4480-) Bana Muhammed b. Hâtim b. Meymûn rivâyet etti. ki): Bize Yahya b. Saîd rivâyet etti. ki): Bize Kurra b. HftUd rivâyet etti. ki): Bize Muhammed b. Şîrîn Abdurrahmân b. Ebî Bekrâ ile bence Abdurrahmân b. Ebî Bekrâ-dan daha üstün olan başka bir zâttan rivâyet etti. H. Muhammed b. Amr b. Cebele ile Ahmed b. Hırâş da rivâyet ettiler. (Dediler ki): Bize Ebû Âmir Abdülmelik b. Amr rivâyet etti. ki): Bize Kurra Yahya b. Saîd isnadı ile Ebû Bekrâ-dan rivâyet etti (O adamın adını da Humeyd b. Abdirrahmân diye söyledi.) Ebû Bekra şöyle dedi: (sallallahü aleyhi ve sellem) kurban günü bize hutbe irâd ederek: nedir?» diye sordu... hadîsi İbn Avn-in hadîsi gibi nakletmişlerdir. Yalnız o «ve ırzlarınız» kaydını zikretmiyor. «Sonra iki koça yöneldi...» cümlesi ile ondan sonrasını da anmıyor. O bu hadîste şöyle deditir: beldenizde şu ayınızda şu gününüzün hürmeti gibi tâ Rabbînize kavuşacağınız güne kadar!.. Dikkati Tebliğ ettim mi? Ashâb: Evet! dediler. şâhid ol! Buyurdu.» hadîsi Buhârî «İlim Hacc Bed-ül-Halk Edâhî Fiten Tefsîr» ve «Megâzî» bahislerinde; Nesâİ «Hacc» ve «İlim»de tahrîc ettikleri gibi diğer «Sünen» sahipleri de bu mânâda hadîsler rivâyet etmişlerdir. Hadîs-i şerif kitabımızın başında «İmân» bahsinde de geçmişti. (sallallahü aleyhi ve sellem) bu hutbesini Veda- haccın-da Kurban Bayramı günü Mina-da okumuştur. Rivâyetlerin bazısında devenin yularım tutan zatın Hazret-i Bilâl olduğu bildirilmiş; bir rivâyette bu işi Amr b. Hârice başka bir rivâyette râvi Ebû Bekrâ yapmıştır. Bundan maksat devenin hareketini önlemek sahibini rahatsız etmesine mâni- olmaktır. zamandan murâd senedir. Ulemânın beyanlarına göre câhili-yet devrinde Araplar haram ayların tahrimî hususunda Hazret-i îbrahîm dînine riâyet ederlermiş. Fakat arka arkaya üç ay harbsiz durmak kendilerine güf gelirmiş. Bu sebeple haram aylardau birinde harbe muhtaç olurlarsa o ayın hürmetini sonraki aya te-hir ederler; meselâ Muharrem ayında harb olursa onun hürmetini Safer-e bırakırlarmış. Gelecek sene bu hürmet başka aya te-hir edilirmiş. Bu iş yıllarca tekerrür etmiş. Nihayet ayları karıştırmışlar. Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)’in haccı onların Zülhicce-yi haram kıldıkları seneye tesadüf etmiş. Bu münasebetle izahta bulunarak zamanı döndürmelerinin Allah-ın göklerle yeri yarattığı gün verdiği hükme tesadüf ettiğini haber vermiştir. Ubeyd şöyle diyor: «Araplar nesi- yani te-hîr yaparlardı. Allahü teâlâ-nın hakkında: ancak küfürde fazlalıktır." Sûre-i Tevbe âyet: 37. buyurduğu işte budur. Çok defa Muharrem ayında harbe muhtaç olurlar; onun tahrîmini Safer-e te-hir ederlerdi. Sonra gelecek sene Safer-i te-hir ederlerdi. îşte o sene Muharrem-in yerine dönüşüne rastlamıştır.» (sallallahü aleyhi ve sellem)’in Receb için «Mudar-ın ayı» demesi meseleyi îzâhda mubâlega göstermek içindir. Filhakika Mudar-la Rabia kabileleri arasında Receb ayı hakkında ihtilâf vardı. Mudar Receb-i bugün mâruf olan yerinde sayar; Rabîa ise onu ramazan kabul ederlerdi. Bundan dolayı Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) Receb-i Mudara izafe buyurmuştur. Mâmâfîh Mudar Receb ayını başka kabilelerden daha fazla ta-zîm ettiği için onlara izafe ettiğini söyliyenler de olmuştur. (sallallahü aleyhi ve sellem); ay hangi aydır?» diye sorarak sükût etmesi sonra îzahda bulunması tefhim takrir ve bu ayın bu günün bu beldenin mertebelerinin büyüklüğüne tenbîh içindir. kirâmın: «Allah ve Resûlü bilir.» şeklindeki cevapları terbiye ve nezâketleri icâbıdır. Zira malûmları olan cevâbın Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)-e gizli kalmadığını bildikleri için maksadının mutlak surette ihbar olmadığını anlamışlardı. koç» diye terceme ettiğimiz «emlah»ın asıl mânâsı: Beyazla siyah karışık olup beyazı gâlib gelen demektir. iki bakla koça yönelerek...» ilâh... cümlesi bâzı muhaddis-lere göre râvi İbn Avn-in kendi sözüdür. Buhârî bu cümleyi zikretmemiştir. Bu sebeple mezkûr cümlenin râvi tarafından bir vehim olduğuna yahut hadîslerin ayrı ayrı hutbelerde îrâd edilmiş iki hadîs olduğuna ihtimâl verenler olmuşsa da Müslim-in «Dahâyâ» bahsindeki rivâyetinde bu ziyade mevcuttur. Binâenaleyh cümlenin metn-i hadîsten olduğunda şüphe kalmaz. Fakat hadîsin bir rivâyetinde Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)’in: cemaati Bugün hangi gündür?» ilâh... diye sorduğu ashabın şu sorulara: «Haram gündür. Haram beldedir. Haram aydır.» diye cevab verdikleri bildiriliyor. Bâbımızın hadîsinde ise sahabenin: «Allah ve Resûlü bilir.» dedikleri görülüyor ki bu da hutbenin ayrı ayrı iki defa okunduğu ihtimâlini kuvvetlendirir. Şu halde ikinci hutbede cevab verenler birinciyi dinleyenlerdir. Birinci hutbede bulunmayanlar susmuşlardır. Râvilerin bazısı cevab verenleri bazısı da vermeyenleri dinlemiş ve her biri işittiğini rivâyet etmişlerdir.