2202-) Bize bu hadisi İbn Ebi Ömer dahi rivâyet etti. ki): Bize Mervân yani Fezâri rivâyet etti. ki): Bize Saîdü-bnü Ubeyd-i Tâî Alîyyü-bnü Rabîa-dan o da Mugîratü-bnü Şu-be-den o da Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)-den naklen bu hadîsin mislini rivâyet etti. hadîsleri Buhârî «Cenâiz» bahsinde Âişe hadisinin bir rivâyetini «Kitâbü-l-Meğâzî» de Nesâîve İbn Mâce «Cenaiz» bahsinde muhtelif râvîlerdçn tehrîc etmişlerdir. diyor ki: «Bu bahsi şerh eden zevattan hiç birinin bu bâbda vârîd olan hadîsleri hakkıyla beyân ettiğini görmedim. Bil-akis sarihlerin çoğu sözlerini tertipsiz ve hadîsin metnine tâbi olmaksızın gelişi güzel yazmışlardır. Öyle ki: Onların sözlerine bakanlar kendilerini tatmin edecek bir şey bulamazlar...» bundan sonra bu hadisler üzerinde muhtelif yönlerden söz etmiştir. Şöyle ki: İbn Ömer (radıyallahü anh)-ın rivâyetleri iki nev-îdir. Bunların biri ölen kimsenin ailesinin feryâd edip ağlaması yüzünden azâb göreceğini diğeri dirinin ağlaması yüzünden ölünün azâb göreceğini ifâde etmektedir. iki rivâyet merfû-durlar. Acaba burada mutlak mukayyede hamledilir mi? Yani ölen kimse kendisine yalnız ailesinin ağlaması yüzünden mi azâb görür yoksa hüküm umûmî olup herhangi bir kimsenin ağlaması ile azâb görür mü? suâle: «Hüküm umûmidir yalnız ailesinin ağlamasına mahsûs değildir.» şeklinde cevap verilmiştir. Bittabi bu cevap ağlamayı meyyitin azabına sebep kabul gedenlere göredir. Burada mutlakın mukayyed üzerine hamledilmemesi hükümde bir fark hâsıl olmadığı içindir. Çünkü ağlamanın ölenin azabına sebep olacağına kaail olanlara göre ailesinin ağlaması ile başkasının ağlaması arasında fark yoktur. Zira ölünün arkasından feryâd-ü figân etmenin azaba sebep olacağı umûmi delillerle beyân edilmiştir. Ölenin ailesi ağlamak hususunda daha mazur olduğu hâlde ağlamaları azaba sebep olursa başkalarının ağlamaları buna bil-evlâ sebep teşkil eder. bâzı rivâyetlerinde «ailesinin ağlaması sebebiyle» buyu-rulmasi: «Başkalarının ağlaması azaba sebeb olmaz- nınâsına alınmamalıdır. Zira bu söz bir kayd-ı ihtirazı değil kayd-i vukûi-dir. Yani ekseriyetle ölenin arkasından ailesi efradı ağladığı için zikredilmiştir. Acaba hadîsde zikri geçen «diri» tâbirinin mefhumu var mıdır ki diri olmayan şeylerin ağlaması ile ölüye azâb olunmaz diyelim. Ve acaba diri olmayan şeylerin ağlaması tasavvur olunabilir mi ki «diri» kelimesi ile cansız şeylerden ihtiraz olunmuş diyelim? üzerine yer ve gök ağlamadı.» âyet-i kerîmesinin zahirine bakılırsa yerle gök başkasına ağlarlar. Binâenaleyh onların bu ağlayışı: Ölüye ağlamak olur. Ölüye bundan dolayı bü-icmâ azâb yoktur. Rakaasî-nin Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)-den rivâyet ettiği bir hadisi İbn Merdûye tefsirini dercet-mişdir. O hadiste Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) bir mü-mîn yoktur ki gök yüzünde onun için iki kapı bulunmasın. Bu kapıların birinden rızkı çıkar diğerinden de sözü ve ameli girer. O mü-min öldüğü vakit bu kapılar onu arar ve ona ağlarlar.» buyurmuş ve «Onların üzerine yer ve gök ağlamadı.» âyet-i kerimesini okudu.» denilmektedir. ağlama tasavvur olunabilir. Bu bâbde Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)-den şu hadîs rivâyet olunmuştur. «Biriniz ağladığı vakit ona arkadaşçağzı da ağlar.» hadîsdeki «arkadaşçağız»dan murâd: Ölen kimsedir. «Hay» kelimesinden murâd: Kabile-dir. Bu takdirde ölünün azabına sebep kabilesinin ona ağlaması olur.