- Selefi olduğunu iddia eden İşid’e göre: “Amel imandan bir cüzdür.” Yani amelinde (dinin farzlarını yerine getirmek için yapılan ibadetler) bir kusuru olanın imanının da bir parçası eksiktir. Örneğin bir vakit namazı kaçıran ya da içki içen bir insanın imanı eksiktir. Eksik iman iman sayılamayacağı için bu kişi kafirdir. Kafirin ise canı malı hatta ırzı helaldir.
- Bundan dolayı İşid’in günahkar Müslümanları öldürmesi İslamiyete ve Kur’an'a ters değildir.

Değerli kardeşimiz

Bu konuyla ilgili İslam literatüründe yer alan meşhur dört görüş vardır:

1) Haricilerin görüşü: Bunlara göre “Amel imanın asli bir cüzüdür”. Amel etmeyenler imanlarını kaybeder küfre girer. Hariciler Hz. Ali’ye kafir diyecek kadar ileri gitmiş sapık bir fırkadır.

2) Mutezilenin görüşü: Bunlara göre de “Amel imanın asli bir cüzüdür”. Ancak amel etmeyen kimse ne kâfir  ne de mümindir. Bu ikisinin arasında bir yerdedir. Onların ıstılahlarında buna “menziletun beyne’l-menzileteyn” denir.

3) Mürcienin görüşü: Bunlara göre “İman kalbin tasdikinden ibarettir.” Amel etmeyen de kurtulur. İmanı olan herkes cennetliktir.

4) Hak olan Ehl-i sünnet ve’l-Cemaat mezhebidir: Bunlara göre “Amel imanın bir parçası değildir.” Amel etmeyenler mükemmel bir mümin sayılmasa da kâfir de sayılmazlar. İmanı olup da amel etmeyenler kâfir değil fasıktır.

Ehl-i sünnet mezhep alimleri bu konuda Eş’ari ve Matûridi olmak üzere ikiye ayrılır.

a) Eşari olan alimlere göre “Amel imanın temel esaslarından olan bir rükün/cüz değildir. Fakat imanın mütemmimidir tamamlayıcı bir cüzüdür”. Bu sebeple amel etmeyen kâfir olmaz fakat mükemmel mümin de değildir; fasıktır.

b) Matûridi olan alimlere göre “Amel imandan bir cüz değildir. Fakat amel etmeyen fasıktır.”

- Haricilerin yeni bir versiyonu olan ve kendilerinin “Seleficilik” ekolüne bağlı olduğu iddiasında olanların “Amel imandan asli bir cüzdür.” şeklindeki görüşlerini desteklemek için şu ayet ve hadisleri delil gösteriyorlar:

1) “Müminler ancak o kimselerdir ki yanlarında Allah zikredilince kalpleri ürperir kendilerine Onun ayetleri okununca bu onların imanlarını artırır ve yalnız Rablerine güvenip dayanırlar.”(Enfal 8/2)

Bu ayetteki delillerinin özeti: “Kur’an’ın ayetlerini duyanların imanlarının artması”dır. İmanın kendisinde artma-eksilme olmadığına göre bu artma-eksilme işi amele bağlıdır. Bu da amelin imandan asli bir cüz olduğunu gösterir.

Bir Değerlendirme:

Aslında bu ayet Harici zihniyetin tam aksini göstermektedir. Şöyle ki:

İmanın artması-eksilmesi konusu Ehl-i sünnetin bir kolu olan Eşarilerin de kabul ettiği bir gerçektir. Ancak imanın eksilmesi küfür manasına gelmez. Çünkü küfür imanın eksilmesi değil imanın yokluğudur. Bir insanın biraz mümin biraz kâfir olduğunu düşünmek mümkün olmadığına göre imanın noksanlığını küfre hamledemeyiz.

Bilakis bu ayette “imanın artması/dolayısıyla eksilmesinin” kabul edilmesi amel etmeyenlerin kâfir olmadığını göstermektedir. Çünkü eksilme ile yok olmak arasında çok fark vardır.

Demek ki iman amelle kuvvetlenir; amelsizlikle noksanlaşır. Ameller imanın varlığı-yokluğunun değil kuvvetli olup olmadığının göstergesidir. Ehl-i sünnet amelsiz kimseleri “fasık mümin” unvanıyla anmaktadır.

