Değerli kardeşimiz

Bilindiği gibi hadımlık veya bir diğer ifadeyle tavaşilik doğuştan veya sonradan yapılmış bir ameliye yüzünden erkeklik özelliğinin kaybedilmesi manasını ifade etmektedir. Hadım etme ameliyesinin nasıl yapıldığına dair ayrıntılı bilgilere sahip değiliz. Bir insanı cinsî hayatından mahrum etmek demek olan hadımlıkİslâm hukukunda câiz görülmemiştir. Hadımlığa hisâ veya ihtisâ denilmektedir. Hatta bütün Osmanlı Şeyhülislamları hadımlığın câiz ve meşru bir fiil olamayacağına dair kesin fetvâlar vermişlerdir. İslâm Hukukunda erkeğin cinsel organının kesilerek hadım edilmesi tamamen yasaklandığı gibi hayaları kesilerek veya tesirsiz hale getirilerek hadım edilme de yasaklanmıştır. Bu ikinciye ihtisâ denmektedir. Konuyla ilgili bir hadis-i şerifi buraya almak istiyoruz:

Ebû Hüreyre (ra) Hz. Peygamber (asm)’e çıkarak

“Yâ Resûlellah! Yaşım çok genç zinaya düşmekten korkuyorum. Evlenmek için gerekli maddi imkana da sâhip değilim. Müsâade ederseniz husye bezlerimi aldırayım.”

Dört defa sorması karşısında sükûtla cevap veren Allah’ın Peygamberi (asm) sonuncuda biraz da kızgınlıkla

“Ey Ebu Hüreyre! Senin kavuşacağın mukadderâtı yazan kalemin mürekkebi kurumuştur. Durum böyle olunca ister hadımlaş ve ister hadımlaşma müsâvidir.”

Burada Ebu Hüreyre sadece muhayyer bırakılmamaktadır; belki azarlanmakta ve Allah’ın kaderini değiştirmeye yeltenmekle suçlanmaktadır 1.

İnsanları hadım etmenin İslâmiyet’te caiz olmamasının asıl delili ise Kur’an’daki şu âyettir ve bütün Osmanlı Şeyhülislâmları hadımlığı yasaklayan fetvâlarını bu âyete dayanarak vermişlerdir:

“ (Şeytan devamla şöyle der): Onlara emirler vereceğim ta ki Allah’ın yarattığını değiştirmeye kalkışacaklar. Kim Allah’ı bırakıp da şeytanı dost edinirse açık ve büyük bir hüsrana maruz kalır.” 2.

Bu âyet-i kerîmeyi değerlendiren İslâm Hukukçuları hadımlık konusunda şu görüşü açıklamışlardır:

İnsanın hadım edilmesi haramdır; ancak bir menfaat ve maslahat için olursa insanlar dışındaki canlıların mesela atın ve öküzün hadım edilmeleri câiz olur 3. Hatta İslâm Hukukçuları ve Osmanlı Şeyhülislâmları hadım fiilini teşvik edeceğinden dolayı başkaları tarafından hadım edilmiş insanların istihdâmının dahi mekrûh olduğunu ifade etmişlerdir. Mekrûh ile haram arasındaki fark malumdur 4.

Bu konuda Osmanlı Şeyhülislâmı Dürrî-zâde Es-Seyyid Mehmed Ârif Efendi’nin verdiği fetva şudur:

“Habeş ve zenci tâifesinden Mısır ve havâlisinden celb olunan ricâl ve sıbyânın ba‘zılarının âlet-i tenâsüllerini kat‘ edüb mecbûb (erkeklik organı kesik) yahud hasy (hayaları hadım eylemek) etmek şer‘an câiz olur mu?

El-Cevâb: Harâmdır.

 ولامرنهم فليغيرن خلق الله ومن يتخذ الشيطان وليا من دون الله
فقد خسر خسرانا مبينا
nass-ı celîlinin mazmûnunda E’imme-i tefsir hisâ münderic olduğunu tasrih etmişlerdir. Şerh-i Kenz’de nakl edüb ol fi‘lin hürmetini Fetâvây-ı Feyziye’de ve gayrıda tasrîh etmişlerdir . Ol makûle umur-i şenî‘a (bu türlü çirkin işlere) tasaddi edenler Şeytân-ı Aleyhillâ‘ne’nin emrine ittiba‘ edüb şeytanı veli ittihaz etmeleriyle âyetin va‘îdinde dâhiller olub ism-i azîm ile âsimler olurlar.”

