493-) Bize yine Haccac b. Şa-ir rivâyet etti ki): Bize Fadl b. Dükeyn rivaye tetti ki): Bize Ebû Asım yani Muhammed b. Ebî Eyyûb rivâyet etti dedi ki: Bana Yezîd-i Fakir rivâyet etti dedi ki: Hâricilerin bir re-yi iyice kalbınıe işlemişti. Derken haccetmek sonra halka karşı çık (arak propaganda yap) mak niyetiyle kalabalık bir cemaat içinde yola çıktık (yolda) Medine-ye uğradık birde baktım. Cabir b. Abdillah... bir direğin yanına oturmuş; cemaata Resulullâh (sallallahü aleyhi ve sellem)’den hadis rivâyet ediyor. Bir ara cehennemliklerden bahsetti. Bunun üzerine kendisine: Ey Rasulullah’ın arkadaşı? Siz ne konuşuyorsunuz? Halbuki Allah: (Yarabbi!) Şüphesiz ki sen kimi cehenneme atarsan onu muhakkak surette rezil rüsvay edersin." (Âl-i Imrân: 192) ve: «Ehl-i cehennem cehennemden çıkmak istedikçe oraya iade edilirler...» buyuruyor. Binaenaleyh siz ne diyorsunuz? dedim. Cabir: «Sen Kur-ân okur musun?» dedi. «Evet!» cevabını verdim. «Acaba Muhammet (aleyhisselâm)-nı makamını yani Allah-ın onu ihya buyuracağı yeri (in neresi olduğunu) işittin mi?» «Evet.» O makam Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem)’in mahmûd olan makamıdır ki onun sayesinde Allah (cehennemden) çıkaracaklarım çıkarır dedi. Cabir sıratın konmasını insanların onun üzerinden geçişini anlattı. Ben bunları ezberimde tutamamış olmaktan korkarım. Şu kadar var ki; Cabir bir kavmin bir müddet cehennemde kaldıktan sonra oradan çıkarılacağını yani susam çöpleri gibi çıkarılarak cennet nehirlerinden bir nehre atılacaklarını ve orada yıkanarak kâğıt sayfaları gibi (bembeyaz) çıkarılacaklarını söyledi. hacdan döndük (ve bir birimize) yazıklar olsun size Bu şeyhin Resulullâh (sallallahü aleyhi ve sellem) üzerinden yalan söyleyeceğini mi zannediyorsunuz? diyerek (haricilik davasından) döndük. Vallahi Bizden bir adamdan başka haricilikte kalan olmadı. Ebû Nuaym-in dediği gibidir. dâre-nin cem-idir. Dâre her taraftan yüzün çevresidir. Bunun manâsı yüz secde mahalli olduğu için cehennemde yanmayacak demektir. Yani cehennemden çıkarılanların secde yerlerinden başka yanmadık yerleri kalmamış olacaktır. Hâccâc hadisinde Yezid-i Fakir-in bir müddet haricilerin bâtıl mezhebine girdiği anlaşılmaktadır. Yerinde de görüldüğü vecihle hâriciler büyük günah işliyenlerin ebedi olarak cehennemde kalacaklarını iddia ederler. Yezid-in kalbine işliyerek benimsediği ve hac dönüşü halka propaganda etmek istediği kavil budur. Fakat Câbir (radıyallahü anh)’in hadisini dinledikten sonra tevbe ederek bütün çete efradı bu kavilden dönmüş ve hâricilik propagandası yapmaktan vaz geçmişlerdir. Yalnız aralarından biri hâricilikte İsrar etmiştir. Câbir (radıyallahü anh) cehennemden çıkarılanları kurumuş susam çubuklarına benzetmiştir. Bu bâbta İbn Esir (rahimehümallah) şöyle demektedir: Simsim-in (yani susamın) cem-idir. Susam kökleri topraktan çıkarılarak daneleri alınmak için güneşe konduğu zaman yanmış gibi simsiyah olur ve incelirler. Bu sebeple cehennemden çıkarılanlar susam çöplerine benzetilmiştir. Ben bu kelimeyi uzun müddet aradım sordum. Fakat onun hakkında sadra şifa verecek hiç bir şey bulamadım; bu lâfız tahrif edilmişe pek benziyor. Galiba aslı «sasam odunu» olacak. Sasam: Abonoz gibi siyah bir ağaçtır.» Iyâz-da şunları söylüyor: semâsimin manâsı bilinmiyor. Galiba doğrusu sasam odunu olacak bu manâ daha güzel yakışıyor. Sasam siyah bir ağaçtır. Abonozdur diyenler de vardır.» Bu hususta daha başka mütâlea yürütenlerde vardır. Fakat muhtar olan kavil İbn-l-Esir-in beyan ettiği gibi susam olmasıdır.» Kırtasın cem-idir. Üzerine yazı yazılan sahife demektir. Cehennemden çıkanların beyaz yazı kâğıdına benzetilmesi hayat nehrinde yıkandıktan sonra yüzleri bembeyaz olacağı içindir. sonunda râvi: Ebû Nuaym-in dediği gibidir» ibaresini kullanmıştır. Ebû Nuaym isnadın başında zikri geçen Fadl b. Dükeyn-dir. Bu zât Müslim-in şeyhinin şeyhidir. Bu cümle ravilerin hadisin sonunda kullandıkları mâruf bir edep ve nezaket cümlesidir. Onlar bunu manâ itibariyle rivâyet ettikleri hadiste bir hata veya değiştirme olmuştur endişesi ile ihtiyatan söylerler. Yani; «ben hata ettimse doğrusu bana rivâyet eden zatın söylediği gibidir» demek isterler.