6308-) Bize bu hadîsi Ebû Bekr b. Ebî Şeybe de rivâyet etti. ki): Bize Abde b. Süleyman Süfyân-dan o da Süleyman Et-Teymî-den naklen rivâyet etti. ki): Ben Enes-i şunu söylerken işittim: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem); uğradım; kabrinde namaz kılıyordu.»buyurdular. İsa-nın hadîsînde: «Yürütüldüğüm gece uğradım» ziyadesi vardır. hadîsin Ebû Hüreyre ve Ebû Saîd rivâyetlerini Buhârî «Hüsûmât» «Tevhid» «Rikâk» «Tefsîr» «Diyât» ve «Ehâ-dis-Ül-Enbiya»-da; Ebû Dâvud «Sünnet» bahsinde; Nesâî E bû Hüreyre rivâyetini «Nuut» ve «Tefsir» bahislerinde muhtelif râvilerden tahric etmişlerdir. Ebû Hüreyre-nin rivâyet ettiği iki hadîs birbirlerine pek benzemekle beraber ayrı ayrı iki hadiseye ait oldukları anlaşılmaktadır. Çünkü birinci rivâyetinde Yahûdiye tokat vuranın ensardan bir zât olduğunu bildirmiş ikincide müslümanlardan bir adam demekle iktifa et-mş ise de bu zâtın Hazret-i Ebû Bekr olduğu bazı rivâyetlerden anlaşılmıştır. Safisini ayırmak ihtiyar etmek mânâlarına gelir. Satc ve Satca: Helâk ve ölüm manasınadır. İbn Esir: «Sa-k insanın işittiği şiddetli bir sesden bayılmasıdır. Çok defa bundan ölür. Sonraları bu kelime daha ziyade Ölüm hakkında kullanılmıştır.» diyor. Ölüm mânâsına alınırsa hadîs-i şerifi anlamak müskil olur. Kâdî Iyâz şöyle diyor: «Bu hadîs en müskil hadîslerdendir. Çünkü Mûsa vefat etmiştir Sa-ka ona nasıl yetişebilir. O ancak dirilerin başına gelecektir. Allah-ın istisna ettiklerinden buyurulması gösteriyor ki Mûsa (aleyhisselâm) Ölmemistir. Halbuki onun ne ölmediğini ne de havata tekrar döndüğünü gösteren bir delil gelmemiştir.» Kadî Iyâz bundan sonra hadısde bahsi gecen sa-kanm insanlar diriîdikten sonra göklerle yerin yarıldığı anda vuku bulacak sa-ka olması ihtimalinden bahsetmiştir. Bu takdirde âyetlerle hadîsler birbirine münâfi gelmez. Hadiste geçen ayrılma sözü de bu mânâyı te-yid etmektedir. Çünkü ayılmak tâbiri bayılanlar hakkında kullanılır ölüm hakkında ayılmak değil dirilmek tâbiri kullanılır Hazret-i Mûsa-nın Tûr dağındaki sa-kası da Ölüm değil bayılmadır. Kâdî Iyâz-a göre hadîs-i şerif de geçen «Benden Önce mi ayıldı bilmiyorum» cümlesini Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) ihtimal ilk dirilecek insanın kendisi olduğunu bilmezden önce söylemiştir. bu sözle Hazret-i Mûsa-nın da ilk dirilenler zümresinden olduğunu anlatmak istemesi mümkündür. Bu zümre Peygamberlerdir. Bu babüa «Buhârî» sârini Aynî de şunları söylemiştir: «Peygamberlerin Üiri oldukları tekarrür edince onlar yerle gökler arasındadırlar. Sûr-a ölüm nefhası üfürülünce yer ve göklerdeki her canlı ölecek yalnız Allah-ın diledikleri müstesna kalacak ölmeyeceklerdir. Peygamberlerden başkalarının sa-kı Ölümle Peygamberlerin sa-kı ise anlaşıldığına göre bayılma ile olacaktır. Sûra diriltme üfürüğü üfürüldüğü zaman Ölmüş olanlar dirilecek bayılmış olanlar ayılacaktır. Bu tahakkuk ettikte anlaşılır ki Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) ilk ayılan ve —Peygamberler dahil -. bütün insanlardan önce kabrinden çıkan olacaktır. Bundan yalnız Hazret-i Mûsa müstesnadır. O daha mı önce dirilecek yoksa bulunduğu-hâl üzere mi kalacak bu hususu kestirememiş tereddüt etmiştir". Her iki hâle göre de Hazret-i Mûsa için bu başkalarına nâsib olmayan büyük bir fazilettir.» müstesnalar Cebrail İsrafil Mîkail ve Azrail-dir. Bazıları Arş-ı a-lâyı taşıyan meleklerin de ölmeyeceklerini söylemişlerdir. Saîd b. Müseyyeb-e göre Arş-ı a-lânm etrafında yalın kılıç dolaşan şehitler de müstesnalardandır. günündeki Sa-kadan murad: Mûsa (aleyhisselâm)’ın Tur dağındaki bayılm asıdır. O gün Hazret-i Mûsa Cenâb-ı Allah-dan kendisine görünmesini niyaz etmiş Teâlâ Hazretleri bunun olamayacağını beyanla karşıki dağa bakmasını emir buyurmuş şayet dağ yerinde durursa ondan sonra Allah-ı görebileceğini bildirmişti. Hazret-i Mûsa dağa bakınca Teâlâ Hazretleri onu parçalayarak yerle bir etmiş Mûsa (aleyhisselâm) bu müthiş manzara karşısında bayılmıştı. hadîste Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem): kimsenin Yûnus b. Mettâ (aleyhisselâm)-dan efdal olduğunu söyleyemem.» demiş; başka bir rivâyette: bir kula ben Yûnus b. Mettâ-dan daha hayırlıyım demek yakışmaz.» buyurmuştur. Ulemâ bu hadîsin iki veçhe ihtimali olduğunu söylerler. Birinci veçhe göre Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) bu sözü kendisinin Hazret-i Yûnus-dan efdal olduğunu bilmezden önce söylemiştir. Kendi efdaliyyetini öğrenince: «Ben âdemoğullarının seyyidiyim...» buyurmuş Hazret-i Yûnus-un veya başka bir Peygamberin efdal olduğundan bahsetmemiştir. İkinci ihtimale göre bu sözü cahillerden biri Hazret-i Yûnus-un mertebesini düşürecek bir tahayyülde bulunmasın diye zecr ve men etmek için söylemiştir. Ulemâ Yûnus (aleyhisselâm)’in başından geçenlerin onun Peygamberliğine zerre kadar dokunmadığını mertebesinden bir şey düşürmediğini söylemişlerdir. son hadîsi «Kitâbu-l-iman»‘ın sonunda geçmiş ve izahı orada yapılmıştı.