“Bu sûretde bu makûle ricâl ve sıbyânın bazılarının ol tarikle katillerine ve bazılarının inkıtâ‘-ı nesillerine (ölümlerine veya nesillerinin kesilmesine) bâ‘is olan fi‘l-i muharremi i‘tibâr edenlere şer‘an ne lâzım gelür?
El-Cevâb: Ta‘zîr-i şedîd ve habs-i medîd ile zecr olunub ol emr-i münkerin def‘inde hükkâm (hâkimler) müsamaha ve iğmâz-ı ayn ederler ise âsimler olub azle müstahak olurlar.” 5

İslam hukukunun caiz görmemesine rağmen başka eller tarafından hadım haline getirilen veya doğuştan hadım olan insanlarda aynı zamanda bir takım ruhî bozukluklular ortaya çıkmaktadır. Bu sebeple hadım erkekler huysuz çocuksu ve sinirli olmanın yanında basit saf zararsız iki yüzlü insanlardır.

Osmanlı Devlet adamları padişahlardan paşalara kadar kendileri insanları aslâ hadım etmemişlerdir. Ancak hadım olarak Afrika’dan getirilen köleleri evlerinde ve bu arada Harem’de istihdâm etmek üzere satın almışlar ve hizmetçi olarak kullanmışlardır. Bu da haram olmamakla beraber mekruh kabul edilmiştir.

Bu arada Hareme hadım hizmetçi alırken de İlm-i Simâ veya ilm-i kıyâfet denilen ve insanların fizikî özelliklerinden onların ruh hâletlerini ortaya çıkarmaya yarayan bazı özellikler arandığını anlıyoruz:

“Geldik imdi hadım olarak istihdâm etmek için alacağın kulun nişanlarına... Gayet kara ve ekşi yüzlü ve yüzü buruş buruş olsun. Gövdesi zayıf derisi kuru saçı yufkacık dişleri seyrek sesi incecik ve baldırı ince olsun. Dudağı kalın burnu yassı parmakları kısacık boyu büğrü ve boynu ince olsun. Bu dediğimi gibi olunca sarayda hadım olmaya yarar. Amma sarayda ak hadım olması gerekmez. Hele ki benzi kızıl olursa. Sonra gayet sakın sarışın hadımdan çok çekin bu cinsten. Hele saçı yoluk gözü sulanır çapaklı ve yaşarır olursa. Derler ki kendi sever avreti ya da başkasına sevdirmek için pezevenklik eder. Hâsılı bunun gibiden hayır gelmezmiş.” 6

Hayaları veya erkeklik uzuvları kesilen hadımların tamamında olmasa bile bir kısmında sonradan erkeklik uzvunun yeniden geliştiği ve hatta cinsi hayata hazır hale geldiği de araştırmaların ve tarihî olayların ortaya koyduğu bir gerçektir. Osmanlı devlet adamlarının bizzat hadım işini yapmadıklarını biraz sonra ayrıntılarıyla anlatacağız. Ancak bu konuda gerçek olan bir husus da Osmanlı Haremine hizmetçi olarak alınan hadımların erkeklik hayatının yeniden başlaması ve ortaya çıkması halinde muhtemel fitnelerin hemen bertaraf edilmesi için şu tedbirlerin alınmış olmasıdır:

A) İslâm’ın hükümlerine uyularak hadım olan hizmetçiler Harem’in antresinin dışında serbest dolaştırılmamışlar ve asıl hareme ancak izinle ve ailenin nezareti altında alınmışlardır. Nitekim asıl haremin kapısının başında yazılı olan konuyla ilgili Kur’an âyetini daha evvel zikretmiştik. Bu konuyu teyid eden ve harem ağalarının hareme girmelerini yasaklayan bir yasak da IV. Mehmed’in tahta geçtiği yıllara rastlayan Kösem Sultân’a aittir. Şöyle ki:

“Ba‘del-yevm kendü halinize olasız. Gerek harem umuruna ve gerek taşra umuruna karışmayasız. Cümleniz âzâdsız kölesiz. Ancak harem kapısı önünde oturmaktan gayrı işiniz yoktur. Size tayin olunan harem kapısı önünde olan odalardır. Eğer harem kapısından içeri bir adım duhûlünüz tezkire irsâl eylediğiniz mesmû‘um olur ise bilâ emân velâ te’hir katl olunursunuz. Eğer umûr-ı mühimme olub tarafımıza bildirmek iktizâ eder ise bir tezkire ile Kethüdâ Kadına ifade edesiz. Ol dahi bize ifade eder.” 7

B) Batı ve Çin saraylarında meydana gelen ahlaksızlıklar hesaba katılarak Osmanlı haremine alınan hadımların erkeklik organlarının tamamıyla kesilmiş olduğuna dikkat edilmiştir. Ayrıca alınan hadımların çirkin olmaları da dikkat edilen hususlar arasındadır.

