2-) Hadîs ulemasına göre bir râvi: «Bana ya filan yahud filan rivâyet etti.» dese zikrettiği râvilerin ikisi de mu-temed oldukları takdirde o hadîsle bilittifak ihticâc olunur. Çünkü maksad ismi verilmek suretiyle sika bir zattan rivâyette bulunmaktır. Burada da öyledir. Bunun bir kaide olduğunu Hatib-i Bağdadi «el-Kif âye» nâm eserinde zikretmiştir. Şâir ulema dahi mezkûr kaideye temas etmişlerdir. Binaenaleyh sahâbi olmayan râviler hakkında hüküm bu olunca sahabiler hakkında da ayni hükmün sabit olacağı evleviyette kalır. Zira ashâb-ı kirâmın hepsi âdildirler. Onları ta-yin etmekte bir fayda mülahaza edilemez. «Hamail» kelimesi «Cemâil» geklinde de rivâyet olunmuştur. Kâdi Iyaz doğrusu «Hamail» olduğuna kat-iyetle hükmetmiş; hatta «Cemâil» rivâyeti bulunduğunu hiç anmamıştır. Buna mukabil bazıları «Cemâil» rivâyetini tercih etmişlerdir. İbn Salâh iki rivâyetin de doğru olduğunu söylemiştir. Hamulenin cem-idir. Hamule: Yük taşıyan devedir. Cemâil: Cimâlenin cem-idir. Cimâle de cemel-in cem-idir. Cemel: Erkek deve demektir. (sallallahü aleyhi ve sellem)’in bazı yük develerini kesmeyi hatırından geçirmesi maslahata riâyet gerektiğini mühimmin karşısında daha ehemmin tercih edileceğini büyük zararı önlemek için küçük zarara katlanmak lâzım geldiğini anlatmak içindir. bütün esas nüshalarda böyledir. İbn Salâh diyor ki: zâdın cem-idir. Zâd (yani yiyecek) ise doldurulmaz. Ancak onunla kaplar doldurulur. Bence bunun hail çaresi: cemaat yiyecek kaplarını doldurdular» ma-nasına almaktır. Bu takdirde ibareden muzâf atılmış; onun yerine muzâfun ileyh konulmuştur. Mamafih kaplara içlerindeki yiyeceklerin ismi de verilmiş olabilir.» buna mecaz bil mucâvere derler.