Değerli kardeşimiz

Cahiliye; özel olarak Arapların İslâm’dan önceki dinî ve sosyal hayat telakkilerini genel olarak da kişilerin ve toplumların günah ve isyanlarını ifade eden bir terimdir.

Râgıb el-İsfahânî cehlin üç değişik anlamından söz ederek “nefsin bilgiden yoksun olması” şeklindeki ilk anlamın kelimenin asıl mânası olduğunu ifade eder. Diğer iki anlamı ise “bir konuda doğru olanın tersine inanma” ve “bir konuda yapılması gerekenin tersini yapma”dır (el-Müfredât “chl” md.). 

Ayette “Câhiliye taassubu”(hamiyyetü’l-câhiliyye) üzerinde durulmaktadır. Burada Hudeybiye Antlaşması sırasında (6/628) müşriklerin ve Hz. Peygamber’le Müslümanların içinde bulundukları farklı ruh halleri tasvir edilirken

“O zaman kâfirler kalplerine taassubu Câhiliye taassubunu yerleştirmişlerdi; Allah da Resûlü’ne ve müminlere sükûnetini indirdi ve onları takvâ sözü (kelime-i şehâdet) üzerinde sabit kıldı.” (el-Feth 48/26).

buyurulmuştur. Bu âyette Câhiliye çağının taassup ve barbarlığına müşrik toplumun hayatına hâkim olan şiddet kin ve nefrete işaret edilmektedir.

Câhiliyenin asıl karşıtının hilim (hilm) olduğunu belirtir. Hilim kelimesi “metanet güç fizikî bütünlük ve sağlık teennî sükûnet bağışlama yumuşak huyluluk ahlâk ve karakter sağlamlığı fazla duygusal olmama ihtiyat ve ılımlılık” gibi mânalara gelir. Buna göre halîm günümüzde “medenî insan” diye adlandırılan kişidir. Bunun zıddı olan cahil ise “azgın arzularının esiri hayvanî içgüdülerini takip eden vahşi şiddet taraftarı ve aceleci bir karaktere sahip” yani “barbar kimse”dir. Bu anlamdaki Câhiliye barbarlık ve vahşetin hüküm sürdüğü dönemdir. Cahiliye devri Arapları Allah’ı hakkıyla bilmedikleri O’na şeksiz ve şirksiz iman etmedikleri gerek ferdî gerekse içtimaî hayat itibariyle bilgiden nizamdan sulh ve sükûndan uzak oldukları güçlü ve asil sayılanları daima haklı kabul ettikleri ve adaletten yoksun bir hayat yaşadıkları için bu döneme Câhiliye denilmiştir. Eski Arap şiirinde cehlin “şiddet saldırganlık ve barbarlık” anlamında kullanıldığını hatta yerine göre bunun bir fazilet sayıldığını gösteren pek çok örnek vardır. Meselâ meşhur Câhiliye şairi Amr b. Külsûm’un

“Hele biri kalkıp da bize karşı cahillik etmeye görsün
O zaman biz cahillikte bütün cahillerden baskın çıkarız.”(Zevzenî s. 178)

anlamındaki beyti bu örneklerin en çarpıcı olanlarındandır. Öte yandan Câhiliye devrine ait birçok şiirde “cehl” ve “hilm” köklerinden türemiş kelimeler aynı beyit içerisinde birbirine zıt anlamlı olarak kullanılmıştır.

Fârâbî"el-Medînetü’l-fâzıla" adlı kitabında ve siyaset felsefesinin yer aldığı diğer eserlerinde zorbalığın hükümran olduğu sitelere “zorba sitesi” mânasına "el-medînetü’l-câhile" adını vermiştir. Fârâbî’nin açıklamasına göre “Bu sitenin halkı arasındaki kavga ve geçimsizliğin konusu selâmet şeref refah lezzet ve bunlara ulaştıran vasıtalardır.” Dolayısıyla her zümre başka zümreleri soyup elindeki bu tür imkânları gasbetmek ister. Hangisi diğerini ezerse o kazançlı bahtiyar ve imrenilecek biri sayılır. Cahil site mensuplarına göre tabiata uygun olan şeylerin hepsi adalete de uygundur; bu sebeple dövüşmek ve başkasını ezmek tabiat düzenine uygun olduğu için adaletin ta kendisidir (el-Medînetü’l-fâzıla s. 157). Fârâbî gibi İbn Hibbân da İslâmî dönemde cehl ile hilmi birbirine zıt iki mefhum olarak kabul etmiş ve bunları ahlâkî sahada kullanmıştır.

Ashâb-ı kirâm İslâmiyet’in Câhiliye örf ve âdetlerini kaldırdığını söylerken Câhiliye kibir ve taassubunu sürekli çekişmelere ve savaşlara sebep olan kabilecilik anlayışı ve kan davasını affa yer vermeyen barbar âdetleri vahşet mantalitesini ve putperestliğin bütün unsurlarını kastediyordu. Habeş muhacirleri adına Necâşî ile konuşan Ca‘fer b. Ebû Tâlib’in şu sözleri câhiliye kavramının daha o zamanlar kazanmış olduğu muhtevayı ifade etmesi ve ayrıca bu kavramın hicretten önce bir terim olarak kullanılmaya başlandığını göstermesi bakımından dikkat çekicidir:

“Ey hükümdar! Biz câhiliye zihniyetine sahip bir kavimdik; putlara tapar ölü hayvan eti yer fuhuş yapardık; akrabalık bağlarına riayet etmez komşularımıza kötülük ederdik güçlü olanlarımız zayıfları ezerdi.”(İbn Hişâm I 335-336).

(bk. Diyanet İslam Ansiklopedisi Cahiliye Maddesi.)

Selam ve dua ile...
İslami Destek Sitesi