2) “Onlar namazı dosdoğru kılarlar. Ve kendilerine verdiğimiz şeylerden harcarlar. İşte gerçek müminler onlardır. Onlara Rableri katında dereceler bağışlanma ve güzel bir rızık vardır.”(Enfal 8/3-4)

Harici/Selefilere göre bu ayette “namaz zekat gibi ameller yapanları ‘gerçek mümin’ olarak vasıflandırılması bu amelleri işlemeyenlerin kâfir olduğunu gösterir.”

Bir Değerlendirme:

Namaz kılanların zekât verenlerin “gerçek mümin” olmaları bunları yapmayanların kâfir olduğunu göstermez. Bilakis -Ehl-i sünnetin kabul ettiği gibi- “kâmil bir imana sahip olmadığını” gösterir. Çünkü “hak/gerçek mümin” ifadesi tam ve mükemmel mümin manasına gelir. Çünkü “hak/gerçek” kavramının “mümin” kavramıyla yan yana gelmesi amelsiz de olsa imanın devam ettiğini gösterir. Bu ise  amellerin (iman ve küfre değil) imanın kuvvetli veya noksan olmasındaki rolüne işaret etmektedir.

3) “Müminler ancak Allah’a ve peygamberine inanan sonra şüpheye düşmeden; mallarıyla canlarıyla Allah uğrunda cihad eden kimselerdir. İşte doğru olanlar onlardır.” (Hucurat 49/15) mealindeki ayette “imanlarında şüpheye düşmeyen can ve mallarıyla cihad edenler” övülmüş ve “bunların sadık kimseler olduğuna” vurgu yapılmıştır. Selefilere göre bu ayet de “amellerin imandan olduğunu” gösterir.

Bir Değerlendirme:

Bu ayette sadık/dürüst samimi müminlerle mümin olduklarını söyleyen fakat bunda samimi olmayan kimselerin karşılaştırmaları söz konusudur. Ayette imanlarında tereddüt etmeyenlerin Allah’a ve resulüne itaat edecekleri bildirilmiştir. Çünkü samimi olarak hesap gününe iman edenler ona göre hareket edip itaat ederler. Bu ayetten “herhangi bir günah işleyenin kâfir olacağı” anlamını çıkarmak isabetli bir yorum değildir. Burada amellerin yanında “imanlarında şüphe etmezler” konusunun vurgulanmış olması imanlarında samimi olanlarla samimi olmayanların karşılaştırıldığını göstermektedir.

Bu ayetten önce gelen “Bedeviler 'İman ettik!' dediler. De ki: 'Siz iman etmediniz lâkin "İslâm olduk size inkıyad ettik!" deyiniz. Zira iman henüz kalplerinize girmiş değildir. Eğer Allah’a ve resulüne itaat ederseniz sizin emeklerinizden hiçbir şeyin mükâfatını eksiltmez. Yaptığınızı zayi etmez. Gerçekten Allah gafûr ve rahîmdir/çok bağışlayandır pek merhametlidir.” mealindeki ayette yer alan “Zira iman henüz kalplerinize girmiş değildir” mealindeki ifadeden de anlaşılacağı gibi burada amellerden ziyade imanın konumu sorgulanmış ve samimi müminlerin itaat eden kimseler olduğuna dikkat çekilmiştir. (bk. İbn Aşur ilgili ayetin tefsiri)

Keza bu ayetten sonra gelen “De ki: Siz dininizi mi Allah'a öğretiyorsunuz? Oysa göklerde ne var yerde ne varsa Allah hepsini bilir. Çünkü Allah her şeyi hakkıyla bilendir.” mealindeki ayette imanlarında samimi olmayanlara cevap verilmesi bu karşılaştırmanın göstergesidir. (krş. Taberi Razi Beydavi Kurtubi ilgili ayetin tefsiri)

