Değerli kardeşimiz

"Mevlana" kelimesinin değişik anlamları vardır. Bu bakımdan kullanılış amacına göre değerlendirmek gerekir.

Kelimenin kökü "mevla"dır. Mevla dost mevlana ise "bizim dostumuz" anlamındadır.

Mevla: Dost malik sahib efendi yardımcı koruyucu; bir işi idare edip yürüten; ihsan eden ve iyilik yapan kendisine iyilik yapılan; köle köle azad eden azad edilmiş köle; müttefik ve andlaşmalı; komşu misafir; akraba oğul (evlad) amca amca oğlu kız kardeşin oğlu damad enişte veli tâbi zahid yaraşan yakışan ve layık olan kimse gibi sözlük anlamlarını taşıyan bir terim. Mevlâ kelimesi Ve-leye fiillerinden türetilmiş bir isimdir. Çoğulu mevâli gelir.

Kur'an-ı Kerim'de; Rabb sahib hâmi (koruyucu) yardımcı dost yâr lütuf ve ihsanda bulunan iyilik yapan anlamlarında Yüce Allah'a Mevlâ denilmiştir:

"Bilin ki Allah sizin mevlânızdır (sahibiniz hâminiz yardımcınızdır). O ne güzel Mevlâ ve ne güzel yardımcıdır." (Enfâl 8/40).

Bunun sebebi şudur: "Çünkü Allah şüphesiz iman edenlerin mevlâsıdır (velisi ve yardımcısıdır). Kâfirlere gelince onların mevlası (dost ve yardımcısı) yoktur." (Muhammed 47/11; Hacc 22/78; ÂIi İmran 3/150; Bakara 2/286; En'âm 6/62; Tevbe 9/51; Yûnus 10/30; Tahrim 66/2 4) âyetlerinde Mevlâ kelimesi bu manada özellikle Rabb anlamında kula mevlâ kelimesi Allahuteâlâ kastedilerek bu anlamlarda kullanılmıştır.

Hadiste bu manada özellikle Rabb anlamında kula mevlâ denilmesi yasaklanmıştır:

"... Ve kimse de efendisine Mevlâm (Rabbim ve Sahibim) diye hitab etmesin. Lakin efendim desin... Çünkü sizin Mevlânız Aziz ve Celil olan Allah'tır."(Müslim el-Elfâz mine'l-Edeb 3).

Şu âyette yaraşan ve lâyık olan anlâmınadır:

"Münafıklar ve kâfirler. Sizin sığınacağınız yer ateştir. Size yaraşan ve layık olan (mevlâküm) odur. O ne kötü gidiş yeridir."(Hadid 57/15; Nahl 16/76) 

Nisâ' sûresinin 33.âyetinde mevlâ mevâli şeklinde çoğul yapılarak mirascı varis anlamında kullanılmıştır:

"Anne baba ve akrabanın bıraktığı malların her biri için mirasçılar (mevâli) kıldık."

Meryem Sûresi'nin beşinci âyetinde akraba veya amcazade anlamına gelir. Hz. Zekeriyya (as)'ın duasından: "Doğrusu ben arkamdan gelecek akrabamdan (amcazadelirimden) (el-mevâliden) endişe ettim..." Ahzab beşinci âyet ile Duhân kırk birinci âyette dost ve yâr anlamındadır.

"O gün dost (mevlâ) bile yârine (dostuna mevlasına) hiçbir şeyle fayda vermez dostunun azabını önleyemez" (Duhân 44/41).

İslâma göre aralarında yardımlaşma ve dostluk cari olacağı için kölesini azâd eden efendiye de azad edilen köleye de mevlâ denilir. Aralarını ayırmak için azad edene "Mevlây-ı Âla" azad edilene de "Mevlây-ı Esfel" denilir. Mevlay-ı esfel mevali şeklinde çoğul yapılır ve daha ziyade bu şekilde kullanılırdı.

(Muhiddin BAĞÇECİ)

Selam ve dua ile...
İslami Destek Sitesi