1-) Bu hadîs mükâtebenin caiz olduğuna delildir. Bir kimse köle veya cariyesine: «Bana şu kadar para getirirsen âzâd ol!» der; o da bunu kabul ederse artık mükâteb olur. Borcunu tamamen ödediği zaman hürriyetine kavuşur. Mükâtebenin bir delili de: kölelerde bir hayır olduğunu biliyorsanız onları mükâteb yapın!" Nûr sûresi âyet: 33. âyet-i kerîmesidir. Bu âyetin kitabet akdinin meşru- olduğuna delâleti aşikârdır. Yalnız buradaki emrin vücub ifâde edip etmediğinde ihtilâf vardır. Dâvûd-u Zahirî ile ona tâbi- olanlardan maada bütün fukahâ âyetteki emrin vücûb ifâde etmediğine kaildirler. Zâhirîler-e göre âyetteki emir vücûb içindir. Bu kavil Amr b. Dînâr ile Atâ-dan ve bir rivâyette İmâm Ahmed-den de rivâyet olunmuştur. Hattâ «Et-Takrîb» sahibi İmâm Şafiî-den 4ahî buna benzer bir kavil nakleder. Gerçi burada: «Zahire bakılırsa emir vücûb ifade eder.» şeklinde bir i-tirâz hatıragelebilirse de doğru değildir. Çünkü vücûba hamledilen emir karinelerden mücerred olan mutlak emirdir. Buradaki emir mutlak değil «Eğer onlarda hayır olduğunu bilirseniz» kaydı île mukayyeddir. Binâenaleyh mezkûr emir nedib mânâsına hamledilmiştir. Hanefîler-den Bazıları bu emri ibâha mânâsına almışlardır. Ancak Aynî haklı olarak bunun doğru olmadığını söylemiştir. Zîra ibâha mânâsına alınırsa âyetteki şartın hükümsüz kalması iktizâ eder; çünkü mükâtebe akdi şartsız dahi bilittifâk caizdir. Kelâmullah hükümsüz kalmaktan münezzehtir. hayırdan murâd: Kölenin âzâd edildikten sonra müslüman-lara zarar getirmeme sidir. Zarar verecekse efdal olan onu mükâteb yapmamaktır. Abbâs ile İbn Ömer (radıyallahü anh) ve Atâ-ya göre hayırdan murâd: Hassaten kazançtır. Sevrî ile Hasan-ı Basrî-den hayrın hassaten emânet ve dîn mânâsına geldiği rivâyet olunmuştur. Vefa emânet ve salâh mânâsına geldiğini söyleyenler de vardır. Kölede doğruluk salâh ve kazanç hâssaları yoksa Hanefîler-e göre onu mükâteb yapmamak mekruh değildir. İmâm Mâlik ile Şafiî-nin kavilleri de budur. Ahmed-le İshâk ve Şâfiîler-den Ebû-l-Hüseyn b. Kattan mekruh olacağına kaildirler. Cumhûru fu-kahâya göre mükâteb ancak bütün borcunu Ödedikten sonra âzâd olur. Çünkü Ebû Dâvûd ve başkalarının rivâyet ettikleri Amr b. Şuayb hadîsinde Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) Efendimiz: üzerinde kitabet bedelinden bir dirhem borç kaldığı müddetçe köledir.» buyurmuştur. Zeyd b. Sabit (radıyallahü anh) îm da aynı şeyi söylediğini İmâm Şafiî «Müsned»inde rivâyet etmiş-; kendisi de buna kail olmuştur. Hanefîler-in mezhebi de budur. kirâm bu hususta ihtilâf etmişlerdir. İbn Abbâs (radıyallahü anh)-a göre köle veya câriye vesikayı sahibinden aldığı an yani nefs-i akidle âzâd olur; kitabet bedeli için ona borçlu kalır. İbn Mes-ud (radıyallahü anh) kölenin kendi kıymetini ödemesiyle âzâd olacağını söylemiştir. Zeyd b. Sabit (radıyallahü anh)-ın mezhebi de az evvel görülmüştü.