Özetle: Bu ayetlerde “samimi bir mümin olmak için Allah’a ve resulüne iman etmek sonra imanında şüpheye düşmemek sonra da  can ve mallarıyla Allah yolunda cihad etmek gibi zikredilen bütün bu vasıflara sahip olmanın gereğine” işaret edilmiştir. Yani burada Bedevilerin mümin kabul edilmemelerinin gerekçesi onların içinde “imanlarında şüphe etmemek” de dahil bütün vasıflara sahip olmamaları olarak gösterilmiştir. Yoksa ayette “bütün vasıfları taşımayanların mümin olmayacakları” manası yoktur. Çünkü cihad etmeyen kimse imandan çıkmaz. Zira ehl-i hakkın ittifakıyla “mürtekib-i kebire”(büyük günah işleyen kimse) imandan çıkmaz. Bunu aykırı iddialar tamamen yanlıştır. Aksi takdirde az bir kısmı hariç İslam ümmetinin hepsini kâfir kabul etmek gerekir... (bk. İbn Aşur a.y)

4) “Amelin imandan asli bir cüz olduğunu” iddia edenlerin bir diğer delilleri de “Allah sizin imanınız zayi edecek değildir.”(Bakara 2/143) mealindeki ayetin ifadesidir. Burada kıblenin Mescid-i Aksa’ya doğru olduğu Mekke döneminde kılınan namazların da zayi olmayacağına işaret edilirken “Namaz” kavramı “iman” sözcüğüyle ifade edilmiştir. Bu ise “Amelin imandan olduğunu” gösterir.

Bir Değerlendirme:

Bu ayette salat/namazın “iman” sözcüğüyle ifade edilmesi “İslam’da imandan sonra en büyük hakikatin namaz olduğuna” işarettir. Çünkü namaz açıktan yapılan bir İslam nişanı olduğu için imanın en büyük bir göstergesidir. (bk. İbn Aşur ilgili ayetin tefsiri)

- Keza namaz hem sözlü hem fiili amelleri hem de niyeti ihtiva ettiği için “iman” kavramıyla anılmıştır. (bk. Kurtubi Şevkani ilgili yer)

5) Şu hadis de “amelin imandan asli bir cüz olduğu”na delil gösterilmiştir:

Rivayete göre Peygamberimiz sordu: “Bilir misiniz iman nedir?” İnsanlar “Allah ve resulü en iyisini bilir” dediler. Bunun üzerine Allah’ın Resülü şöyle buyurdu:

“(Allah iman etmek) Allah’tan başka ilah olmadığına Muhammed’in Allah’ın resulü olduğuna şahadet etmek namaz kılmak zekât vermek ramazan orucunu tutmak ve ganimetten beşte birini (Allah ve resulüne/hazineye vermek suretiyle) eda etmektir.”(Müslim İman 24)

Harici/Selefilere göre burada Namaz zekat oruç gibi ameller de iman çerçevesinde zikredilmiştir. Bu da amellerin imandan bir cüz olduğunu göstermektedir.

Bir Değerlendirme:

Hadislerde “iman” kavramı iki manada kullanılmıştır:

a) Asıl iman: Bu iman amellerin dışında bağımsız bir şekilde ifade edilen iman esaslarına olan imandır. “İman: Allah’a meleklerine Allah’a mülaki olacağına(Likaya) peygamberlerine yeniden dirilip haşr olacağına iman etmek” manasındaki hadiste ifade edilen iman budur. (el-Ayni Umdetu’l-Kari 1/282)

b) Kâmil İman: Bu iman tanımı yukarıda söz konusu ettiğimiz şu hadiste yer almıştır:

“(Allah iman etmek) Allah’tan başka ilah olmadığına Muhammed’in Allah’ın resulü olduğuna şahadet etmek namaz kılmak zekât vermek ramazan orucunu tutmak ve ganimetten beşte birini(Allah ve resulüne/hazineye vermek suretiyle) eda etmektir.”(Müslim İman 24)

 “Zina eden kişi zina ettiği esnada mümin değildir. Hırsızlık yapan kişi hırsızlık ettiği esnada mümin değildir. İçki içen kişi içki içtiği esnada mümin değildir.'' (Buhari Eşribe 1)

şeklindeki hadiste ifade edilen iman da “kâmil iman” manasındadır. (bk. Umdetu’l-Kari a.g.y)

- Yukarıda zikredilen (a) şıkkındaki iman kişinin cehennemde ebedi kalmasına engel olan imandır. Bu görüş Harici ve Mutezilenin dışında ittifakla kabul edilen bir husustur.

