18-) - Yoldan eziyet veren şeyleri atmak. şu-belerin mecmuu yetmişyedi eder ki yetmiş küsur desinden murad da budur. Ebû Hatim b. Hibbân diyor ki: bir müddet bu hadîsin ma-nasını tedkik ettim; ve bütün tââtı saydım. Baktım ki tâât bu adedden bir hayli ziyâde çıkıyor. Bu sefer sünnetlere döndüm; ve Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)-in iman nâmına serdettiği bütün tââtlan saydım. Baktım ki bunlar da yetmiş küsürden azdır. Bir de kitâbullaha müracaat ederek onu dikkatle okudum; ve Allahü teâlâ-nın iman nâmına saydığı bütün tââtlan sıraladım. Onlar da yetmiş küsürden noksan çıktı. Bunun üzerine kitabı sünnete kattım. Âhireti bundan çıkardım. Bir de baktım: Allah ile Resûlü-nün imandan olmak üzere saydıkları şeyler yetmişdokuz şu-be olup bundan ziyade ve noksanı yoktur. Ve anladım ki Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)-in muradı kitab ve sünnetteki bu adetmiş.» Hatim (rahimehüllah) bu ma-lûmatı «Vasfu’l-imâm ve Şuâbihi» adlı eserinde vermektedir. O: «îman altmış küsur şu-bedir...» rivâyetini de sahih bulmakta ve arapların bir şey için bir adet göstermekle o adedden mâadasını nefi etmek istemediklerini kaydetmektedir. 1 — Hadîsin (altmış küsur) şeklindeki rivâyetinin hikmeti şudur: Bir sayı ya zaid ya nakıs yahud tam olur. Kesirsiz olan cüzleri toplandığı zaman kendinden fazla olan adeddir. Meselâ 12 adeti böyledir. Çünkü 12 nin yarısı üçte biri dörtte biri altıda biri ve altıda birinin yarısı vardır. Bunlar toplanırsa yarısı 6 üçte biri 4 dörtte biri 3 altıda biri 2 onun yarısı da 1 eder ki mecmu-u 16 olur. Cüzleri kendinden az olan sayıdır. Meselâ 4 ün yalnız yarısı ile dörtte biri vardır. Yarısı 2 dörtte biri de 1 eder ki mecmu-u 3 olur. Cüzleri kendine müsavi olan sayıdır. 6 gibi; 6 nın yarısı üçte biri ve altıda biri vardır. Yarısı 3 üçte biri 2 altıda biri de 1 olup bunların mecmu-u yine 6 eder. üç nevi sayının en mu-teberi tam olanıdır. Tam olan 6 adedi üzerinde mübalağa göstermek istenilince birlikleri onar defa büyütülmüş ve 6 adedi 60 olmuştur. küsur) rivâyetine gelince: Bunun ta-yinindeki hikmet de şudur: Yedi sayısı adedin bir çok kısımlarına şamildir. Çünkü aded çift tek basit mürekkeb gibi kısımlara ayrılır. Binaenaleyh 7 üzerinde mübalağa göstermek istenince onun birlikleri de onar defa büyütülerek 70 olmuştur. manasını verdiğimiz (Bid) kelimesinin 6 ve 7 ma-nalarına gelebileceğini zira bunun iki ile on arasındaki sayılara ıtlak edildiğini az yukarıda mezkûr kelimeyi izah ederken gördük. Hâsılı altmış küsur rivâyetinde altmışın aslı altı yetmiş küsur rivâyetinde de yetmişin aslı yedidir. Aded ta-yininin vechi budur.