C) İstisnâi olarak hareme alınan hadımlarda sonradan erkeklik organının oluşması halinde bunların belli bir maaş bağlanarak hemen haremden çıkarıldıkları görülmektedir. II. Mahmud döneminde yaşanan bir olayı kısaca nakledelim. II. Mahmud’a şöyle bir takrir gönderilmiştir:

“Bab’üs-Sa‘adet’ül-Aliyye neferâtından Gebzeli İbrahim Ağa ve Geyveli Ali Ağa ve Rumelili Abdullah Ağa kullarına recüliyyet ârız olmaktan nâşi...”.

Bu takrire II. Mahmud’un cevabı ise şöyle olmuştur:

“Manzûrum olmuştur. Üç neferin beherine mahiye ellişer kuruş verilip mahalline masraf kayd oluna.” 8.

Burada önemle ifade edelim ki bütün bu tedbirlerin yanında elbette ki hem cariyelerden ve hem de hadım ağalarından tedbirlere rağmen bir kısım fitnelere sebep olanların çıkabileceğini bu fitneleri şeytanın devamlı teşvik edeceğini ve hatta bazı çirkin olayların da olduğunu inkâr edemeyiz. Zira insan unsurunun bulunduğu ve hele de erkek ile kadının beraber olabileceği mekânlarda bu tür fitnelerin tamamen olmadığını iddia etmek de mümkün değildir. Ayrıca başta Dâr’üs-Sa‘âde Ağası olmak üzere Osmanlı tarihi içinde bazı ağalarda hadım olma şartı aranmamış ve cariyelerle evlenmelerine ve odalık cariyelere sahip olmalarına müsaade edilmiştir. Mesela Baş Musâhib Rasim Ağa’nın odalıkları Bâb’üs-Sa‘âde Ağası Hayrullah Ağa’nın da nikâhlı haremi vardır 9.

Osmanlı haremine alınan hadım erkek hizmetçiler (tavaşiler) iki gruba ayrılmaktaydı:

Birincisi; Ak Hadımlardır. İslâm hukukunda erkeklerin hadım edilmesi yasaklandığından dolayı Osmanlı devletinin genişleme yıllarında İstanbul’a çok sayıda Macarlardan Almanlardan ve Slavlardan esir getiriliyordu. İlk ak hadımlar bunlar arasından temin ediliyordu. Daha sonraları Gürcü Ermeni ve Çerkezlerden hadım olanlar satın alınarak temin edilmeye başlandı. Osmanlı hareminde istihdam edilen bu ak hadımlara "ak ağalar" adı verilmekteydi. III. Murad’ın 1582 tarihinde Bab’üs-Sa‘âde Ağalığını yani kızlar ağalığını zenci kızlar ağası Habeşi Mehmed Ağa’ya tesilm edişine kadar kızlar ağası ak ağalardan seçilirdi. Akağaların en önemli görevi Padişahın mâbeyn dâireleri ile harem dairesini korumak ve gerekli hizmetleri görmekti. Dış göreve atandıklarında vezâret payesi verilir ve genellikle Mısır Valiliğine gönderilirlerdi 10.

İkincisi; Siyah hadımlardır. Hem fitneye daha çok yol açma ihtimali hem teminindeki güçlük ve hem de hadım edilmelerinin zorluğu ve dayanıksız olmaları sebebiyle özellikle III. Murad zamanında Osmanlı Hareminde ak hadımların yerini zenci olan siyah hadımlar alınmaya başlandı. Bunun üzerine esir tüccarları Mısır Habeşistan ve Orta Afrika’ya kadar giderler türlü yollarla elde ettikleri zenci çocuklarını hadım ettirdikten sonra başta Mısır ve İstanbul olmak üzere Akdeniz limanlarında satarlardı.

Bu yollarla Harem’e alınan zenci hadımlardan bir ocak kuruldu ve adına da "ağalar ocağı" dendi. Ağalar ocağına alınan zenci çocukları kendilerinden daha büyük hadım ağalarınca yetiştirilirdi. Bunlara Türkçe öğretilir ve güzel isimler takılırdı. Sarayın ve haremin âdâbı hem nazarî ve tatbiki olarak öğretilirdi. Enderun okulunda olduğu gibi harem de bir okuldu. Belli bir yaşa kadar eğitilen ve eğitimlerini tamamlayan hadımlar daha sonra Haremdeki hizmetlere tevzi edilirlerdi 11.

