Değerli kardeşimiz

Vakıf kelimenin karekterinden de anlaşılacağı üzere yararlanılabilen bir malı kişinin mülkiyetinden çıkarıp belli bir hayır için ayırması sabitleştirmesi yani habs ve vakfetmesi (durdurması) demektir.

Islâm'da ilk vakıf sayılan Hz. Ömer (ra)'in vakfı: "Satılmamak hibe edilmemek varis olunmamak... üzere..." denilerek vakfedilmiştir. (Sevkânî VI/20) O halde vakıfta esas olan ebediliktir yani satılmaması ve değiştirilememesidir. Buna dayanarak fıkıhçılarımız şartnamesinde satma sözü edilmeyen vakıfların zaruret olmadıkça asla satılamayacağı kanaatindedirler. Çünkü vakfedenlerin şartnameye koydukları meşrû şartlar amel mefhum ve delalet bakımından şâriin (şeriat koyucunun) nassı gibidir. Daha açık bir ifade ile vakfın mesrû şartnamesi bağlayıcılık açısından Kur'ân-ı Kerim gibidir; uyulması gerekir. (Bilmen IV/266 339 345 351; Ömer Hilmi 17)

Sahih ve lâzım bir vakfın şartlarını vakfeden bile değiştiremez tahsis edemez. Çünkü vakıf artık onun mülkiyetinden çıkmıştır. (Ö. Hilmi 47; Bilmen IV/352) Ancak şartnameye değiştirme şartı koymuşsa değiştirebilir. (Bilmen IV/353) Bu yetki şartnamede mütevelliye de verilebilir ve o takdirde onlar da değiştirebilirler. (Ö. Hilmi 47; Bilmen IV/354) Ancak şartname mutlaksa bir defa değiştirebilirler "devamlı" kaydı konulmuşsa devamlı değiştirilebilirler. (Bilmen IV/354)

Vakfın satılmasına gelince: Satılıp bedeliyle bir başka mal olarak onu diğerinin yerine koymaya yani vakıf yapmaya "istibdâl" denir. Vakfın şartlarını vakfeden (vâkif) dahi değiştiremeyeceği için şartnamede satabilme şartı yoksa kendisi dahi satamaz. (Bilmen IV/352) Ancak "satabilmek" ten maksat satıp parasıyla yerine başkasını almaktır. Yoksa vakfın yerine başkasını almamak üzere satılması caiz olmayacağından meselâ vakfeden kendi ya da mütevellinin satabilmesi şartıyla vakıf yaparsa vakıf batıl olur. Çünkü bu vakfın sona ermesi demektir. (Hilal er-Rây 88-89-91) Halbuki vakıfta ebedîlik şarttır. (Bilmen IV/312); Vakıfin en efdali en devamlı en faydalı ve en çok ihtiyaç duyulanıdır (Bilmen IV/ 300)

Ama şartnameye satıp başkasıyla değiştirme şartı koyarsa bu caizdir. (Hilâl er-Rây 91) Ancak bunun caiz olabilmesi de şartnamede bulunmanın yanında satın alınanın değerde satılandan aşağı olmamasına bağlıdır. Daha düşük değerde olursa caiz olmaz. (Ömier Hilmi 115; Bilmen IV/ 355) Keza şartnamede istibdâl yetkisi zikredilse ama ne ile istibdâl edileceği zikredilmese mütevelli onu ancak değeri birinciden az olmayan bir akar ile istibdâl edebilir.(Ömer Hilmi l15; Bilmen IV/356; Hatemi 78)

Vakfın gabn-i fahişle (normal insanların düşmeyeceği bir aldanma ile) satılması halinde satış geçersizdir vakıf devam eder. (Hilâl er-Ra'y 93)

Vakfıyede mütevellinin vakfı satabilmeleri şartı olsa -şartnameyi değiştirmede olduğu gibi- bir defa satabilirler. Bedel olarak aldıklarını tekrar satamazlar. (Hilâl er-Ra'y 95) "Devamlı" kaydı olursa satabilirler. (Bilmen IV/356)

Vakfeden birisine (mütevelliye) vakfı satma yetkisini vekalet olarak verse vakfeden ölünce vekalet düşer. Öldükten sonrası için de izin vermişse satabilir. (Hilâr er-Ra'y 98)

Şartnamede vakfın para (nukûd) ile istibdaline izin olsa yine satılabilir. Alınan bedel meşru bir yolla çalıştırılmak ve kârı tayin edilen yöne harcanmak üzere vakıf olarak kalır. (Bilmen IV/356) Ancak bu mes'ele tartışmalı bir mesele olagelmiştir. Günümüzün enflasyonist şartlarında daha da nazıktir. Olsa olsa (Allah'u a'lem) değerini koruyabilecek bir para birimi ya da altın ölçü alınarak olabilir. Şartnamede istibdal yetkisi yoksa vakıf istibdal edilemez (satılıp yerine bedeli vakıf yapılamaz).

Ancak vakıf şartnamede belirtilen gayesini gerçekleştiremez hale gelir ya da yıkılır harap olursa veya geliri masraflarını karşılamaz olursa -günümüz için- ilim ve amel ehli bir alimin uygun görmesiyle satılabilir. Ancak satışta emsaline göre fâhiş fiyat farkı bulunmaması gerekir. (Bilmen IV/ 355)

Vakfın satılmadan değişik gaye ile kullanılmasına "tağyir" denir. Meselâ bir evi bostan veya dersane bir hanı hamam yapma gibi. Şartnamede mütevelli için vakfın tağyiri yetkisi konulmuşsa yapabilirler konulmamışsa yapamazlar. (a.g.e)

İlave bilgi için tıklayınız:

VAKIF...

Selam ve dua ile...
İslami Destek Sitesi