1. Borçlu olan biri vefat etmiş başkası zekatını alacaklıya verse olur mu? Zekat yerini bulur mu?
2. Zekat yükümlüsü bir kimse zekatını vermeden fakir düşse ve vefat etse zekat sorumluluğu düşer mi?
3. Borçlu olarak ölen kimsenin borcu nasıl ödenir?

Değerli kardeşimiz

Soru 1:
Borçlu olan biri vefat etmiş başkası zekatını alacaklıya verse olur mu? Zekat yerini bulur mu?

Cevap 1:

Zekatın geçerli olması için fakire verilecek para veya malın ona temlik edilmesi yani onun mülküne geçirilmesi şarttır. Bu da zekâtın fiilen fakire teslimi ile gerçekleşir. (İbn Abidin Reddü’l-muhtar 3/171)

Vefat eden kimse için temellük söz konusu olmadığından zekat malı ile vefat eden kimsenin borçları ödenemez.

- Yaşayan ve zekat vermekle yükümlü olmayan bir kimsenin ödemekten aciz olduğu borcunu onun adına ödeyip zekata saymak geçerli olur.

- Ölmüş kimse için bunu yapmak isteyen zekatı onun yakınına verir bu yakının sahip olduğu bu para ile ölünün borcunu ödemesini tavsiye eder.

- Ölü adına doğrudan borcu ödeyip zekata saymak geçerli olmaz; çünkü borcunu ödeyecek şahıs önce ödeyeceği meblağa malik olması sonra da bununla borcunu ödemesi gerekir. Ölü ise bir şeye malik olamaz mülk edinemez.

Sonuç olarak vefat eden kimsenin borcunu ödemekle zekât yerine getirilmiş olmaz. Ancak geride bıraktığı mallar borcunu ödemeye yetmeyen kimsenin mirasçılarından birisi fakirse ve kendisine verilen zekat malı ya da parası ile vefat eden kimsenin borcunu ödemek isterse bu caizdir. Çünkü zekat malı ya da parası onun mülkiyetine geçtiği için dilediği gibi tasarruf yetkisine sahiptir.

Soru 2:
Zekat yükümlüsü bir kimse zekatını vermeden fakir düşse ve vefat etse zekat sorumluluğu düşer mi?

Cevap 2:

Zamanında zekatını vermeyen bir kişi daha sonra fakir düşer ve zekat borcunu ödemeden ölürse zekat sorumluluğundan kurtulamaz. Bu durumdaki kişi mirasçılarına zekat borcunu ödemeleri hususunda vasiyette bulunmalıdır. Şayet vasiyet etmeden ölürse günahkar olur. Geride kalan varisleri onun adına zekatı verirlerse bu borçtan kurtulacağı ümit edilir.

Bir malda zekat borcu doğduktan sonra mal çalınma kaybolma gasp gibi istem dışı bir yolla telef olsa; mükellef ödeme gücüne sahip olsun veya olmasın Hanefilere göre o malın zekat sorumluluğu ortadan kalkar. Mal bulunmayınca zekat da gerekmez.

Diğer fakihlere göre ise zekat sorumluluğu devam eder. Mükellefin onu ödemesi gerekir.

Ancak bağış veya satış yoluyla elden çıkartılmış olan malın zekatının verilmesi gerektiği ittifakla kabul edilmiştir. (İbn Abidin Reddü’l-muhtar 3/176 183; Bilmen İlmihal s. 321-322)

Soru 3:
Borçlu olarak ölen kimsenin borcu nasıl ödenir?

Cevap 3:

Borçlar Allah’a karşı borçlar kullara karşı borçlar olmak üzere iki kısma ayrılır.

Allah’a Karşı Borçlar

Bir kimse üzerinde mesela oruç borcu olduğu halde vefat etmek üzere olup bu oruçlarını kaza etmekten aciz kalmış ise bu Allah’a karşı bir borçtur. Oruç borcunun fidye verilerek ödenmesi için velisine vasiyet etmelidir. (Merğinani el-Hidaye II 270)

Zekat kefaret gibi borçları için de vasiyet ederse varisleri bunu terekenin üçte birinden yerine getirmek zorundadırlar. Vasiyet etmemesi halinde ise varisler dilerlerse onun borcunu ödeyebilirler. (Zeylai Tebyin 6/230)

Kullara Ait Olan Borçlar

Hz. Peygamber (asm) Efendimiz:

- Borçların ödenmesinin önemini hadislerinde ifade etmiş (Nesai Buyu’ 98)
- Kişinin ödeyecek mal bırakmadan borçlu olduğu halde Allah’ın karşısına çıkmasını günah olarak nitelemiş (Ebu Davud Büyu’ 9)
- Ölen kişinin ruhunun zimmetindeki borç ödeninceye kadar borçluluğundan dolayı bağlı kalacağını bildirmiş (İbn Mace Sadakat 12)
- Ölünün borçlarının ödenmesini sağlamak için borcu varsa ödenmeden cenaze namazını kıldırmamıştır. (Müslim Feraiz 14; Nesai Cenaiz 67)

Zira dinimizde insanların kul haklarına saygılı olması emredilmiş; kul hakkı ihlalinin hakkı ihlal edilen affetmedikçe kimse tarafından affedilemeyeceği belirtilmiştir. Veda Hutbesinde Resulullah (asm); “Ey insanlar! Sizin canlarınız mallarınız ırz ve namuslarınız Rabbinize kavuşuncaya kadar birbirinize haramdır (dokunulmazdır.)” (Buhari Hac 132) buyurmuştur.

Bu yüzden ölen kişinin borçları varsa teçhiz ve tekfinden sonra kalan malının tamamından borçları ödenir.

Kur'an’da borçların varislerin payına olan önceliği “Bu (paylaştırma ölenin) yapacağı vasiyetten ya da borcundan sonradır.”(Nisa 4/11) ayetiyle belirtilmiştir. (Mevsıli el-İhtiyar 4/427-428)

Tereke yani vefat edenin bıraktığı malların tamamı borçların tamamını ödemeye yetmiyorsa bu terekenin tamamı borçlar oranında alacaklılara bölüştürülür.

Selam ve dua ile...
İslami Destek Sitesi