafı Allah’ı Basîr (her şeyi gören) Semi’ (her şeyi işiten) Alîm (her şeyi bilen) Latîf (her şeye nüfuz eden) Habîr (her şeyden haberdar olan) gibi isimleriyle tanıyıp bilmeye her an böyle bir Rabbin huzurunda olduğu gerçeğinden gaflet etmemeye yani iman-ı Billaha ve iman-ı Billah içindeki marifetullaha bakmaktadır. Yanısıra melâikeye imana da...

Fıtratımıza konulmuş hayâ duygusu Semi’ ve Basîr olan Allah’a ve meleklerine imandaki terakki sayesinde gelişmekte; hayâ duygusunun gelişmesiyle de insan takvâ zırhıyla donanıp pek çok günahtan ve pek çok çirkin halden sakınıp korunarak Rabbinin hoşnut olup meleklerin takdir edeceği salih ameller işlemeye yönelmektedir.

Kısacası hayâ sahibi olmak ve hele hayâda zirveye ulaşmak ne basit bir iştir ne de kolay ve sıradan bir iş... Hayâ imandandır ve imandaki terakki sayesinde bu duyguda bir genişleme ve derinleşme yaşanmaktadır. Hayâda zirveye doğru yolculuk özellikle de Semi’ Basîr Alîm Latîf Habîr gibi esmâ-i hüsnâya dair sağlam bir kavrayışla birebir alâkalıdır. Hayâ ile iman arasındaki bu birebir ilişkidir ki Hz. Osman gibi bir sahabi Ashâb-ı Kirâm’ın Resulullah’ın yanında Allah adına giriştiği savaşlarda iz bırakan büyük bir kahramanlığı görülmediği halde hayâsıyla şöhret bulmuş bir kişi olarak sahabilerin en üstünleri arasındadır.

Osman (r.a.) imandan bir şube olan ve dillere destan olmuş hayâsı sayesinde mertebece Hz. Ebu Bekir ve Ömer’in hemen ardında üçüncü sırada anılmaktadır. Hayâdaki bu sırrın Hz. Osman’daki hayâ halinin ve onun hayâ ile gelen yükselişinin şu zamanın günaha çağıran binbir kapısı karşısında bunalan ahir zaman mü’minleri için de hem bir kurtuluş reçetesi hem de bir yükseliş imkânı sunduğunu düşünüyorum. Bizler de Hz. Osman misali Allah’ı söz konusu isimlerinin azamî mertebesinde tanır ve de bu isimlerden gafil olmaz isek keza kudsî meleklerin hayatımızın her anında bize yoldaş olduğunu bilir -yani melâikeye imanda da terakki eder- isek umulur ki hayâ hâlimiz o derece inkişaf eder; ve hayâdaki inkişafımız nisbetinde de nefis ve şeytanın bizi günaha sevketmesi zorlaşır. Ne mutlu hayatını hayâyla hayatlandıranlara! Ne mutlu bir kutupyıldızı misali hayatında ve hayâsında Hz. Osman’ı kılavuz tutanlara!

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet