- Helale haram demek küfür iken nasıl oluyor da mezhepler arasında deniz mahsulleriyle ilgili helal haram gibi kutuplaşmalar olabiliyor?

Değerli kardeşimiz

Bir mezhepte helal kabul edildiği halde diğer bir mezhepte haram sayılan pek çok şey vardır.

Mesela Şafii mezhebinde veli olmadan nikah kıyılamaz yani bu fiil haramdır Halbuki Hanefî mezhebinde bu caizidir.

Mesela Hanefî mezhebinde Vitir namazını kılmamak günahtır Şafii’de ise -sünnet olduğu için- bazen kılmamak mekruh bile değildir.

Mesela eli kadına değen bir Şafii’nin o abdestle namaz kılması haramdır caiz değildir. Hanefî mezhebinde ise -kerahetsiz- caizdir.

Asıl konuya gelecek olursak Hanefî mezhebine göre balık dışındaki bütün deniz / su ürünlerinin yenilmesi haramdır. Delilleri:

“Kendiliğinden ölen hayvanlar size haram kılındı.” (Maide 5/3)

“Onlar ki yanlarındaki Tevrat ve İncil’de vasıfları yazılı o ümmî Peygambere tâbi olurlar. O Peygamber ki kendilerine meşrû şeyleri emreder kötülükleri yasaklar kendilerine güzel ve hoş şeyleri mübah murdar şeyleri ise haram kılar.” (Araf 7/157)

mealindeki ayetlerdir. Onlara göre balık dışındaki diğer deniz hayvanları tiksinti duyulan murdar şeylerdir. Onların ölüsü yenmez.

Hanefilerin dışındaki üç mezhebe / alimlerin cumhuruna göre deniz / su ürünlerinin hepsi helaldir. Delilleri ise şunlardır:

“Deniz avı ve deniz yiyeceği size helâl kılındı.”(Maide 5/97)

“Denizin suyu temizdir ve temizleyicidir ölüsü de helaldir.” (Neylu’l-Evtar 8/149)

“Allah Adem oğulları için denizdeki ürünleri boğazladı (yani boğazlamaya gerek olmadan yenmeleri helaldir).” (Neylu’l-Evtar 8/150).

Cumhur için daha başka sahih hadisler de vardır.(bk. V. Zhaylî el-Fıkhu’l-İslamî 3/678-680).

Bir hadis-i şerifte Peygamberimiz (asm) şöyle buyurmuştur:

“Haram da bellidir helal da bellidir. Ancak bu ikisi arasında çok işler / şeyler var ki insanların çoğu onları bilmez.” (Buharî İman 39).

Bu hadisten açıkça anlaşılıyor ki haram ve helal olan şeyler her zaman açık değiller. İçtihat konusu olan haram ve helaller bu bilinmeyenlerdir. Helalı haram veya haramı helal yapmanın küfür olduğunu ifade eden hadislerin hedefinde olanlar ise ayet ve hadislerde çok açık bir surette haram veya helal olarak belirlenen şeylerdir. Namazın farz olmasını inkar etmek gibi.

Hatta farklı ayetlerde farklı hadislerde farklı hükümler söz konusu ise bu da konunun içtihat sahasına taşınmasını zorunlu kılmaktadır.

Bu sebeple farklı mezheplerin farklı içtihatları haram-helalle ilgili farklı hükümleri kesin olmadığı için herhangi bir dinî risk taşıması şöyle dursun bu müçtehitler gayretlerinden dolayı ibadet sevabı alırlar.

Zaten mezhepler arasındaki farklılklar daha çok zarurî olmayan içtihada dayalı teorik konular için söz konusudur. Bu da genellikle ayet ve hadislerin farklı algılanmasından kaynaklanmaktadır. Ehl-i sünnet Kur’an ve hadisleri dayanak göstererek yanlışa düşen bir kısım batıl görüş sahiplerine kafir demeyi uygun görmemişler. Çünkü ne de olsa ehl-i kıbledir demişler ve hadiste ehl-i kıbleyi tekfir etmemeyi ön gören talimatı.(bk. Buharî Salat 28) esas almışlardır.

Bu ayrılıklar çeşitli sebeblerden ileri gelir. Kur`an`da hüküm ifade eden âyetleri (ki bunlara nass denir) anlayış herkes için başka başka olabilir. Zira nassların usûl-i fıkıhta beyan edildiği üzere pek çok kısımları vardır:

Hafî mücmel sarîh kinâye mecaz hakikat mutlak-mukayyed hâs-âmm gibi. Bu yüzden müctehidlerin aynı nassı anlayışları farklı farklı olmaktadır. Ayrıca hadîslerin de nevileri çeşitleri vardır. Mütevâtir meşhûr haber-i vâhid mürsel muttasıl münkatı` gibi. Bu hadîsleri delîl olarak kullanma konusunda da müctehidler ihtilâf etmişlerdir. Bunun neticesinde de farklı görüşler ortaya çıkmıştır. Meselâ Hanefîler hadîsler konusunda titiz davranır. Haber-i vâhidi (Tek sahâbenin rivâyet ettiği hadîsi) delil olarak kabûl etmezler. Şâfiîler ise haber-i vâhidi kabûl eder ve onu Kıyâs`a tercih ederler. Hanefîler mürsel hadîsi alır Şâfiîler almazlar. İşte bu gibi delillerdeki ihtilâf ve kabûl edilen delilleri de farklı anlayış müctehidlerin aynı mes`elede farklı hükümler vermelerine sebeb olmuştur. Fetva verilen beldenin örf ve âdetleri de müctehidlerin yaptıkları ictihadlara te`sir etmiştir.

“Bir hâkim verdiği hükümle ilgili yaptığı içtihadında isabet etse iki sevap hata etse bir sevap kazanır.”(İbn Mace Ahkam 3)

mealindeki hadis bu konuya ışık tutmaktadır.

İlave bilgi için tıklayınız:

- Mezhepler Dosyası - Birinci Bölüm.

- Mezhepler Dosyası - İkinci Bölüm.

Selam ve dua ile...
İslami Destek Sitesi