- Kuran’da kalp gözü ve Bergson sezgiciliği ile ilgili ayetler var mıdır?
- Bergsonun sezgiciliğine İslam'ın bakışı nasıldır?
- Sezgicilik ile ilgili ayetler ve İslama göre nasıldır?
- Hakkında bilgimiz olmayan bir konuda nasıl gerçeğe ulaşırız.

Değerli kardeşimiz

Bergson’un sezgiciliği hayatın zamana dayalı olarak dolayımsız idrakine dayalı bir gerçeklik algısını savunur.

Dolayımsız idrak olarak sezgi ancak yaşantısal tecrübede açığa çıkar ve anlatılmaktan öte yaşanılan bir gerçeklik olgusu olarak tanımlanır.

W. Dilthey’in "Hayat Felsefesi" Bergson’un "Yaratıcı Tekâmül" "Madde ve Bellek" ile "Metafiziğe Giriş" eserlerinin yanı sıra Bergson’un sezgiciliği üzerine merhum Nurettin Topçu’nun "İsyan Ahlakı" adlı tezi ve eseri İslam düşüncesi bağlamında kıymetli bir eserdir.

Ayrıca Muhammed İkbal’in "İslam Düşüncesinin Yeniden Teşekkülü" adlı eseri de söz konusu sezgiciliğe ve "Hayat Felsefesine" içerik olarak güçlü atıflar yapmaktadır.

Bu eserler okunduğunda sezgiciliğin nasıl kullanıldığı anlaşılacaktır.

Kur'an-ı Kerim’de 16 yerde kullanılan kalp ve sezgisel idrak bağlamında kullanılan ‘fuad-efide’ (iç / manevi kalp) kavramı dikkat çekicidir.

“Ve sana anlattığımız şeylerin hepsi resûllerin haberlerindendir. Onlarla senin kalbindeki fuad hassasını sağlamlaştırırız. Ve bunda (bu haberlerde) sana hak müminlere öğüt ve zikir geldi.”(Hud 13/120)

“Gözün gördüğünü kalp yalanlamadı.”(Necm 53/11)

“Ki çıkar gönüllerin üstüne” (Hümeze 104/7)

“Yine o küfredenler dediler ki: o Kuran ona cümlesi birden indirilseydi ya! Biz onu gönlüne iyi tespit edelim diye böyle indirdik ve fevkalade bir tertil ile tertil eyledik.”(Furkan 25/32)

Bir düşünce konusunun doğrudan doğruya kasıt ve ihtiyar olmaksızın birden bire kavranması aklî sezgi daha çok hads kelimesi ile ifade edilir.

Sözlükte “bir işin veya olayın sonucunu tahmin etme ölçüp biçme; doğruluğundan emin olmadığı beyanlarda bulunma; hızlı ilerleyiş çabuk kavrayış” gibi anlamlara gelen hads (Fr. intuition) mantık ve felsefe literatüründe sezgisel bir tarzda işleyen zihin faaliyetini buna bağlı olarak elde edilen bilgi türünü ifade eder ve en yaygın biçimiyle “zihnin birlikte meydana gelmeleri sebebiyle ilkelerden (mebâdî) sonuçlara (metâlib) vasıtasız olarak hızla intikal etmesi” diye tarif edilir. (et-Tarîfât “ĥads” md; Tehânevî I 300-301)

Konusu muhtevası ve psikolojik fonksiyonlarla ilişkisi bakımından çok farklı sezgi türlerinden (Lalande s. 537-541 Piéron s. 205-206; Topçu s. 47-58; Prasad s. 44-46) ve buna bağlı olarak bilgi çeşitlerinden söz edilebilir.

Tecrübî sezgi aklî sezgi mistik sezgi ve felsefî sezgi bunların başlıcalarıdır. (Cemîl Salîbâ I 454)

Kelâmcılar nezdinde sezginin özellikle aklî olanı değer taşır. Onlara göre hads aklî öncüllerden sonuçlara süratle intikali veya basit bir müşahede ile sonuca ulaşmayı yahut öncülle sonucun aynı anda zihne gelişini ifade eder. Bu tür bir bilgi zaruri olup kesinliği tartışılmaz. Filozoflar için de hadsin bu anlamı geçerlidir.

Ayrıca birçok Meşşâî filozofu ile Gazzâlî gibi düşünürler keşf ve ilham rüya ve vahiy gibi bâtınî ve sırrî bilgi şekillerini de hadsin türleri olarak görme eğilimindedirler.

İlave bilgi için tıklayınız:

- İslam'da akıl ve kalp ne demektir? Kalp mi merkez yoksa akıl mı ...
- İmanı sezgicilik yoluyla ispatlar mısınız?

Kaynaklar:

- Lisânü’l-Arab “ĥds” md.;
- et-Tarîfât “ĥads” md.; Tehânevî Keşşâf I 300-302;
- A. Lalande Vocabulaire technique et critique de la philosophie Paris 1983 s. 537-541;
- H. Piéron Vocabulaire de la psychologie Paris 1963 s. 205-206;
- Fârâbî es-Siyâsetü’l-medeniyye Haydarâbâd 1346 s. 3;
- İbn Sînâ en-Necât Kahire 1357/1938 s. 166-168;
- Gazzâlî Meâricü’l-ķuds Kahire ts. (Matbaatü’l-İstikāme) s. 160-162;
- Sühreverdî Ĥikmetü’l-işrâķ (nşr. H. Corbin Opera métaphysica et mystica içinde) Tahran 1331/1953 s. 40-42;
- Fahreddin er-Râzî Mefâtîĥu’l-ġayb II 206-207;
- Âmidî el-Mübîn s. 92;
- Teftâzânî Şerĥu’l-Maķāśıd İstanbul 1305 I 25-26;
- İbn Haldûn Muķaddime Beyrut ts. I 113-114;
- Abdüllatîf el-Harpûtî Tenķīĥu’l-kelâm İstanbul 1330 s. 15;
- Nurettin Topçu Bergson İstanbul 1968 s. 47-58;
- Ebü’l-Alâ el-Afîfî Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin Tasavvuf Felsefesi (trc. Mehmet Dağ) Ankara 1975 s. 100-103;
- Abdülkerîm Osman ed-Dirâsâtü’n-nefsiyye inde’l-müslimîn Kahire 1981 s. 355-357;
- Zekî Bedevî Mucemu muśŧalaĥâti’l-ulûmi’l-ictimâiyye Beyrut 1982 s. 226;
- Cemîl Salîbâ el-Mucemü’l-felsefî Beyrut 1982 I 451-454;
- S. Prasad Religion and Reason Delhi 1987 s. 44-46.
(TDV İslam Ansiklopedisi Hads md.)

Selam ve dua ile...
İslami Destek Sitesi