Haremin Medhalinde görev yapan hadımağaları veya bir diğer adla harem ağalarının sayıları Fâtih zamanında 20’yi 1517 tarihinde 40’ı 1537 tarihinde 20’yi ve nihâyet 100’ü geçmemesine rağmen Batılı kaynaklar bu sayıyı 500 600 ve hatta 800 olarak ifade etmişler ve karalamak istemişlerdir.12. Bu hususta Batılı yazar ve seyyâhların verdikleri rakamlar ise tamamen hayale ve özellikle Müslüman bir devlet olan Osmanlı Devleti’ni karalamaya yöneliktir.

Kaynaklar:

1. Bkz. İbrahim Canan Kütüb-ü Sitte İstanbul 1995 II sh. 210-211; Bu hadis Buhari tarafından naklolunmuştur.
2. Kur’an Nisâ Âyet 119
3. Haskefî Dürr’ül-Müntekâ Şerh’ül-Mültekâ II 553 (Damad Şerhi kenarında); Damad Mecma’ül-Enhür II sh. 553;
4. Haskefî Dürr’ül-Müntekâ Şerh’ül-Mültekâ II 553 (Damad Şerhi kenarında); Damad Mecma’ül-Enhür II sh. 553;
5. Dürrî-zâde Es-Seyyid Mehmed Ârif Efendi Netîcet’ül-Fetâvâ Dersa‘âdet 1226 sh. 580-581
6. Keykavus Kâbûs-nâme (Tercüme Mercimek Ahmed Sadeleştirme Atilla Özkırımlı c. I İstanbul 1001 Temel Eser sh. 222.
7. Derviş Abdullah Risâle-i Teberdâriyye Fi Ahvâl-i Ağay-ı Dârüs-Sa‘âde Köprülü Kütp. No: 233 Vrk. 59
8. Uluçay Harem II sh. 128-131; Lebib Muammer Harem ve İç Yüzü Tarih Dünyası İstanbul 1950 sh. 67; Önemle ifade edelim ki hem bu yazar ve hem de bu konuyla ilgili bazı kalem oynatanlar hadım erkeklerin Çin ve Avrupa saraylarında işledikleri rezaletleri zikrederek ve bu olanları Osmanlı Haremine de tatbik ederek kendilerine göre harem’in İslâmî yüzünü kirletmek istemişlerdir. Bkz. Osman Nuri Abdülhamid-i Sânî ve Devr-i Saltanatı İstanbul 1326’da zikredilen olaylar ise kitabımızın başında aynı kitabdan Sultân Abdülhamid ile alakalı yaptığımız iktibaslardan anlaşılacağı üzere çoğunluğu iftira olan yalan yanlış tasvirlerdir. Halbuki Lebib Mu’ammer aynı makalesinin sonuna doğru şu tesbitleri yapmadan geçememiştir: “Köprülü Kütüphânesinde bulunan yazma bir eser (bir sonraki dipnotta zikr edeceğimiz eseri kasdetmektedir) zenci hadım ağalarına hücum ederek bunlardan çoğunun hakikatte hadım olmadıklarını ve Harem’de bir çok rezâletlere sebep olduklarını kaleme almaktadır. Bu eserin çok tarafgirâne yazılmış olduğuna şüphe yoktur.“ sh. 69.
9. Bkz. Derviş Abdullah Risâle-i Teberdâriyye Fî Ahvâl-i Ağay-ı Dârüs-Sa‘âde Köprülü Kütüphânesi Kısım II No: 233 Vrk. 91; Leyla Saz Saray ve Harem Hatıraları Yeni Tarih Dergisi II İstanbul 1958 sh. 430 vd.; Ünüvar Saray Hâtıralarım sh.78; Penzer The Harem 140-149
10. Uzunçarşılı Saray Teşkilâtı sh. 172 vd.; Uluçay Harem II sh. 127 vd.; Penzer The Harem 118; Sertoğlu Osmanlı Tarih Lügati sh. 10-11
11. Uluçay Harem II sh. 118 119; Penzer The Harem 139 vd.
12. Uluçay Harem II sh. 119; Miller B. Beyond The Sublime Porte Yale 1931 sh. 91 vd.

(Prof. Dr. Ahmed Akgündüz İSLÂM HUKUKUNDA KÖLELİK-CÂRİYELİK MÜESSESESİ VE OSMANLI’DA HAREM OSMANLI ARAŞTIRMALARI VAKFI)

Osmanlıda kardeş katli konusunda bilgi almak için tıklayınız:

Osmanlı neden çocuklarını ve kardeşlerini öldürtmüştür? Fatih ve kardeş katli konusunda detaylı bilgi verir misiniz?..

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet