İkinci Basamak Kategorisindeki Tüm İçerikler

Birçok âyet-i kerîmede Cenâb-ı Hak, kendisini “semâların ve arzın Rabbi,” “semâların ve arzın Hâlık’ı” olarak tanıtır. Âyet-i kerîmelerde geçen “semâvât” yerine burada "gökler" denilmiş, keza arz da "yer" olarak geçmiştir. Her ne kadar semâlar yerküremizden çok büyük ise de kâinat ağacının meyveleri yerküresinde yer almışlar, semâlar da yeryüzü de bu meyvelerin meydana gelmesi için el ele çalışmışlardır.

Ahirete iman ile göçen müminler de ölüm ile maddî cesetlerini çıkarıp yıldızlarda seyran ederler.

"Zemin ile gökler, bir hükûmetin iki memleketi gibi birbirine alâkadardırlar. Ortalarında ehemmiyetli irtibat ve mühim muameleler vardır. Zemine lâzım olan ziya, hararet ve bereket ve rahmet gibi şeyler semadan geliyor, yani gönderiliyor. Vahye istinad eden bütün edyân-ı semaviyenin icmâı ile ve şuhuda istinad eden bütün ehl-i keşfin tevatürüyle, melâike ve ervah semadan zemine geliyorlar."(1)

Buradaki "gökler" tâbirinden göğün tek olmadığını anlıyoruz.

1) bk. Sözler, On Beşinci Söz.

En yakın yıldızın dünyamıza yaklaşık dört küsur ışık yılı uzaklıkta olduğu söyleniyor. Buna göre, arzdan semâya gidenleri, yerküresindeki maddî varlıklarda aramamak gerekiyor. Semâya gidenleri Üstad Hazretleri şöyle dile getiriyor:

"Evet, nasıl herkesin akıl ve hayal ve nazarı her vakit semaya gider. Öyle de ağırlıklarını bırakan ervah-ı enbiya ve evliya veya cesedlerini çıkaran ervah-ı emvat, izn-i İlâhî ile oraya giderler."(1)

“Ağırlıklarını bırakan”, yani vefat etmekle beden yükünden kurtulan ruhlar, Allah’ın izniyle semâya giderler. Bu İlahî izin peygamber ruhları, evliya ruhları ve imanla vefat edip kabir azabına dûçar olmayan diğer mü’minlerin ruhları içindir.

İnsanların her zikrinden ve tesbihinden bir melek yaratıldığı dikkate alındığında, yerden de semâya melekler gönderildiği söylenebilir. Öte yandan, bilhassa Kadir Gecesi'nde semâdan arza inen meleklerin tekrar geri dönmeleri de arz ile semâ arasındaki gidip gelmeye bir misal olabilir.(bk. Kadr, 97/4)

1) bk. Sözler, On Beşinci Söz.

Yeryüzü de semâ gibi meleklerle doludur. Dikilen her yeni ağaca, açılan her yeni çiçeğe müekkel yeni bir melek yaratılmaktadır.

Üstad Hazretleri ölümü “ıtlak-ı ruh” yani ruhun serbest kalması şeklinde tarif eder ve bir risalesinde ölüm hakkında şöyle buyurur;

"...ruhumun eskimiş yuvasından yıldızlarda gezmek için çıktığını gösterir."(1)

İman ile göçen ve kabir azabı görmeyen müminlerin ruhları yıldızlarda gezebiliyor ve berzah âleminde nice dostlarıyla görüşüyorlar. Bu yüksek ve serbest ruhlar, belli zamanlarda, bilhassa cuma gününde, arefe ve bayram günlerinde yeryüzüne inmektedirler. Bunun keyfiyetini bilemeyiz. Ancak, kendi ruhumuzda buna delil olacak çok hususiyetler vardır.

Üstadımızın “… herkesin akıl ve hayal ve nazarı her vakit semâya gider.” ifadesi, bu noktada bize ufuk açmaktadır.

Meselâ, gözümüz maddî olduğu için yerinde dururken, ruhun görme sıfatı bir anda semâya çıkar, Güneş'e varır, yıldızları dolaşır. Beden kaydından kurtulan bir ruhun da bu işi bizzat ve çok kolay bir şekilde yapacağını müstakim her akıl rahatlıkla kabul eder. Ama kendi ruhunun mahiyetini bilemeyen insan, bu gitme ve gelmelerin de keyfiyetini, hakikatini bilemez.

1) bk. Sözler, On Yedinci Söz'ün İkinci Makamı.

“Sekine-i arz” denilince, arzda sakin olan, yerleşmiş bulunan bütün canlılar anlaşılmakla birlikte, semaya çıkma hadisesi bilhassa insanlara bakmaktadır.

"Bundan, hisse karib bir hads-i kat'î ile bilinir ki, sekene-i arz için, semaya çıkmak için bir yol vardır. Evet, nasıl herkesin akıl ve hayal ve nazarı her vakit semaya gider. Öyle de ağırlıklarını bırakan ervâh-ı enbiya ve evliya veya cesetlerini çıkaran ervâh-ı emvat, izn-i İlâhî ile oraya giderler. Madem hiffet ve letafet bulanlar oraya giderler. Elbette cesed-i misalî giyen ve ervah gibi hafif ve lâtif bir kısım sekene-i arz ve hava, semaya gidebilirler."(1) 

Dünya üzerinde insan ve cinlerden başka latif ve ruhanî varlıklar da vardır. Üstad Hazretleri bunların hava unsurundan, karanlıktan, hatta elektrik gibi seyyal ve latif varlıklardan da yaratıldıklarını ifade etmektedir.

Cenab-ı Hak, her varlık nevinden şuurlu ve hayatlı mahlûkları yaratabilir. Topraktan toprak gibi kesif şeyler vücut bulur, ateşten ateşe münasip varlıklar yapılır, nurdan da nuranî varlıklar yaratılır. Elektrikten de elektriğe uygun mahlûkat yaratılmıştır. Üstad Hazretleri bu manaya şöyle işaret etmektedir:

"İşte, nasıl hakikat böyle iktiza ediyor. Hikmet dahi aynen öyle iktiza eyliyor. Çünkü şu kesafetli ve ruha münasebeti az olan topraktan ve şu küduretli ve nur-u hayata münasebeti pek cüz'î olan sudan, mütemadiyen, hummâlı bir faaliyetle, letafetli hayatı ve nuraniyetli zevil'idraki halk eden Fâtır-ı Hakîm, elbette, ruha çok lâyık ve hayata çok münasip şu nur denizinden ve hattâ şu zulmet bahrinden, şu havadan, şu elektrik gibi sair madde-i lâtifeden bir kısım zîşuur mahlûkları vardır. Hem pek çok kesretli olarak vardır."(2)

Bu noktaları nazara alırsak, semaya giden arzî varlıkların kimler olduğunu bir derece tahmin edebiliriz.

Dipnotlar:

1) bk. Sözler, On Beşinci Söz.

2) bk. age., Yirmi Dokuzuncu Söz.

"Ağırlık"tan kastedilen bedendir. Ruhun bedenden ayrılması, bir insanın ağır bir yükten kurtulmasına benzetilmiştir.

Habib-i Kibriya Efendimizin (asm.) miraç mu’cizesi ruh ve beden beraberliğiyle tahakkuk ettiği gibi, Hz. İsa’nın (as) göğe çekilmesi de yine ruh-beden birlikteliği ile olmuştur. Bunlar birer mu’cizedirler; âdetullah ise bu dünyada ruhların ancak bedenlerden çıktıktan sonra sema âlemlerine yükselebilecekleri şeklindedir.

Şu var ki, enbiya ve evliyanın ruhları cesetlerine galiptir. Belki de bunun için Üstad Hazretleri bunlar için “ağırlıklarını bırakan”, diğer müminler için ise “cesetlerini çıkaran” tabirlerini kullanmıştır.

Burada geçen “hava” kelimesi, sekene-i hava demektir. Arzın yüzünde ve havasında yaşayan birtakım sakinlerin de semaya gidebildikleri ifade ediliyor. Kesin bir şey söylemek doğru olmamakla birlikte, bunların “mümin cinler” olduğu düşünülebilir.

Üçüncü Basamak Kategorisindeki Tüm İçerikler

"Semanın sükût ve sükûneti ve intizam ve ıttıradı ve vüsat ve nuraniyeti gösterir ki, sekenesi, zeminin sekenesi gibi değiller; belki, bütün ahalisi mutidirler. Ne emrolunsa onu işlerler. Müzahame ve münakaşayı icap edecek bir sebep yoktur. Zira memleket geniş, fıtratları safi, kendileri masum, makamları sabittir."(1)

Meleklerin gıdaları ibadettir. Cennette vazifeli bir melek, cennet ehline hizmetle ibadet vazifesini yerine getirdiği gibi, cehennemde vazife gören melek de cehennem ehline azap vermekle ibadetini yerine getirmiş olur. Onların tenezzüh için mekân seçme gibi bir meseleleri yoktur. Yeryüzünde vazifeli melek de arşa müekkel melek gibi ibadet ve tefekkür zevkinden hissesini alır.

Şu var ki, buranın melekleri buraya göre, arşınki de oraya göredir. Yeryüzündeki canlılar birbirinden çok farklı oldukları halde her canlı, kendi hayatından memnun olduğu, başka türleri kıskanmadığı, halinden şikâyetçi olmadığı gibi, ondan çok daha ileri bir derecede, her melek kendi makamından ve vazifesinden memnundur.

O muti ve nuranî varlıkları, şehir merkezi yerine uzak bir köye tayin edilen memurlarla kıyas etmek yanlış olur.

1) bk. Sözler, On Beşinci Söz.

Sema çok büyük ve ihatalı bir mekân olduğu için, onu tek bir mevki ve makam şeklinde değerlendirmek hatalı olur.

Semanın kısm-ı azamı sükut içinde ve sükunetlidirler. Yani o mülk içinde barınan ve yaşayan varlıklar muti ve emirberdirler. Denebilir ki sema mülkünün yüzde doksan sekizi, doksan dokuzu tam bir itaat ve emir tahtındadır. Burada bir kargaşa ve çalkantı yoktur. Hayır mutlak galiptir.

Lakin semanın yüzde birlik veya ikilik olan sınır kısımlarında bazı çarpışma ve mücadeleler vardır. Cinni şeytanlar, o sema tabakasının sınırlarına yaklaşıp oradan kulak hırsızlığı yapmaya çalışırlarken, oranın muhafızları olan melekler de onlara alevden dökülmüş şahapları fırlatıyorlar.

 Kur’an nazil olmadan önce kahinler, cinler vasıtası ile  semadan yarım yamalak haberler alıp gaybi bazı hadiseleri önceden haber verebiliyorlarmış. Kur’an nazil olmaya başlayınca, bu yol cinlere kapatılmıştır. Yani eskisi gibi cinler nurani ve şeffaf vücutlarına güvenip sema dairesine çıkamadılar artık. Dolayısı ile sema dairesine bahsi geçen kader levhalarının haberlerine de vakıf olamıyorlardı. Böylece sema tarafı büyük bir güvence altına alındı.

 Semanın güvence altına alınmasının sebebi, Kur’an’ın semadan nazil olmasıdır. Böylece Kur’an hakkında en ufak bir şaibe ve şek kalmamış oluyor. Yani "Acaba Hazreti Muhammed’i (asm) -haşa- cinler mi aldatıyor ya da ona gelen vahyin içine cinlerin yalan yanlış haberleri karışıyor mu?" şüphesi bertaraf edilmiş oluyor.

Tabi, cinlerin bu kulak hırsızlığı sema aleminin merkezi ve başkenti konumunda olan mele-i a'la denilen meleklerin müzakere meclisinde değil, sema aleminin, tabiri yerinde ise, taşraları hükmünde olan köşe ve bucaklarındaki mevkileridir. Genelkurmay karargahında alınan kararlar nasıl sınır karakollarına tebliğ ediliyor ise, aynı şekilde mele-i a'lada alınan kararlar da semanın sınır karakolları hükmünde olan yerlerine tebliğ ediliyor. İşte cinlerin kulak hırsızlığı yaptığı yerler semanın bu sınırlarıdır. Yoksa semanın merkezi hükmünde olan mele-i a'la değildir. 