Buna mukabil (b) şıkkında yer alan ve “amellerle birlikte zikredilen” iman ise kişinin cehennem girmesine engel olan imandır. (bk. Umdetu’l-Kari a.g.y)

Amel işlemeyen kimsenin kâfir olmadığını gösteren bazı delilleri şöyle sıralayabiliriz:

a) “Ey iman edenler! Öldürülen kimselerin hakkını almak için size kısas farz kılındı. Hür hür ile köle köle ile dişi dişi ile kısas olunur. Ama kim (maktulün velisi olan) kardeşi tarafından affedilirse kısas düşer. Bundan sonra diyeti ona güzel bir şekilde ve tam olarak ödemek gerekir. Bu esneklik Rabbiniz tarafından bir kolaylık ve lütuftur. Artık kim bundan sonra karşıdakinin hakkına tecavüz ederse Ona son derece acı bir azap vardır.”(Bakara 2/178)

mealindeki ayette yer alan “(eğer katil) kardeşi tarafından affedilirse” ifadesinde katil ile maktulun velisi kardeş olarak adlandırılmıştır. Bu kardeşlik din kardeşliği olduğuna göre “katil” için de açıkça “mümin” unvanı kullanılmıştır.

Şimdi en büyük bir günah olan adam öldürmek -Kur’an’ın açık ifadesiyle - kişiyi imandan çıkarmaması “amelin imandan asli bir cüz olduğu” iddiasının çürüklüğünü ortaya koymaktadır.

b) İmam Şafii’ye göre İman (kalb ile) tasdik (dil ile) ikrar ve (uzuvlarla) amel etmektir. Tasdik etmeyen kimse münafıktır. İkrar etmeyen kimse kâfirdir. Amel etmeyen kimse fasıktır. Bu fasık kimse (şayet affedilmezse) girdiği cehennemde ebedi kalmaz sonunda yine  cennete girer.

- İmam Şafii ve bir kısım selef alimlerinin “ameli imandan saymaları” imanın kâmil manasına göre yapılmış bir değerlendirmedir.

c) Meşhur Ebu Zer’in hadisinde amel imandan sayılmamıştır:

Hz. Ebu Zer anlatıyor: Rasulullah (asm): “La ilahe illallah deyip sonra bu ikrar ve iman üzerine vefat eden hiçbir kul yoktur ki cennete girmesin” buyurdu. Ben: “O kişi zina etse hırsızlık yapsa da mı?” diye sordum. Rasulullah (asm):

“Zina etse de hırsızlık yapsa da” buyurdu. Ben (hayret ederek tekrar):

“Zina etse de hırsızlık yapsa da mı?” diye sordum. Rasulullah (asm):

“Zina etse de hırsızlık yapsa da” buyurdu. Ben (üçüncü defa):

“Zina etse de hırsızlık yapsa da mı?” diye sordum. Rasulullah (asm):

“Evet Ebu Zer'in burnu yere sürtünse de (ona rağmen) o kişi zina etse de hırsızlık yapsa da (cennete girecektir)” buyurdu.(Buhari Tevhid 33 ; Müslim İman 154/hadis metni Müslim’e aittir)

d) Zina ettiğini dört defa itiraf edip recim cezasıyla öldürülen Maiz hakkında sahabiler iki kısma ayrıldılar. Bir bölümü Mâiz'in helâk olduğunu başka bir grup ise onun en faziletli tövbeyi yaptığını söylediler. Bu farklı yaklaşım üç gün sürdü.

Daha sonra yanlarına gelen Resulullah (asm) "Mâiz b. Mâlik için dua edin." buyurdu. "Allah Mâiz'e mağfiret eylesin." dediler. Ve devamla şöyle buyurdular:

"Mâiz öyle bir tövbe etti ki bu tövbe bir ümmet arasında paylaştırılırsa onlara yeterdi." (Müslim Hudûd 22; eş-Şevkânî Neylül-Evtâr VII 95 109; ez-Zeylaî Nasbu'r-Râye III 314 vd.).

Bu sahih hadiste Hz. Peygamber (asm)'in zina eden bir adam için dua etmesi tövbesinin çok makbul ve pek kıymetli olduğunu bildirmesi büyük günah işleyenin imandan çıkmayacağının açık bir delilidir.

Bu konuda daha birçok delil gösterilebilir. Fakat bunlar yeterlidir diye düşünüyoruz.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet