9-) Hattâbî diyor ki: «Satışta ileri sürülen her şart satışın aslına dokunarak onu ifsâd etmez. Şartlı satışın men- edilmesinin mânâsı bâzı satışlara ve şartların bir nev-ine âiddir.» Iyâz satıştaki şartların üç kısım olduğunu söylemiştir. Bunların birincisi akdin muktezâsı olan teslim ve malda tasarrufun caiz olması gibi şeylerdir. Bu gibi şartların caiz olduğunda hilaf yoktur. Çünkü bunlar şart koşulmasa da îfâ edilirler. Satışın muktezasından olmasa bile yararından sayılan yük yüklemek rehin vermek ve muhayyerlik gibi şartlardır. Bunlar da caizdir; zira satışın yararına olunca onun iktizâ ettiği şartlara benzerler. Akidlerde ileri sürülmesi caiz olmayıp akdin muktezâ-sına aykırı düşen veya aldatmak gibi memnu- bir vechi tezammun eden şartlardır ki ulemânın ihtilâf ettikleri yer budur. göre şartlı satış üç vecihle yapılır. Hem satış hem de şartın caiz olmasıdır ki üç nevi-dir.: Akdin iktizâ ettiği uygun şartlar. Cariyeyi hizmet hayvanı binmek şartiyle satın almak gibi. Akdin muktezâsı olmasa bile ona uygun düşen şartlar. Para karşılığı rehin olarak vermeyi yahut satış meclisinde bulunan kefile vermeyi şart koşmak gibi. Akdin muktezâsı olmayan ve ona uymayan fakat şerîatin cevaz verdiği muhayyerlik va-de gibi şartlar. Şeriat tarafından cevazı hususunda delîl olmadığı halde insanlar arasında örfü âdet hâline gelen bir şeyi şart koşmak da istihsân yolu ile bu nevide dâhildir. Ayakkabını satanın Ölçüp biçmesini şart koşmak gibi. Yalnız Hanefiyye İmâmlarından Züfer buna muhaliftir. vecih: Satış ve şartın ikisi birden fâsid olmaktır ki akdin iktizâ etmediği ve ona muvafık düşmeyen bilâkis taraflardan birine yahut satılan mala menfaat sağlayan bir şeyi şart koşmaktır. Buğdayı satıcının öğütmesini köleyi başkasına satmamasını ve âzâd etmemesini şart koşmak gibi. Bu takdirde köleyi sahibi âzâd ederse İmâm A-zam-a göre istihsânın fiyatını İmâmeyn-e göre ise kıymetini müşteriye Öder. vecih: Satış caiz şart bâtıl olmaktır. Bu da üç nevi-dir. Akdin muktezâsı olmayan ve menfaat yerine bilâkis zarar tezammun eden şarttır. Bir elbise veya hayvanı başkasına satmamak hibe etmemek yahut yiyeceği yememek şartiyle satmak gibi. Burada satış caiz; şart bâtıldır. Akdin nıuktezâsı olmayan bir fayda veya zararı da tezammun etmeyen şarttır. Yiyeceği yemek şartiyle satmak gibi. Burada da satış caiz; şart bâtıldır. Alanla satandan birine yahut satılan mala değil de başkasına menfaat îcâb eden bir şeyi şart koşmak satışı bozmaz. Ecnebi birine ödünç vermek şartiyle satmak gibi.