3866-) Bana bu hadîsi İbrahim b. Dînâr da rivâyet etti. ki): Bize Ubeydullah b. Mûsâ rivâyet etti. ki): Bize Şeybân A-meş-den bu isnâdla rivâyette bulundu. Yalnız o: «Kendini âzâd edenlerin izni olmaksızın başkasiyle muvâlât yaparsa...» dedi. beyânına göre bu hadîsteki diyetten murâd: Gerek kasden gerekse hataen Öldürülen bir insanın kıymetini katilin âkılesi yani mîras Bâbında asabe olan baba ve oğullarının ödemesidir. Diyet meselesi kabile ve oymaklara göre değişmez. Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)-in her oymağa diyetlerini tesbît etmesinden maksad: Oymaklar arasında hukukî yönlerden birliği te-mîn etmektir. Çünkü İslâm-dan önce Araplar arasında vuku- bulan harpler dolayısiyle kan dâvaları ve diyet ödeme âdetleri vardı. Allahü teâlâ bu âdetleri kaldırarak onları birbirlerine ısındırmıştır. rivâyetler âzâd edilen bir köle veya cariyenin kendisini âzâd edeni bırakıp da başkasına intisab ile velâ hakkını ona devretmesinin haram olduğunu göstermektedir. «Bunu yapmak köleye ihsanda bulunan kimsenin hakkını yemek olacağı için haramdır. Çünkü velâ- neseb gibidir; binâenaleyh bir insanın babasından başkasına intisâb ile nesebini zayi etmesi nasıl haramsa bunu zâyî etmek de öylece haramdır.» diyor. bu hadîsteki: «Âzâd edenlerin izni olmaksızın» kaydına bakarak izin verdikleri takdirde bu işin caiz olacağına kail olmuşlarsa da cumhûru ulemâ bunu kabul etmemişlerdir. Onlara göre izin verilse de verilmese de kölenin başkalarına intisabı caiz değildir. Hadîsteki kayd ihtirazı değil vukûîdir. Yani köle bu işi ekseriyetle sahiplerinden izin istemek suretiyle yaptığı için «izni olmaksızın» denilmiştir. Binâenaleyh mefhumu muhalifi mu-teber değildir. Nitekim Kur-ân-ı Kerîm-de: üvey kızlarınızla evlenmek de haram kılınmıştır.» bir âyette de: açlık sebebiyle Öldürmeyin!» buyurulmuştur. murâd: Üvey kızlarınız evinizde değillerse onlarla evlenebilirsiniz; açlık korkusu yoksa çocuklarınızı öldürebilirsiniz demek değildir. Üvey kızlar ekseriyetle üvey babalarının yanında bulundukları ve Araplar çocuklarını ekseriyetle açlık korkusundan öldürdükleri için vakıa olduğu gibi ifade buyurulmuştur. Bunların âyet ve hadîslerde emsâli çoktur; ve hiçbirinin mefhûmu muhalifi mu-teber değildir.