Değerli kardeşimiz

Hemen her dinde görüldüğü gibi İslam dininin mensupları da farklı mezheplere ayrılmışlardır. Bu mezhepler Fığlalı'nın ifadesiyle "İslam dininin itikadî ve amelî sahadaki düşünce ekolleridir."(1)

Mezhep gitmek anlamındaki Z-H-B kökünden türetilmiş bir kelime olup "gidilen yol" anlamındadır.(2) Hz. Peygamber (a.s.m) şu ifadeleriyle insanlık alemindeki ihtilaf gerçeğine işaret eder:

"Yahudiler 71 fırkaya bölündü Hristiyanlar 72 fırkaya. Ümmetim ise 73 fırkaya bölünecek. Biri dışında hepsi ateşte olacak. Kurtulan fırka benim ve ashabımın yolundan gidenlerdir."(3)

Zayıf bir rivayette ise "biri dışında hepsi cennettedir" denilmiştir.(4)

73 fırka ile ilgili hadislerin sıhhat durumu hakkında hayli konuşulmuşsa da bizce bu fırkalara bölünme tarihi bir realitedir ve ilgili hadisler bu realitenin ifadesidir.(5)

"73 fırkadan muradın ne olduğu?" meselesine gelince bu konuda başlıca iki görüş vardır:

Birincisi: 73 fırka ifadesini hakikat anlamında kabul edenler.

Bunlar itikadi fırkaları nazara verirler ve bunlardan çıkan tali kollarla 73 fırkaya tamamlarlar. Bu fırkaların başlıcaları "Hariciler Şia Mu'tezile Cebriye Mürcie"dir. Bunlar ve bunlardan çıkan fırkalarla 73 rakamına ulaşmaya çalışan müellifler arasında tam bir ittifak yoktur.(6)

İkincisi: 73 fırka ifadesini kesretten kinaye olarak görenler.

Arapçada 7 70 700 gibi ifadeler çokluk ifade eder. Mesela "yedi sema"(7) "yedi deniz" (8) "onlar için 70 defa da istiğfar etsen Allah onları affetmeyecek."(9) "İman 70 küsur şubedir."(10) tarzındaki nass'larda bunu görebiliriz.

73 fırkadan herbiri kendini "fırka-i naciye" yani “kurtulan fırka” olarak kabul eder.(11)

73 fırka hadislerinde geçen "biri dışında hepsi ateştedir" ifadesine Mevlüt Özler şöyle yaklaşır:

"Bu bizzat narda (ateşte) olmayı değil Kur'an ve Sünnetin yolundan ibaret olan hakka doğruya isabet edememeyi ifade eder... Hz. Peygamber böyle diyerek onların görüş ve düşüncelerinin yanlışlığına dikkat çekmiştir."(13)

Şatıbî aynı meselede şuna dikkat çeker:

"'Biri dışında hepsi ateştedir.' ifadesi zahirde tehdid hükmünü iktiza eder. Cehennemde ebedilik veya ebedi olmayış belirtilmemiştir. Dolayısıyla cehennemde ebediliğe bu ifadede bir delil yoktur. Çünkü cehennemle tehdid kâfirlere yönelik olabildiği gibi asi mü'minlere de yönelik olabilmektedir."(14)

Bediüzzaman kurtulan fırkayı "fırka-i naciye-i kamile" tabiriyle ifade eder.(15) Yani kamil manada kurtulan bir tanesi olacak diğerleri az veya çok haktan inhiraf edeceklerdir.

Hz. Peygamber yere bir çizgi çizer "işte bu doğru yol" der. Sonra bu çizginin sağına soluna başka çizgiler çizer.

"Bunlar da başka yollar... Bunlardan herbiri üzerinde o yola çağıran bir şeytan vardır." buyurur ve şu ayeti okur.(16)

"İşte bu benim dosdoğru yolumdur ona uyunuz. Başka yollara uymayın ki sizi O'nun (Allahın) yolundan ayırmasın..."(17)

Malumdur ki iki nokta arasında en kısa mesafe doğrudur. Bunun dışında yer alan eğriler az veya çok doğrudan inhiraf etmişlerdir.

Mesela Allah'ın sıfatları konusunda o sıfatları inkâr eden muattıla tefrit onları mahlukatın sıfatlarına benzeten Müşebbihe ifrat etmişlerdir. "Allah'ın bizce keyfiyeti meçhul sıfatları vardır." diyen Ehl-i sünnet ve cemaat ise istikameti yakalamışlardır.

Keza kader meselesinde kaderi inkâr eden Mu'tezile tefrit insanın hür iradesini reddeden Cebriye ifrat etmiştir. "İlahi kader vardır. Fakat insan cüz-i ihtiyari sahibidir dolayısıyla mes'uldür." diyen Ehl-i sünnet ve cemaat istikameti ifade etmiştir.

Bu iki misal gibi 73 fırkayı meydana getiren ekoller ya ifrat veya tefrit ucunda yer almışlardır. İstikametli yorum ise Ehl-i sünnetin olmuştur.

Kaynaklar:

1. Fığlalı Ethem Ruhi Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri Selçuk Yay. İst. 1980 s. 1.
2. İbnu Manzur Lisanu'l-Arab Daru Sadır Beyrut I 393-394.
3. Tirmizi İman 18; İbnu Mace Fiten 17; Ebu Davud Sünne 1.
4. Aclûnî Muhammed Keşfu'l-Hafa Daru İhyai't-Türasi'l-Arabi Beyrut 1351 h. I 150.
5. Bu konudaki görüşler için bk. Özler Mevlüt İslam Düşüncesinde 73 Fırka Kavramı Nun Yay. İst. 1996 s. 29-39.
6. bk. Özler s. 67-78.
7. Bakara 27.
8. Lukman 27.
9. Tevbe 80.
10. Müslim İman 58.
11. bk. Özler s. 93-95; Fığlalı s. 5.
12. Fığlalı s. 2.
13. Özler s. 122.
14. Şatıbî Ebu İshak el-İ'tisam Daru'l- Kütübi'l- İlmiyye Beyrut 1995 s. 413.
15. Nursi Said Mektubat Envar Neş. İst. 1993 s. 106.
16. Razî Fahreddin Mefatihu'l-Gayb (Tefsiru Kebir) Daru İhyai't- Türasi'l-Arabi XIV 3; İbnu Kesir Hafız Tefsiru'l-Kur'ani'l-Azim Kahraman Yay. İst. 1985 III 360; Kurtubi Ebu Abdullah El-Cami Liahkami'l-Kur'an Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye Beyrut 1993 VII 90.
17. En'am 153.

Selam ve dua ile...
İslami Destek Sitesi