255-) Bana Züheyr b. Harb rivâyet etti. ki): Bize Veki- rivâyet eyledi. ki): Bize A-meş bu isnadla bu hadisin mislini rivâyet etti. Ancak o (Ben secdeden imtina’ ettim cümlesinin yerine); «Ben isyan ettim. Bu sebeble cehennem de benimdir.» dedi. hadisi Müslimden maada Ahmed b. Hanbel İbn Mâce ve İbn Hibbân da rivâyet etmişlerdir. beyânına göre; Müslim-in bu hadisle bundan sonrakini burada zikretmesi bâzı fiillerin terki hakikaten bazılarının terki de ismen küfür olduğunu göstermek içindir. Burada şeytandan muradın İblis olduğu anlaşılıyor. Zira: «ben isyan ettim...» diyor. Secde emrine isyan ederek kâfir olan İblistir. Nitekim Teâlâ Hazretleri bu bâbda: Meleklere: Âdem-e secde edin demiştik de melekler derhal secde etmişler yalnız İblis imtina- etmiş; büyüklenmişti. O zâten kâfirlerdendi...» buyurmuştur. müfessirine göre; buradaki küfürden murâd iblisin ilm-i ilahideki küfrüdür. Bazıları: «secde etmediği için kâfir oldu.» demişlerdir. ağlaması pişmanlığından değil hasedindendir. Çünkü Âdem oğlu onun cehennemlik olmasına sebeb olan şeyle cennete girmektedir. El-Übbî- ve göre; İblisin ağlamasından murâd hakikat olabilir ve bu mümteni- değildir; zira İblis cisimdir. «Vay haline» ma-nasina gelen «yâ veylehu» sözü konuşmanın âdâbındandır. Başkasından kötü bir şey hikâye ederken mütekellim zamiri kullanmak icâb ederse kötülük kendine izafe edilmesin diye zamiri değiştirmek âdet olmuştur meyletmek; alnını yere koymak huzü- ve boyan bükmek ma’nâlanna gelir. Ancak meleklerin Hazret-i Âdem-e secde etmesi namaz secdesi gibi alınlarını yere koymakla değil tehiyye ve selâmlama secdesi idi. Bu secde eğilerek yapılmıştı. bâzılarına göre; tehiyye secdesi mubahtır. Hanefîler secde-i tilâvetin vâcib olduğuna bu hadisle istidlal etmişlerdir. Diğer mezheplere göre secde-i tilâvet sünnettir.