1849-) Bize bu hadîsi Züheyr b. Harb da rivâyet etti. ki): Bize Abdurrahmân b. Mehdi rivâyet etti. H. İshâk b. İbrahim dahi rivâyet etti. ki): Bize Ebû-n-Nadr haber verdi. Bu râvîlerin ikisi de demişler ki: Bize Abdülâzîz b. Abdillâh b. Ebî Seleme amcası Mâcişûn b. Ebî Seleme-den o da A-rac-dan bu isrâdla rivâyet etti. Ve şöyle dedi: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) namaza başlarken tekbir alır; sonra: çevirdim.» ve: «Ben müslümanların birincisiyim.» derdi. Başını rükû-dan kaldırdımı: hamd edenin hamd-ını kabûf eder. Ey Rabbimiz! Hamd de sana mahsûsdur!» derdi. (Secde hâlinde): şekil vererek onu güzel bir sûretde yaradan.» der; selâm verirken de: Önceden yaptığım günahları bana bağışla!...» derdi diyerek hadisi sonuna kadar rivâyet etti. Yalnız: «Teşehhüdle selâm arasında.» tâbirini söylemedi. hak dîne meylederek göklerle yeri yaradana çevirdim...» cümlesinden murâd: ibâdet ile göklerle yeri yokdan var eden Allahi kasdettim...» demekdir. Ekseri ulemâya göre hak dîne yani islâm-a meyleden demekdir. Zâten hanf veya hanef meyletmek bükülmek mânâsına gelir. Ve karineye göre hayırda da serde de kullanılır. «Buradaki hanîf den murâd doğru; demekdir.» mutâleasın-da bulunmuşlardır. Ezherî ile diğer bir takım ulemânın kavilleri budur. Ebû Ubeyd-e göre ise araplarca hanîf in mânâsı îbrâhîm (aleyhisselâm) dîninde olan kimse; demekdir. müşriklerden değilim.» cümlesi hanîfin mânâsını beyândır. Putperest mecûsî mürted zındık yahudî ve hıristiyan bütün kâfirlere müşrik denilir. İbâdet demekdir. rivâyetine göre «Âlemlerin Rabbi.. » terkibindeki «Rabb» kelimesinin dört mânâsı vardır. Bunların üçünü az yukarıda görmüşdük; dördüncüsü mürebbîdir. Çünkü Teâlâ Hazretleri mahîûkatmı terbiye eder. Bu sıfat Allah-ın fiil sifatlarındandır. Başına harf-i tarif gelir de «Er-Rabb» denilirse kelime yalnız Allahü teâlâ hâlîfemda kullanılır. Harf-i tarif kaldırılırsa Allah-dan başkası hakkında da kullanılabilir. Meselâ: Rabbu-d-Dâr» derler ki mal sahibi ev sahibi mânâlarına gelir. Âlemler demekdir. Âlemin mânâsı hususunda ulemâ ihtilâf etmişlerdir. Kelâm ulemâsı ile müfessirlerden bâzılarına göre âlem bütün mahlûkaat demekdir. «Âlem-den murâd melekler cinler ve insanlardır .» demişlerdir. Ebû Ubeyde ile Ferrâ- bunlara şeytanları da katmışlardır. Hüseyin b. Fadl ile Ebû Muâz-ı Nahvî-ye göre âlemden murâd yalnız insanlardır. takımları âlemin dünyâ ve dünyâda bulunan şeyler mânâsına geldiğini ileri sürmüşlerdir. Bu takdire göre «Rabbü-l-Âlemîn» terkibinin mânâsı dünyâların râbbi demek olur ki dünyâmız gibi canlılar besleyen daha bir çok dünyâların mevcudiyetine işaret sayılır. kelimesinin iştikaakı hususunda da ihtilâf vardır. Bâzılarına göre bu kelime âlâmetden alınmışdır. Çünkü her mahlûk Allah-ın varlığına bir alâmetdir. takımları ilimden müştak olduğunu söylerler. Bu takdire göre âlem yalnız akıl sahiplerine mahsûs olur. Her şey-e kaadir olan hakîkî Mâlik; demekdir. Cenâb-ı Hak bütün mahlûkaatının hakîkî Mâlikîdir. zulm ettim...» cümlesinden murâd; kusurunu îtirâfdir. Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) nezâketen evvelâ kusurunu itiraf etmiş; sonra Allah-dan. mağfiret dilemişdir. Netekim vaktiyle Hazret-i Âdem ile Havvâ (aleyhisselâm) da böyle yapmış: Rabbimiz! Biz nefislerimize zulm ettik eğer bizi affetmez ve bize acımazsan biz mutlaka ziyânkârlardan oluruz!» demişlerdi. Ben tekrar tekrar senin tââtın üzreyim; «Sa-deyk» dahi senin emrine tekrar tekrar yardım eder; dînine tekrar tekrar tâbi olurum! demekdir. hayırlar senin yedi kudretindedir...» cümlesi hakkında Hattâ bî ve başkaları şunları söylemişdir: «Burada Allahü teâlâ-yı medh-u senada bulunurken edep ve nezâkete irşâd vardır. Allahü teâlâ-ya iyilikler izafe edilmeli nezâketen kötülükler ona nisbet olunmamalıdır. sana âid değildir.» cümlesi te-vîli icâb eden bir sözdür. Çünkü Ehl-i Hakkın mezhebine göre hayır olsun şerr olsun bütün hâdisâtı Allahü teâlâ halk etmişdir. Hâl böyle olunca «Şerr sana âid değildir.» cümlesini te-vîl vacip olur. beyânına göre bu husûsda beş kavil vardır: