- Kişi İslamî hükümleri kendisi yorumlayıp bir mezhebe uymadan amel edebilir mi? 
- Bir insan kendini yeterince İslami açıdan yetiştirirse oldukça bilgili bir konuma gelirse mezheplerden birine uymasa olur mu?

Değerli kardeşimiz

Bir insanın İslami meseleler hususunda içtihad edebilmesi için müctehid derecesine gelmesi gerekir.

İÇTİHAD kapısı açıktır. Fakat şu zamanda oraya girmeye Altı Mâni vardır.

BİRİNCİSİ

Nasıl ki kışta fırtınaların şiddetli olduğu bir vakitte dar delikler dahi seddedilir; yeni kapıları açmak hiçbir cihetle kâr-ı akıl değil. Hem nasıl ki büyük bir selin hücumunda tamir için duvarlarda delikler açmak gark olmaya vesiledir. Öyle de şu münkerat zamanında ve âdât-ı ecânibin istilâsı ânında ve bid’aların kesreti vaktinde ve dalâletin tahribatı hengâmında içtihad namıyla kasr-ı İslâmiyetten yeni kapılar açıp duvarlarından muharriplerin girmesine vesile olacak delikler açmak İslâmiyete cinayettir.

İKİNCİSİ

Dinin zaruriyâtı ki içtihad onlara giremez; çünkü kat’î ve muayyendirler. Hem o zaruriyat kut ve gıda hükmündedirler. Şu zamanda terke uğruyorlar ve tezelzüldedirler. Ve bütün himmet ve gayreti onların ikamesine ve ihyâsına sarf etmek lâzım gelirken İslâmiyetin nazariyat kısmında ve selefin içtihadât-ı sâfiyâne ve hâlisânesiyle bütün zamanların hâcâtına dar gelmeyen efkârları olduğu halde onları bırakıp heveskârâne yeni içtihadlar yapmak bid’akârâne bir hıyanettir.

ÜÇÜNCÜSÜ

Nasıl ki çarşıda mevsimlere göre birer metâ mergub oluyor vakit be vakit birer mal revaç buluyor. Öyle de âlem meşherinde içtimaiyât-ı insaniye ve medeniyet-i beşeriye çarşısında her asırda birer metâ mergub olup revaç buluyor. Sûkunda yani çarşısında teşhir ediliyor rağbetler ona celb oluyor nazarlar ona teveccüh ediyor fikirler ona müncezib oluyor. Meselâ şu zamanda siyaset metâı ve hayat-ı dünyeviyenin temini ve felsefenin revaçları gibi.

Ve Selef-i Salihîn asrında ve o zamanın çarşısında en mergub metâ Hâlık-ı Semâvât ve Arzın marziyatlarını ve bizden arzularını kelâmından istinbat etmek ve nur-u Nübüvvet ve Kur’ân ile kapatılmayacak derecede açılan âhiret âlemindeki saadet-i ebediyeyi kazandırmak vesâilini elde etmek idi.

İşte o zamanda zihinler kalpler ruhlar bütün kuvvetleriyle Yerler ve Gökler Rabbinin marziyâtını anlamaya müteveccih olduğundan içtimaiyât-ı beşeriyenin sohbetleri muhavereleri vukuatları ahvalleri ona bakıyordu. Ona göre cereyan ettiğinden her kimin güzelce bir istidadı bulunsa onun kalbi ve fıtratı şuursuz olarak herşeyden bir ders-i marifet alır o zamanda cereyan eden ahval ve vukuat ve muhaverattan taallüm ediyordu. Güya herbir şey ona bir muallim hükmüne geçip onun fıtrat ve istidadına içtihada bir istidad-ı ihzarî telkin ediyordu. Hattâ o derece şu fıtrî ders tenvir ediyordu ki yakîn idi ki kisbsiz içtihada kabiliyeti ola ateşsiz nurlana... İşte şu tarzda fıtrî bir ders alan bir müstaid içtihada çalışmaya başladığı vakit kibrit hükmüne geçen istidadı nûrun alâ nûr sırrına mazhar olur çabuk ve az zamanda müçtehid olurdu.

Amma şu zamanda medeniyet-i Avrupa’nın tahakkümüyle felsefe-i tabiiyenin tasallutuyla şerâit-i hayat-ı dünyeviyenin ağırlaşmasıyla efkâr ve kulûb dağılmış himmet ve inâyet inkısam etmiştir. Zihinler mâneviyâta karşı yabanîleşmiştir. İşte bunun içindir ki şu zamanda birisi dört yaşında Kur’ân’ı hıfz edip âlimlerle mübahase eden Süfyan ibni Uyeyne olan bir müçtehidin zekâsında bulunsa Süfyan’ın içtihadı kazandığı zamana nisbeten on defa daha fazla zamana muhtaçtır. Süfyan on senede içtihadı tahsil etmişse şu adam yüz seneye muhtaçtır ki tahsil edebilsin. Çünkü Süfyan’ın iptidâ-yı tahsil-i fıtrîsi sinn-i temyiz zamanından başlar. Yavaş yavaş istidadı müheyyâ olur nurlanır her şeyden ders alır kibrit hükmüne geçer. Amma onun naziri şu zamanda çünkü zihni felsefede boğulmuş aklı siyasete dalmış kalbi hayat-ı dünyeviyede sersem olmuş istidadı içtihaddan uzaklaşmış. Elbette fünun-u hazırada tevağğulü derecesinde istidadı içtihad-ı şer’î kabiliyetinden uzaklaşmış; ve ulûm-u arziyede tefennünü derecesinde içtihadın kabulünden geri kalmıştır. Onun için “Ben de onun gibi zekîyim niçin ona yetişemiyorum?” diyemez ve demeye hakkı yoktur ve yetişemez.

DÖRDÜNCÜSÜ

Nasıl ki bir cisimde neşvünemâ için tevessü meyli bulunur. O meyl-i tevessü ise—çünkü dahildendir—vücut ve cisim için bir tekemmüldür. Fakat eğer hariçte tevsi için bir meyil ise o vücudun cildini yırtmaktır tahrip etmektir tevsi değildir. Öyle de İslâmiyetin dairesine Selef-i Salihîn gibi takvâ-yı kâmile kapısıyla ve zaruriyât-ı diniyenin imtisali tarikiyle dahil olanlarda meylü’t-tevessü ve irade-i içtihad bulunsa o kemâldir ve tekemmüldür. Yoksa zaruriyâtı terk eden ve hayat-ı dünyeviyeyi hayat-ı uhreviyeye tercih eden ve felsefe-i maddiye ile âlûde olanlardan olan o meylü’t-tevsi ve irade-i içtihad vücud-u İslâmiyeyi tahrip ve boynundaki şer’î zincirini çıkarmaya vesiledir.

BEŞİNCİSİ

Üç nokta-i nazar şu zamanın içtihadâtını arziye yapar semâvîlikten çıkarıyor. Halbuki şeriat semâviyedir; ve içtihadât-ı şer’iye dahi onun ahkâm-ı mesturesini izhar ettiğinden semâviyedirler.

Birincisi: Bir hükmün hikmeti ayrıdır illeti ayrıdır. Hikmet ve maslahat ise tercihe sebeptir; icaba icada medar değildir. İllet ise vücuduna medardır. Meselâ seferde namaz kasredilir iki rekât kılınır. Şu ruhsat-ı şer’iyenin illeti seferdir hikmeti ise meşakkattir. Sefer bulunsa meşakkat hiç olmasa da namaz kasredilir. Çünkü illet var. Fakat sefer bulunmasa yüz meşakkat bulunsa namazın kasredilmesine illet olamaz. İşte şu hakikatin aksine olarak şu zamanın nazarı ise maslahat ve hikmeti illet yerine ikame edip ona göre hükmediyor. Elbette böyle içtihad arziyedir semâvî değildir.

İkincisi: Şu zamanın nazarı evvelâ ve bizzat saadet-i dünyeviyeye bakıyor ve ahkâmları ona tevcih ediyor. Halbuki şeriatın nazarı ise evvelâ ve bizzat saadet-i uhreviyeye bakar; ikinci derecede âhirete vesile olmak dolayısıyla dünyanın saadetine nazar eder. Demek şu zamanın nazarı ruh-u şeriattan yabanîdir. Öyle ise şeriat namına içtihad edemez.

Üçüncüsü:(*) اِنَّ الضَّرُورَاتِ تُبِيحُ الْمَحْظُورَاتِ kaidesi yani “Zaruret haramı helâl derecesine getirir.”İşte şu kaide ise küllî değil. Zaruret eğer haram yoluyla olmamışsa haramı helâl etmeye sebebiyet verir. Yoksa su-i ihtiyarıyla gayr-ı meşru sebeplerle zaruret olmuşsa haramı helâl edemez ruhsatlı ahkâmlara medar olamaz özür teşkil edemez. Meselâ bir adam su-i ihtiyarıyla haram bir tarzda kendini sarhoş etse tasarrufâtı ulema-i şeriatçe aleyhinde câridir mazur sayılmaz. Tatlik etse talâkı vaki olur. Bir cinayet etse ceza görür. Fakat su i ihtiyarıyla olmazsa talâk vaki olmaz ceza da görmez. Hem meselâ bir içki müptelâsı zaruret derecesinde müptelâ olsa da diyemez ki “Zarurettir bana helâldir.”

İşte şu zamanda zaruret derecesine geçen ve insanları müptelâ eden bir beliyye-i âmme suretine giren çok umurlar vardır ki su-i ihtiyardan gayr-ı meşru meyillerden ve haram muamelelerden tevellüt ettiklerinden ruhsatlı ahkâmlara medar olup haramı helâl etmeye medar olamazlar. Halbuki şu zamanın ehl-i içtihadı o zaruratı ahkâm-ı şer’iyeye medar yaptıklarından içtihadları arziyedir hevesîdir felsefîdir; semâvî olamaz şer’î değil. Halbuki semâvât ve arzın Hâlıkının ahkâm-ı İlâhiyesinde tasarruf ve ibâdının ibâdâtına müdahale o Hâlıkın izn-i mânevîsi olmazsa o tasarruf o müdahale merduddur.

Meselâ bazı gafiller hutbe gibi bazı şeâir-i İslâmiyeyi Arabîden çıkarıp her milletin lisanıyla söylemeyi iki sebep için istihsan ediyorlar.

Birincisi:“Tâ siyaset-i hazıra avâm-ı Müslimîne de o suretle tefhim edilsin.” Halbuki siyaset-i hazıra o kadar çok yalan ve hile ve şeytanet içine girmiş ki vesvese-i şeyâtîn hükmüne geçmiştir. Halbuki minber vahy-i İlâhînin tebliğ makamı olduğundan o vesvese-i siyasiyenin hakkı yoktur ki o makam-ı âliye çıkabilsin.

İkinci sebep: “Hutbe bazı suver-i Kur’âniyenin nasihatleri anlaşılmak içindir.”Evet eğer millet-i İslâm İslâmiyetin zaruriyâtı ve müsellemâtı ve malûm olan ahkâmını ekseriyet itibarıyla imtisal edip yerine getirseydi o vakit nazariyât-ı şer’iye ve mesâil-i dakika ve nesâyih-i hafiyeyi anlamak için bildiği lisanla hutbe okunması ve suver-i Kur’âniyenin—eğer mümkün olsaydı—tercümesi (*) belki müstahsen olurdu. Fakat namaz zekât orucun vücubu ve katl zina ve şarabın haramiyeti gibi malûm olan ahkâm-ı kat’iye-i İslâmiye mühmel kalıyor. Avâm-ı nâs onların vücubunu ve haramiyetini ders almaya muhtaç değiller. Belki teşvik ve ihtar ile o ahkâm-ı kudsiyeyi hatırlatıp İslâmiyet damarını ve iman hissini tahrik etmekle imtisallerine teşvik ve tezkire ve ihtara muhtaçtırlar. Halbuki bir âmi ne kadar cahil dahi olsa Kur’ân’dan ve hutbe-i Arabiyeden şu meâl-i icmâliyeyi anlar ki “Herkese ve bana malûm olan imanın rükünlerini ve İslâmiyetin umdelerini hatip ve hafız ihtar ediyor ve ders veriyor okuyor.” der kalbinde onlara karşı bir iştiyak hasıl olur. Acaba kâinatta hangi tabirat var ki Arş-ı Âzamdan gelen Kur’ân-ı Hakîmin i’cazkârâne müfehhimâne ihtarlarına tezkirlerine teşviklerine mukabil gelebilsin?

ALTINCISI

Selef-i Salihînin müctehidîn-i izâmı asr-ı nur ve asr-ı hakikat olan asr-ı Sahâbeye yakın olduklarından sâfi bir nur alıp hâlis bir içtihad edebilirler. Şu zamanın ehl-i içtihadı ise o kadar perdeler arkasında ve uzak bir mesafede hakikat kitabına bakar ki en vâzıh bir harfini de zorla görebilirler.

Eğer desen:Sahâbeler de insandırlar; hatadan hilâftan hâli olmazlar. Halbuki içtihadâtın ve ahkâm-ı şeriatin medarı Sahâbelerin adaleti ve sıdkıdır ki hattâ ümmet “Sahâbeler umumen âdildirler doğru söylerler” (*) diye ittifak etmişler.

Elcevap:Evet Sahâbeler ekseriyet-i mutlaka itibarıyla hakka âşık sıdka müştak adalete hâhişgerdirler. Çünkü yalanın ve kizbin çirkinliği bütün çirkinliğiyle ve sıdkın ve doğruluğun güzelliği bütün güzelliğiyle o asırda öyle bir tarzda gösterilmiş ki ortalarındaki mesafe Arştan ferşe kadar açılmış esfel-i sâfilîndeki Müseylime-i Kezzâb’ın derekesinden âlâ-yı illiyyînde olan Hazret-i Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâmın derece-i sıdkı kadar bir ayrılık görülmüştür.

Evet Müseylime’yi esfel-i sâfilîne düşüren kizb olduğu gibi Muhammedü’l-Emin Aleyhissalâtü Vesselâmı âlâ-yı illiyyîne çıkaran sıdktır ve doğruluktur. İşte hissiyât-ı ulviyeyi taşıyan ve mehâsin-i ahlâkiyeye perestiş eden ve şems-i Nübüvvetin ziya-yı sohbetiyle nurlanan Sahâbeler o derece çirkin ve sukuta sebep ve Müseylime’nin maskara-âlûd muzahrafat dükkânındaki kizbe ihtiyarıyla ellerini uzatmamak; ve küfürden çekindikleri gibi küfrün arkadaşı olan kizbden çekinmeleri; ve o derece güzel ve medar-ı fahr ve mübahat ve mirac-ı suud ve terakki ve Fahr-i Risaletin hazine-i âliyesinden en revaçlı bulunan ve şâşaa-i cemâliyle içtimaât-ı insaniyeyi nurlandıran sıdka ve doğruluğa ve hakka—ve bilhassa ahkâm-ı şer’iye rivâyetinde ve tebliğinde—elbette ellerinden geldiği kadar talip ve muvafık ve âşık olmaları kat’îdir zarurîdir şüphesizdir.

Halbuki şu zamanda kizb ve sıdkın ortasındaki mesafe o kadar kısalmış ki adeta omuz omuza vermişler. Sıdktan yalana geçmek pek kolay gidiliyor. Hattâ siyaset propagandası vasıtasıyla yalancılık doğruluğa tercih ediliyor. İşte en çirkin şey en güzel şeylerle beraber bir dükkânda bir fiyatla satılsa elbette pek âli olan ve hakikat cevherine giden sıdk ve hak pırlantası o dükkâncının marifetine ve sözüne itimad edip körü körüne alınmaz.

Ayrıca ilave cevap için tıklayınız:

- Mezheplere tabi olmayanların durumu nedir açıklar mısınız?

- MÜCTEHİD.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet