2-) Te-vile göre: Bu cümle: «Onların hiç bir ibâdeti ve tilâveti kabul olunmaz.» mânâsına gelir. ok-un avı delip geçtiği gibi Kur-ân-dan fırlayıp çıkarlar.» cümlesi bir rivâyette «İslâm-dan» başka bir rivâyette «Dinden çıkarlar.» şeklindedir. Iyâz’ın beyânına göre bundan murâd: «İslâmiyetten ok-un avı delip geçtiği gibi çıkarlar.» demektir. delip geçen ok-ta avdan hiç bir şey kalmadığı gibi bunlarda da İslâmiyet nâmına bir şey kalmaz. «Burada murâd: Tâattır. Yani onlar Müslümanların İmâmına itaatten çıkarlar.» diyor. ve emsali hadîsler dalâlet fırkalarından Hâriciler’i tekfir edenlerin delilidir. (453-536) diyor ki: Ulemâ Hâricîler-i tekfir hususunda ihtilâf etmişlerdir. Bu mes-ele hemen hemen sairlerine nisbetle en müşkil bir mes-eledir. Ebû-l- Meali- nin hâricileri tekfire meyleden Abdülhakk-ı bu mes-ele hakkında söz söylemekten menettiğini gördüm. Buradaki hatânın mevkii itibârı ile pek müşkil olduğundan bahisle onları mâzûr sayıyor; bir kâfiri dîne kabul etmenin ve bir Müslümanı dinden çıkarmanın dînen pek büyük bir mes-ele olduğunu söylüyordu. Bu bâbda Kâdı Ebû Bekir Bâkıllânî- nin sözü de muztaribdir. Usûl-i fıkıh ilminde: (Bâkıllânî bu mes-elenin müşkilât-tan sayıldığına işaret etmiştir. Çünkü bu adamlar sarahaten küfret-memiş ancak küfüre müeddi sözler söylemişlerdir.) denilmesi Bakıllâni’nin bu hususta tereddüdünü gösterir. sözüne devamla şunları söylüyor: «Ben sana bu hilafın sırrım ve işkâlin sebebini izah edeyim. Meselâ bir mu-tezilî: (Allahü teâlâ âlimdir. Lâkin ilmi yoktur; diridir ama hayâtı yoktur.) der. Bu söz onu tekfir hususunda insanı iltibasa düşürür. Zîrâ biz dînimizden aldığımız malûmata göre biliyoruz ki (Allahü teâlâ diri ve âlim değildir.) diyen bir kimse bizzârûre kâfir olur. Âlim olan bir kimsenin ilmi olmaması ise imkânsızdır. Bu husus delille sabittir. Şimdi mu-tezilî Allah-ın ilmi yoktur deyince (bu adam Allah-ın âlim olduğunu inkâr etti) diye bilicma- kâfir oldu; ilmin aslını inkâr ettiği için Allah-ın âlim oluşunu itiraf etmesinin bir faydası yoktur mu diyelim; ;yoksa Allah-ın âlim olduğunu İtiraf etti diye ilmini inkârda bulunması küfrüne sebep olmaz hükmünü mü verelim. İşte müşkül olan burasıdır.) Cumlıür-u Ulemâ-ya göre haricîler tekfir edilmezler. Kaderiyye Mu-tezile vb. dalâlet fırkalarının hükmü de budur. İmâm Şafiî (rahimehüllah) «Hattâbîye» den mâada dalâlet fırkalarının şehâdetlerini kabul ederim.» demiştir. Râfıziler-in bir koludur. Bunlar kendi mezheplerinden olan bir kimsenin mücerred iddiası ile şahadette bulunurlar. Şehâdetlerinin kabul edilmemesi bid-atlarından değil bu mes-eleden dolayıdır.