1665-) Bize Ahmed b. Abdillâh b. Yûnus rivâyet etti. ki): Bize Züheyr rivâyet etti. ki): Bize Ebû-z-Zübeyr Ebû-t-Tufeyl Âmir-den o da Muâz-dan naklen rivâyet etti. Muâz Şöyle dedi: gazasına Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) ile birlikte çıktık kendileri öğle ile ikindiyi toptan; akşamla yatsıyı da toptan kılıyordu.» âhirlerini avamdan geçtim havâss takımının bile bir çokları bilemezler...» İbn Kudâme (541-620) de: «İki namazın arasını cem- etmeyi sûretâ cem-a hamletmek iki vecihle fâsidtir: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)-in iki namazı bir vakitte cem- ederdiği sarahaten rivâyet olunmuşdur. iki namazı cem- etmek bir ruhsattır. Mes-ele Hanefîler-in dediği gibi olacak olursa her namazı kendi vaktinde kılmakdan daha büyük bir meşakkat doğacakdır. Ve keza cemî mes-elesi Hanefîler-in dediği gibi olursa ikindi ile akşamı yatsı ile sabah namazını cem- etmek mümkün olur. Hâlbuki bunların cemî sureti ile kılınmalarının haram olduğunda ulemâ arasında hilaf yokdur. Hadîsin zahirî mânâsı ile amel etmek bu gûnâ tekellüfden evlâdır...» demişdir. Aynî (762-855) bu zevatın reddiyelerine şöyle cevap vermişdir: «Cem-in bir ruhsat olduğunu teslim ettik diyelim. Lâkin biz onu sûrî cem-e hamlettik. Tâ ki haberi vâhid kafi olan. âyete muâraza etmesin muâraza etmesin. Âyetden murâd: «Namazlara devam edin...» yânı onları vakitlerinde kılın! kavl-i kerimidir. Teâlâ Hazretleri: ki namaz mü-minlerin özerine vakitlerinde farz kılınmışdır.» buyuruyor. Bizim kaail olduğumuz vecih hem âyetle hem de hadîs-le amel sayılır. Muhaliflerin kavli ise âyetle ameli terk etmeye varır. Onların kaail oldukları cem-i manevî yağmur ve korku gibi özürlerden dolayı hazarda da cem-in caiz olmasını iktizâ eder. Mâmâfîh bunu kendileri de caiz görmemiş Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)’in hiç bir korku veya yağmur olmaksızın Medîne-de öğle ile ikindiyi ve akşamla yatsıyı cem- ederek kıldığını bildiren İbn Abbâs hadîsini bir takım merdûd suretlerle te-vîl etmişlerdir. Bizim kaail olduğumuz şekilde ise hem kitapla hem de bu bâbda vârid olan bütün hadîsler ile hiç bir te-vile hacet kalmaksızın amel etmek vardır. (Çünkü vakitlerin evvelleri ve âhirleri havassın bile anlayamadığı şeylerdendir...) sözünü kabul etmiyoruz. Zira namaz dinin en büyük umurundan biridir. Kâmil bir müslümana dîninin en büyük erkânından biri olan namaza müteallik şeyler nasıl gizli kalabilir? İbn Kudâme-ye dahi ayni şekilde cevap verilir. Onun ikindi İle akşam namazını ve yatsı ile sabah namazını cemî hakkındaki kıyâsı da bâtıldır. Çünkü arada mülâzemet yoktur. Sonra bizim kaail olduğumuz vecihde Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)’in sözünü sıyânet etmemek deği! bilakis sıyânet etmek vardır...» Müzdelife-den başka yerlerde de iki namazı cem- ederek toptan kılmanın caiz olduğunu kabul edenlere göre cem-in nasıl yapılacağını İmâm Nevevî şöyle anlatır: «Şafiî ile ekseri ulemâya göre uzun seferde öğle ile ikindiyi hangisinin vaktinde dilerse ve keza akşamla yatsıyı hangisinin vaktinde dilerse cem- ederek kılmak caizdir. Kısa yolda cem-in caiz olup olmaması hususunda şafiî-den iki kavil rivâyet olunur. Bunların esah olanına göre kısa yolda cemî ve kasr caiz değildir. Uzun yoldan murâd: 48 millik mesafedir ki mu-tedil yürüyüşle iki konak eder. Konakta bulunan yolcu için efdal olan şekil birinci namazın vakti girdiği zaman ondan sonra gelen namazı da onunla beraber kılmakdır. Birinci namazın vaktinde yolda bulunur da ondan sonraki namazın vakti çıkmadan konağa varacağını bilen kimse için birinci namazı ikincinin vaktine te-hîr etmek efdal olur. Bu tertibe riâyet etmiye-nin namazı da caizdir. Yalnız efdal olan vechi terk etmiş olur. namazın vaktinde cemî yapmanın şartı evvelâ o vaktin namazını kılmak ve namazdan çıkmadan cem-i niyet etmek iki namazın arasını ayırmamakdır. namazın vaktinde cemî yapmak isteyenin birinci namaz vakti esnasında cem-e niyet etmesi icâb eder. İkinci namaz vaktini her iki namaza yetecek ve artacak sûretde geniş tutmak yânı namazları vaktin sonuna bırakmamak gerekir. Eğer cem-i niyet etmeksizin namaz vaktini ge-çirmişse kendisi Allah-a âsî kıldığı namaz da kaza olur. Birinci namazı cem- etmek niyetiyle te-hîr eden kimsenin ikinci namaz vakti gelince evvelâ birinciyi kılması ve cem-e niyet etmesi ondan sonra araya hiç bir şey karıştırmamak suretiyle ikinci namazı kılması müstehab olur. Cem-in kısaca ahkâmı budur. sebebi ile birinci namazın vaktinde cemî caizdir. Sahîh kavle göre ikinci namazın vaktinde caiz değildir... cumhûr-u ulemâya göre yağmur sebebi ile cemî öğle ile ikindi ve akşamla yatsı namazlarında caizdir. Mâlik bunu yalnız akşamla yatsı namazına tahsis etmisdir. gelince: İmâm Şafiî-nin meşhur olan kavli ile ekseri ulemâya göre hastalık sebebi ile namazı cem- ederek kılmak caiz değildir. İmâm Ahmed b. Hanbel ile Şâfiîler-den bâzılarına göre caizdir. Abdullah b. Ömer-in yalnız akşamlı yatsıyı zikrederek öğle ile ikindiyi söylememesi makamın müsâdesizliğindendir. Çünkü zevcesinin vefatı üzerine acele yetişmesi istenmiş; o da acele akşamla yatsıyı birden kılarak cenazeye gitmiş. Onun için yalnız akşamla yatsının cemi