Semanın bu mahiyeti anlaşıldıktan sonra, zahirdeki tenakuz giderilmiş olur. Yani sema dairesinin kahir ekseriyeti sükunet içinde iken, semanın kıyı şeritleri hayır ile şerrin sembolik çarpışmasına sahne olmaktadır.

Allah dünyayı imtihana münasip bir şekilde yaratmıştır. İmtihanın muktezası olarak iman-küfür, hayır-şer, iyi-kötü, elem-sevinç, darlık-bolluk hep iç içedir. Şayet her şey mükemmel olsa ve şerler olmasaydı, o zaman imtihan diye bir şey olmazdı. 

"Ebû Cehil gibi kömür ruhlu, Ebû Bekir-i Sıddîk gibi elmas ruhlu adamlar bir seviyede kalıp, sırr-ı teklif zâyi olacaktı."(1)

1) bk. Mektubat, On Dokuzuncu Mektup, Şakk-ı Kamer Mucizesine Dair. 

Şecere-i hilkat, yaratılış ağacı anlamına geliyor. Kâinat ve yaratılış bir ağaca benzetilerek ifade ediliyor. 

Bir ağaç nasıl çekirdeğin toprak altına girip çatlayarak ve gelişerek dal budak salıp en sonunda güzel bir meyve veriyor ise kâinatta aynı şekilde bir ağaç gibi nur-u Muhammedi (asm) çekirdeğinden çatlayıp çıkan sonra peyderpey genişleyerek önce cansız varlıklar, sonra nebatat, sonra hayvanat ve en sonunda insanlığın meydana geldiği bir yaratılış ağacıdır. 

Ağacın en önemli gayesi nasıl meyvesi ise kâinat ağacının da en önemli meyvesi insandır. Ağacın kökü, gövdesi, dal ve budakları, çiçekleri nasıl hep meyve vermek üzere akıp gidiyor ise, bütün kâinat ve içindeki külli unsurlar da insana hizmet edip insan için sevk ve idare ediliyorlar. 

Bütün kâinatın insana hizmet etmesi insanın iman edip ibadet ve şükür ile Allah’a kulluk etmesi içindir. Meyve vermeyen ağaç nasıl kesilip yanmak için odun yapılıyor ise aynı şekilde imansız, şükürsüz ve ibadetsiz insan da cehennem alevleri içinde yanmaya namzet işe yaramayan bir kütük gibidir. 

Beşer: Kelime olarak, insan derisinin dış yüzleri, anlamına geliyor. Terim olarak insan, Âdem, insanoğlu, Âdemoğlu gibi manalara geliyor. Bu yönden insan ile beşer arasında pek bir fark yok, küçük nüanslar vardır. Risale-i Nur'da her ikisi de sıklıkla kullanılmıştır. 

Kur’an, insan türüyle ilgili fizyolojik yapısı bağlamında bir şey söyleyeceği zaman “beşer” kavramını tercih etmektedir. Beşer daha ziyade insanın fiziki yapısını ifade ederken, insan manevi yapısını ifade ediyor denilebilir.

Ağacın önce kökü, sonra sıra ile gövdesi, dal ve budakları, yaprağı ve en sonunda da meyvesi yaratılır.

Buradaki “en uzak” ifadesi, meyvenin en son yaratıldığını ifade eder. Yine ağacın en cem’iyetli parçası, ağacın tüm özelliklerini taşıyan meyvesidir. Ağacın dalında ve yaprağında, ağacın bütün hususiyetleri yoktur, ama ondan süzülen meyvesinde tüm hususiyetler mevcuttur. O meyvenin çekirdeğini toprağa atarsanız ondan bir ağaç çıkar.

Yine ağacın en nazik kısmı meyvesidir. Çünkü ağaç, “bütün hey’etiyle meyvesine teveccüh” eder. Kök, dal, yapmak ve çiçek hep meyveye hizmet ederler. Nazik olmayı şöyle de anlayabiliriz: Ağacın bazı dallarını koparsanız da hayatı devam edebilir, ama çekirdeğine az bir zarar verseniz, artık ondan bir ağaç çıkmaz.

"Kâinat bir şeceredir. Anasır onun dallarıdır. Nebatat yapraklarıdır. Hayvanat onun çiçekleridir. İnsanlar onun semereleridir. Bu semerelerden en ziyadar, nurlu, ahsen, ekrem, eşref, eltaf Seyyid-ül Enbiya Ve-l Mürselîn, İmam-ül Müttakin, Habib-i Rabb-ül Âlemîn Hazret-i Muhammed'dir."(1)

Kâinatı bir ağaca benzetildiğinde elementler o ağacın dalları, bitkiler yaprakları, hayvanlar çiçekleri, insanlar onun meyveleri olurlar. Bir ağaç her şeyiyle meyveye hizmet ettiği gibi, bu kâinat da bütün elementleriyle, bitkileri ve hayvanlarıyla insana hizmet etmektedir.

1) bk. Mesnevi-i Nuriye, Şemme.

Türkçemizde "küre-i arz" için dünya kelimesi kullanılıyor. Aslında dünya, âhiretten bu tarafa olan her şey olup, bütün kâinatı içine alan bir ifadedir. Ancak, kullanılırken bu mana pek nazara alınmaz ve yerküresi kastedilir. Bu sebeple, "zemin ve küre-i arz" hakkında yapılan bütün tarifler ve izahlar, dünya için de aynen geçerlidir.

"Nev-i insanî bir nefistir; dirilmek üzere ölecek. Ve küre-i arz dahi bir nefistir; bâki bir surete girmek için o da ölecek. Dünya dahi bir nefistir; âhiret sûretine girmek için o da ölecek."(1)

1) bk. Lem'alar, Yirmi Altıncı Lem’a, Sekizinci Rica.

“Kalb” kelimesi burada merkez manasına kullanılmıştır. Kâinatın yaratılış sebebi ve en mükemmel meyvesi olan insan küre-i arzdadır.

"Ben gizli bir hazine idim. Bilinmeye muhabbet ettim de mahlûkatı yarattım."(1)

hadis-i kudsîsinde beyan edilen marifetullah vazifesini en mükemmel manada yerine getiren kâmil insanlar, başta Peygamber Efendimiz (asm) ve sair peygamberler, hep bu yerküresinde yaşamış ve vazifelerini burada sürdürmüşlerdir.

Diğer taraftan, kıyametin kâfirler üzerine kopacağı düşünülürse, kâinatın hayatının devamı da yerküresindeki müminlerin varlığına bağlıdır. Kalp durunca yahut vazife yapamaz hale gelince insan hayatı nihâyet bulduğu gibi, yeryüzünde iman edenlerin kalmaması yahut tam mağlup hale gelmesi halinde de kıyamet kopacaktır.

Bu yönüyle de küre-i arz kâinatın kalbidir ve kâinatın varlığının devamı, onda yaşayan insanların iman ve marifet vazifelerini yerine getirmelerine bağlıdır.

1) bk. Acluni, Keşfü'l-Hafa, 2, 132. 

Allah’ın her eseri mu’cizedir, yani başkaları onun mislini yapmaktan âcizdirler. Yıldızlar birer sanat mu’cizesi oldukları gibi, her bir çiçek de bir mu’cizedir. Bu mu’cizelerin, çeşit yönünden, en fazla olduğu mekân ise yeryüzüdür.

Her bitki ve her hayvan birer mu’cize olduğu gibi, onların her bir cüzleri de yine ayrı birer mu’cizedir. Mesela, insan yaratmak Allah’a mahsus olduğu gibi, göz yaratmak, kalp yaratmak, ciğer ve böbrek yaratmak da yine Allah’a mahsustur ve bunların her biri ilâhî bir sanat eseridir ve bir kudret mu’cizesidir. Yeryüzünü bu manada seyrettiğimizde, onun bir meşher, yani bir teşhir salonu, bir sergi olduğunu görürüz. Serginin kendisi de mu’cizedir, onda sergilenen her şey de.

Cenâb-ı Hakk’ın bütün isimleri, dünyada yaşayan varlıklarda, bilhassa insanda, hatta insanın kalbinde tecelli eder.

"Meselâ, kalb-i beşerde şu âlem-i kebîrin safahâtında tecellî ve ihâta eden bütün esmânın âsârını göstermek ve bir mercimek tanesi kadar mevkî tutan kuvve-i hâfıza-i insaniyede bir kütüphâne kadar yazı yazdırmak ve bütün hâdisât-ı kevniyenin mufassal fihristesini o kuvvecikte derc etmek, elbette ve elbette Hâlık-ı Küll-i Şeye has ve bu kâinatın Rabb-i Zülcelâline mahsus bir hâtemdir."(1)

Sema âleminde, Allah’ın Halık, Malik, Müzeyyin, Musavvir, Kayyum, Hâkim gibi birçok ismi tecelli etmekle birlikte, Rahmân, Rahîm, Rezzak, Şâfi, Hâdi, Tevvab, Ğaffar, Settar gibi isimleri tecelli etmezler. Tecelli yönünden dünyamız semalardan çok daha zengindir.

Öte yandan, küre-i arz kâinattaki tecellilere de nokta-i mihrakiye olmuştur. Yani, havadan, suya, Ay'dan, Güneş'e kadar birçok varlıkta tecelli eden isimlerin hareket noktası, yani tecelli sebepleri arzda yaşayan canlılar ve bilhassa insanlardır.

"Güneş niçin bu büyüklüktedir ve bu özelliklere sahiptir?" sualinin cevabı açıktır. İnsana böyle bir güneş lâzım olduğu için.

Atmosfer niçin başka küreleri değil de arzımızı ihata etmiştir? Çünkü insana böyle bir hava lâzımdır.

Suyun terkibinden, bütün elementlerin hususiyetlerine kadar her şeyin mihrak noktası insandır. Yani bütün bunlar insana göre şekillenmiş, insan için hazırlanmış, ona göre bu meziyetlere sahip kılınmışlardır. İnsanın hizmetine verilen bütün bu varlıklar, ilâhî sıfatların ve isimlerin tecellileriyle meydana geldiklerinden, bütün bu tecellilerin de nokta-i mihrakiyesi küre-i arz, yani onda misafir olan varlıklardır.

1) bk. Sözler, Yirmi İkinci Söz, İkinci Makam.

Yeryüzü, canlıların misafir olmalarına en münasib şekilde terbiye edildiği gibi, üzerinde yaşayan her canlı nev’i de ayrı ve hususî bir terbiyeden geçmiştir. Arının ve koyunun terbiyeleri birbirinden çok farklı olduğu gibi, aslanın terbiyesi de ceylanınkine benzemez. Çamın terbiyesiyle, kavağınki; elma ağacının terbiyesiyle hurma ağacınınki de birbirinden çok farklıdır.

İşte böyle, bitkisinden hayvanına, taşından toprağına, havasından suyuna kadar pek çok farklı terbiyelerin yeryüzünde sergilenmiş olmasından dolayıdır ki, arzımız “nihâyetsiz faaliyet-i Rabbâniyenin mahşeri ve ma'kesi” olmuştur.

“Makes”, akis yeri yani “ayna” demektir. İlahî terbiyenin her çeşidine arzımızdaki varlıklar birer ayna olmuş ve bu terbiye faaliyetinin her tarafı istila etmesi cihetiyle de arzımız “nihâyetsiz faaliyet-i Rabbâniyenin mahşeri” olmuştur.

Yeryüzünde üç milyondan fazla canlı türü olduğu tespit edilmiş. Bunlar içerisinde küçük hayvanlar çok daha süratle çoğaldıkları için “enva'-i sağîre” ifadesiyle bu küçük türlere dikkat çekiliyor. Bir çift karasineğin bir bahar mevsimi boyunca beş buçuk milyara çıktığı söyleniyor.

Küçük hayvanlar büyüklerden sayıca çok olduğu gibi, küçük bitkiler de büyük ağaçlardan çok fazladırlar.

Öte yandan, bu küçük varlıklarda çok ince sanatlar sergilenmektedir. Üstat Hazretleri, bu manaya dikkat çekerek, “Bir sineğin hilkati hayret-fezâdır filden,” buyurur.

Cenab-ı Hak, cennetteki bütün nimetlerin numunelerini ve küçük misâllerini dünyada sergiliyor. Tâ ki, bu küçük ve fâni misâllere bakanlar o büyük ve ebedî eserlere müşteri olsunlar. Bu gölgelere bakanlar, bunların asıllarına kavuşma iştiyakı duysunlar.

Hiç tatmadığımız bir meyveyi özlememiz söz konusu olmaz.

Allah Resulü (asm) cennetteki nimetleri “hiçbir gözün görmediğini, hiçbir kulağın işitmediğini ve hiç kimsenin de kalbine gelmediğini” haber veriyor.

Dünyanın nehirleri cennet nehirleri yanında, dünyanın köşkleri cennet köşkleri yanında, dünya bahçeleri cennet bahçeleri yanında gölge gibi zayıf kalırlar.

İnsanlık âlemi, bu dünya hayatında "gölgelerde kaybolmayıp asıllara talip olma" imtihanı veriyor.

Dünyamız kendi ekseni etrafında saatte 1.670 km. hızla, Güneş etrafında ise saatte 108 bin km hızla dönüyor. Her an ebedî âlem hesabına sevap ve günah dokuyor. Bir anda yeryüzünde sayılamayacak kadar çok güzellik ve yine sayılamayacak kadar çok çirkinlik sergileniyor. Sokağa çıkan iki gencin karşısına haram bir tablo çıktığında, ona hevesle bakan cehennem namına, yüz çeviren ise cennet namına bir amel işlemiş oluyor.

Müşteriye muhatap olan iki satıcıdan, yalan söyleyen ve malını yersiz metheden günah işlerken, ticaretinin helal dairesinde olmasına dikkat eden sevap meyvesi alıyor.

Konuşan iki gruptan gıybet edenler, yanlış işler planlayanlar cehennem namına çalışırken, hayırlı şeyler konuşan ve yine güzel işlerin meşveretini yapanlar cennetlerini inşa ediyorlar.

Bir dilenciyle karşılaşan iki kişiden biri onu azarlarken, diğeri sadaka verip onun gönlünü kazanıyor.

Böylece, bütün insanların bir anda yaptıkları işlerden, sayısız sevap ve günahlar dokunduğuna göre, zamanın bütün dilimleri ve dünyaya imtihan olmak üzere gelen bütün insanlar birden nazara alındığında dünyanın cennet ve cehennem namına durmadan çalıştığı daha iyi anlaşılır.

"Taklidgâh" kelimesi, Üstad Hazretlerinin şu ifadelerini hatırlatıyor:

"Şu toplanmak, dağılmak ve şu hallerden anlaşılıyor ki, bu görünen süratli içtimâlar, dağılmalar, teşkiller, tahripler içinde başka bir maksat var. Bir saatlik içtimâ için on sene kadar masraf yapılıyor. Demek bu vaziyetler maksud-u bizzat değiller; bir temsildir, bir takliddirler. O zât, mu'cize ile yapıyor. Tâ sûretleri alınıp terkib edilsin ve neticeleri hıfzedilip yazılsın."(1)

"Taklit" kelimesi, âhiretin asıl, bu dünyanın ise ona nisbetle gölge âlem olması dolayısıyla kullanılmıştır. Dağ resmi dağın, heykel de insanın taklidi olduğu gibi, âhiretteki ebedî manzaralara göre dünyanın geçici manzaraları taklit kadar aşağı derecede kalmakta ve ebediyete âşık olan insan kalbini tatmin etmemektedir.

1) bk. Sözler, Onuncu Söz, Onuncu Suret.

Bu dünya, çok geniş olan âhiret âlemlerine nisbetle çok dar ve o ebedî mülkün yanında kısa bir zamana sıkışmış gibidir. Ancak, o geniş ve ebedî âlemin bostanları bu kısa dünya hayatındaki tohumlardan çıkmaktadır. İşlenen her güzel amel kısa bir zamanda meydana gelmekle birlikte, sahibine daimî bahçeler, bostanlar kazandıran bir çekirdek gibidir.

Meşher; teşhir yeri ve sergi demektir. Mahşer denilince de aklımıza hemen âhiretteki o büyük toplanma mekânı gelir. Burada geçen mahşer ifadesiyle, hesap günündeki o toplanmanın küçük numunelerinin dünyada da sergilendiğine işaret edilmekte ve bu manayı ders veren şu âyet-i kerîme hatırlatılmaktadır:

"Şimdi bak Allah'ın rahmet eserlerine: Yeryüzünü ölümünün ardından nasıl diriltiyor. Bunu yapan, elbette ölüleri de öylece diriltecektir; o her şeye hakkıyla kadirdir.” (Rum, 30/50)

Öte yandan, mahşer kelimesinin büyük kalabalık manası da var. Bu manasıyla, yeryüzünde üç milyondan fazla hayvan türü birlikte düşünüldüğünde, hayal âleminde muhteşem bir kalabalık canlanır. Buna bütün bitki türleri de eklendiğinde tablo daha da muhteşem olur.

Medar kelimesi lügatte "devredilen mekân" demektir. Burada mecaz olarak kullanılmıştır. Hem bir bütün olarak dünyanın kendisinde hem de üzerinde yaratılan her varlıkta ve her hadisede hikmetin hâkim olduğu manasını ifade eder. Bunların hiçbirinde faydasızlık ve abesiyet görülmediğini ders verir.

Mazhar, bir şeyin göründüğü, zâhir olduğu mekân demektir. İlim bir manadır, kitapta kendini gösterir. Böylece kitap ilme mazhar olmuş olur. Aynı şekilde kudret de görünmez bir sıfattır, mahlûkatın yaratılmasında ve kolayca idare edilmesinde kendini gösterir.

Her mahlûk Allah’ın kudretiyle yaratılmakla birlikte, bu hakikat küre-i arzda daha yakından müşahede edilir. Dünyanın hem kendi, hem de Güneş etrafında hassas bir nizamla hareket etmesinde bu kudret göründüğü gibi, rüzgârın esmesinde, canlıların hareket etmelerinde, çekirdeklerin ağaç olmasında, yumurtalardan ve nutfelerden nice canlıların çıkarılmasında da müşahede edilir. Çevremize bu nazarla baktığımızda, her şeyin ilahî kudrete bir ayna olduğunu yakinen görür ve biliriz.

Mezher, çiçeklik demektir. Dünyada hayat süren her varlıkta Allah’ın rahmeti bir çiçek gibi âdeta tebessüm eder. Kendi simamıza bakalım; bir çiçek bahçesini andırıyor. Saçımız, kaşımız, gözümüz, burnumuz, kulağımız ve ağzımız birer rahmet çiçeği gibidir.

Bedenimizdeki bütün organlar, onları meydana getiren bütün hücreler, ruhumuzdaki bütün latifeler de ayrı birer çiçek hükmündedirler.

Hadîs-i şerîfte "Dünya âhiretin tarlasıdır."(1) buyuruluyor.

Risale-i Nur’da ömür dakikaları çekirdeklere, tohumlara benzetiliyor. Demek ki, bu dünya tarlasına zaman ekiyoruz. Hayırlı işlerde geçen zamanlar âhirette cennet meyvesi veriyorlar.

1) bk. Aclûnî, Keşfu'l-Hafa, I, 412. 

Üstad Hazretlerinin Hâşiye'deki ifadelerini aynen aktaralım:

"Evet, küre-i arz küçüklüğüyle beraber semâvata karşı gelebilir. Çünkü nasılki dâimî bir çeşme, varidatsız büyük bir gölden daha büyük denilebilir. Hem bir ölçek ile bir şey ölçerek başka yere nakledilen ve onun elinden geçmiş ve ona girmiş çıkmış bir mahsulâtla, zâhiren binler defa ölçekten büyük ve dağ gibi bir cisimle o ölçek müvâzeneye çıkabilir."(1)

Metinde de geçtiği gibi, dünya semâvata göre küçük görünse de onda daimî bir tebeddülatla mahsul alınıp başka âlemlere boşaltıldığı, yerlerine yeni varlıkların getirildiği düşünülürse, arzın semadan geri kalmadığı görülür.

"Zahiren binler defa ölçekten büyük ve dağ gibi bir cisimle o ölçek muvazeneye çıkabilir." cümlesinde mukayeseye esas olan şey, mahsuller değil, o mahsulâtın tartıldığı ölçektir. Mahsulâtın çokluğu  ölçeğin ne kadar büyük bir iş yaptığına bir mikyas oluyor.

1) bk. Sözler, On Beşinci Söz, Haşiye.

Üstad Hazretleri Yirminci Mektub'un “Veyümit” (ölümü veren O’dur) kelimesinin izahında şöyle buyurur:

"Şu mevcudat, irade-i İlâhiye ile seyyâledir. Şu kâinat, emr-i Rabbânî ile seyyaredir. Şu mahlûkat, izn-i İlâhî ile zaman nehrinde mütemadiyen akıyor, âlem-i gaybdan gönderiliyor, âlem-i şehadette vücud-u zâhirî giydiriliyor, sonra âlem-i gayba muntazaman yağıyor, iniyor. Ve emr-i Rabbânî ile mütemadiyen istikbalden gelip hâle uğrayarak teneffüs eder, maziye dökülür."(1)

Bir asır sonrasının bütün canlıları şu anda istikbaldeler. Yaratıldıklarında hazır zamana (hale) uğramış olacaklar. Öldüklerinde ise artık onlardan söz edilirken geçmiş zaman kipi kullanılacak. Torunlar istikbalde beklerken, dedeler maziye dökülmüş bulunuyorlar.

1) bk. Mektubat, Yirminci Mektup, İkinci Makam.

“Hem şu mahdud arz, hadsiz mu'cizât-ı kudrete mazhar olduğundandır ki, en mühim sekeneleri olan ins ve cinnin kuvalarına, sâir zîhayatlar gibi fıtrî bir had ve hulkî bir kayıt konulmadığı için nihayetsiz terakki ve nihayetsiz tedenniye mazhar olmuştur."(1)

Bu cümlede üç ayrı mesaj birlikte verilmiş.

Birincisi: Her şeyiyle sınırlı yer olan yer küresinin “hadsiz mu'cizât-ı kudrete mazhar”  olması.

Dünyamızda yaratılan her eser bir kudret mucizesidir. Ne bir çiçeğin, ne bir böceğin, ne de insandaki her hangi bir organın mislini getirmek beşer için mümkün değildir. Hepsi ilahi bir sanat eseridir ve her biri kudretin bir mucizesidir.

İkincisi: Yer yüzünün en mühim sekeneleri olan ins ve cinnin kuvalarına fıtrı bir had konulmamış olması.

İnsan dışındaki her bir canlının ruhuna takılan kabiliyetler sınırlıdır. Hiçbiri bu sınırlar dışında bir iş yapamaz. Ama insan öyle değil; hayır olsun şer olsun birbirinden farklı, hatta birbirine zıt sonsuz denecek kadar çok işi yapabilecek bir istidada sahip kılınmış.

Bu iki hakikati birlikte düşündüğümüzde şu hakikat ortaya çıkar:

Yer yüzündeki bu sonsuz kudret mucizelerini hiçbir hayvan türü ne inceleyebilir ne de onlardaki ince sanatı idrak edebilir. Tâ ki onlara hayret etsin ve ruhunda bir hayranlık doğsun. Bu işi ancak kuvvelerine bir sınır konulmamış olan insan nevi yapabilir. 

Üçüncüsü: İnsan bu mükemmel ve çok yönlü istidadını hayırda kullandığı takdirde onun için sonsuz terakki kapıları açılır, aksi halde yani istidadını yanlış kullandığı takdirde yine sonsuz bir tedenniye mahkum olur.

1) bk. Sözler, On Beşinci Söz.

Evvela, cinler irade sahibi varlıklar oldukları için, onların nihayetsiz terakki ve tedenni içinde olmaları makul ve zahirdir.

İkincisi, cinlerin nihayetsiz terakki ve tedenniye kabil olmaları, insandan üstün olmalarını gerektirmiyor.

Üçüncüsü, üstünlük bir vasfa müstenit bir şey değil, bütün mahiyete bakan bir husustur ki, insan ile cinlerin tamam-ı mahiyeti mukayese edildiğinde, insanın üstün olduğu sabittir.

Dördüncüsü, ayet ve hadislerde insanın cinlere takdim edilmesi, insanların rütbesinden dolayıdır. Ayet ve hadislerde "ins ve cin" diye hitap olunur ki, bu da zımni olarak rütbeye işarettir. 

Beşincisi,

"Rabbin meleklere: 'Ben yeryüzünde bir halife yaratacağım.' dediği vakit onlar: 'Âa! Oradaki nizamı bozacak ve yeryüzünü kana bulayacak bir mahlûk mu yaratacaksın? Oysa biz sana devamlı hamd, ibadet yapıp, seni tenzih etmekteyiz.' dediler. Allah: 'Ben, sizin bilmediğiniz pek çok şey bilirim.' buyurdu." (Bakara, 2/30)

Bu ayet açık bir dil ile insanın kainata halife olduğunu ve tür olarak, bütün türlerin üstünde bir makama sahip olduğunu ilan ediyor. Kaldı ki, cinler insanlardan önce de var olan bir türdü. Şayet cinler mevcut iken, insanlar onların üstüne halife olarak yaratılıyor  ise, bu da insanların cinlerden daha kapsamlı ve donanımlı olduğuna işaret eder.

Altıncısı, müsavi olmak için yemek ve içmek tek başına yeterli bir vasıf değildir. Yani cinlerin yemeleri içmeleri ve çoğalabilmeleri, insanlara müsavi olmakta tek başına yeterli değildir. Zira hayvanlar da yiyip içiyor, ama insanın şuur ve külliyetine yetişemiyorlar. Cinler terakki ve tedenni için donanımlı olabilirler, ama insan gibi donanımlılar demek yanlış olur. Mesela, cinler soğan kabuğu ve kemik ile beslenirlerken insan için yeryüzü bir sofra hükmündedir.

Bütün bu im ve işaretler ışığında meseleye bakıldığında, insanların cinlerden daha üstün bir makama ve donanıma sahip olduğu anlaşılır. 

Peygamberler de kullukları cihetiyle ilâhî emir ve yasaklara muhataptırlar, ancak onlarda ismet sıfatı olduğundan günah ve isyandan uzaktırlar. İlâhî emirlere herkesten çok riâyet eder ve insanlara hüsnümisal olurlar. Onların bu manada bir imtihanları söz konusu değildir.

Peygamberlerin imtihanları risalet vazifelerini yerine getirirken uğradıkları zulümlerde ve çektikleri sıkıntılarla kendini gösterir. Nitekim bir hadis-i şerifte; “Belaların en büyüğünün peygamberlere sonra evliyaya,…, geldiği”(1) haber verilmiştir. Bela ve iptila kelimeleri imtihan mânasına da gelirler. Buradaki imtihan, sabır imtihanı, tevekkül ve tefviz imtihanı, kadere ve kazaya bütün kalbiyle rıza imtihanıdır.

Peygamberlerin günah işlemeleri söz konusu olmamakla birlikte “zelle” denilen bazı küçük hatalar onlarda da olabilir. Zelleyi de bir çeşit imtihan sayabiliriz; Hz. Âdem’in (as.) yasak edilen ağacın meyvesini yemesi, Hz. Yunus’un (as.) helak alametleri belirdiğinde ilâhî emir gelmeden kavminden ayrılması gibi.

"... Elbette, ervâh-ı habise dahi, ahyârı takliden semâvat memleketine gitmeye teşebbüs edecekler. Çünkü vücutça letafet ve hiffetleri var. Hem şüphesiz tard ve ref edilecektir. Çünkü mahiyetçe şeraret ve nuhusetleri vardır."(2)

Cin taifesinden olan şerli kâfirler, yaradılış ve fıtrat bakımından latif ve hafif varlıklar olduğu için semâ dairelerine gidip gelmek onlar için kolaydır. İnsan maddî kayıtlarla kayıtlı olduğu için, uzay araçları ile ancak aya kadar gidebiliyor. Bu sebeple bazen şerli ve kâfir cinler, meleklerin mekânı olan o temiz semâ dairelerine çıkıp oraları tâciz edebiliyorlar. Allah da meleklere ateşten eritilmiş top gülleleri hükmünde cisimlerle mübareze izin vermiş. Yani semâ ehli, şerli cinleri kovalamak için onlara taş atıyorlar.

Âyet-i kerîmede bu husus şöyle izah ediliyor:

"Ey cinler ve insanlar topluluğu! Eğer göklerin ve yerin sınırlarından çıkıp gitmeye gücünüz yeterse, haydi, çıkın. Fakat Allah'ın vereceği bir kuvvet olmadan çıkamazsınız. Rabbinizin nimetlerinden hangi birini inkâr edersiniz? Üzerinize saf ateşten bir alevle bakır gibi kızıl bir duman salınır da, birbirinize hiçbir yardımınız dokunmaz." (Rahmân, 55/33-35)

Üstad Hazretleri 35. âyet hakkında şu  açıklamayı yapıyor:

"İşte bu recm-i şeyâtîn için atılan şahapların üç manası olabilir."

"Birincisi: Kanun-u mübareze en geniş dairede dahi cereyan ettiğine remiz ve alâmettir."

"İkincisi: Semâvatta huşyar nöbettarlar, mutî sekeneler var. Arzlı şerirlerin ihtilâtından ve istimâlarından hoşlanmayan cünudullah bulunduğuna ilân ve işarettir."

"Üçüncüsü: Muzahrafat-ı arziyenin mümessilât-ı habiseleri olan casus şeytanları, temiz ve temizlerin meskeni olan semayı telvis etmemek ve nüfus-u habise hesabına tecessüs ettirmemek için, edepsiz casusları korkutmak için atılan mancınıklar ve işaret fişekleri misilli, o şeytanları ebvâb-ı semadan o şahaplarla red ve tarddır."(3)

Dipnotlar:

1) bk. Tirmizi, Zühd 57; Ahmed b. Hanbel, I/172, 174.

Altıncı Basamak Kategorisindeki Tüm İçerikler

Bu ayetler Rahman sûresinin 33-35. ayetleridir ve mealleri şöyledir:

“Ey cin ve insan toplulukları! Göklerin ve yerin hudutlarından (etrafından, sınırlarından) geçip gitmeye gücünüz yeterse haydi geçin. Ama büyük bir güç olmadıkça geçemezsiniz.”

“O hâlde, Rabbinizin hangi nimetlerini yalanlıyorsunuz?”

“Üstünüze ateşten yalın bir alevle kıpkızıl bir duman gönderilir de kendinizi koruyamazsınız.”

Bazı tefsir âlimleri, bu ayetten önce ve sonra gelen ayetleri dikkate alarak, buradaki hitabın kıyamette olacağını söylemişlerse de ekseriyet bu izaha karşı çıkmamakla birlikte şu manayı nazara vermişlerdir:

Buradaki hitap dünyadaki insanlaradır. Bu ayet, Allah’ın emirlerine karşı gelenlerin onun kahrından ve azabından kurtulmaları için tek yolun göklerin ve yerin sınırlarını aşıp gitmek olduğunu ifade eden bir ta’ciz ayetidir. Yani, bunu başarmak için büyük bir güce sahip olmanız gerekir. “Bu güç de sizde olmadığına göre ve siz,  gökleri ve yeri sevk ve idare eden kudretten daha ileri bir kuvvete sahip olamayacağınıza göre, gafleti ve inadı bırakın da iman ve salih amel yolunu tutun.” dersini vermektedir.

Üstad’ın, “Senden başka Rab yok ki dergâhına gidilsin.” şeklindeki yakarışı bu konuya da ışık tutar. Allah’tan başka mâlik yoktur ki, bu mülkten çıkıp da onun mülküne dâhil olasınız ve teklif-i İlâhiyeden kurtulasınız. Semavat ve arzın Rabbi ancak Allah’tır. “Mülk umumen onundur.” Onun mülkünün sınırları ötesinde bir başka mülk de yoktur.

Faraza, bu hakikatten gaflet ederek sema ve arzın hudutlarından geçmeye kalkışsanız ne olur: Bu sualin cevabı da 35. ayette şöyle verilmektedir:

“Üstünüze ateşten yalın bir alevle kıpkızıl bir duman gönderilir de kendinizi koruyamazsınız.”

Tefsir âlimleri bunun hikmetini, cinlerin insanlardan daha latif oldukları, semâya çıkmak mümkün olsa, mahiyetleri muktezası, onların bu işi daha iyi başaracakları şeklinde açıklarlar.

Öte yandan, İsrâ sûresinde 88. âyet-i kerîmesinde ise,

“De ki, ‘Yemin olsun ki, eğer insanlar ve cinler bu Kur’ânın bir benzerini meydana getirmek üzere toplansalar, birbirlerine yardımcı da olsalar yine onun benzerini getiremezler.’ ”  buyrulmakla,  önce insanın zikredildiğine dikkat çekerler ve bu işi başarma noktasında, insan istidadının cinlerden daha üstün olduğu için, önce onun zikredildiğini beyan ederler.

Gerek âyetlerden gerek hadislerden ve gerekse müfessirlerin kavillerinden, insanlığın tür olarak cinlerden üstün olduğu açıkça anlaşılmaktadır. Zira ahsen-i takvim sırrına mazhar insandır. Hilafet-i kübrâya namzet ve emanet-i kübraya hâmil insandır.

Öte yandan, tekâmül kanunu muktezasınca halef, selefinden daima üstündür. Allah en güzel sanatını tekâmül kanunu icabı en son gönderiyor. Tür olarak önce camidat, sonra nebatat, sonra hayvanat, sonra cinler en son da insan geliyor. Demek ki insan, Allah’ın en âzam ve en üstün eseridir.

"Biz insanı kara çamurdan, şekillenmiş bir balçıktan yarattık. Cinleri de daha önce, zehirli ateşten yaratmıştık." (Hicr, 15/26-27)

“خَلِيفَةً Bu tâbir, arzın, insanların hayatına elverişli şeraiti hâiz olmazdan evvel arzda idrakli bir mahlûkun bulunmuş olduğuna ve o mahlûkun hayatına, o zamandaki arzın evvelki vaziyetleri muvafık ve müsait bulunduğuna işarettir. خَلِيفَةً tâbirinin bu manaya delâleti, mukteza-yı hikmettir. Amma meşhur olan manaya nazaran, o idrakli mahlûk, cinlerden bir nevi imiş; yaptıkları fesattan dolayı insanlarla mübadele edilmişlerdir."(1)

Dipnotlar:

(1) bk. İşaratü’l-İ'caz, Bakara Suresi, 30. Ayet Tefsiri.

Temerrüd, inat etmek demektir. Cahiliye devrindeki insanların büyük çoğunluğu, küfür ve şirkte inat ettiler, Allah’ın varlığını ve birliğini, Resululah’ın nübüvvetini kabul etmediler. Bunu Hz. Âdem’den bu yana düşündüğümüzde, Allah’ın emirlerini ve yasaklarını dinlememekte inat edenlerin tümünü içine alır.

Kur’ân-ı Kerîm bu inatçıların önüne iki yol koyuyor:

Ya bütün mülkün mâliki olan Allah’a iman ve itaat edeceksiniz ya da onun mülkünden çıkacaksınız.

Onlar semavat ve arzın sınırlarını aşıp da başka bir mülke geçmekten aciz olduklarından, böyle bir teklif mu’cizane bir şekilde onların inatlarını kırmaktadır. Âyetin belağat noktasında mu’cize oluşu ise, bütün sûreler için geçerlidir ve bu konuda Kur’ân-ı Kerîm bütün muhataplarına meydan okumuş ve onlara bir tek sûrenin olsun mislini getirmelerini istemiştir. Ve onların bundan âciz kalmalarıyla Kur’ân'ın mu’cize olduğu herkese ispat edilmiştir.

“Şeytanlar” denilince inanmayan cinlerin tümü anlaşılır. Bunların başı, Hazret-i Âdem’e (as.) secde etmeyen malum şeytandır.

Buradaki temel mesaj “içinde” kelimesinde saklıdır. Yani, insan hem hakirdir, güç ve kuvvet yönünden son derece zayıftır; buna rağmen gururdan ve temerrütten de vazgeçmemektedir. Öte yandan, insan sonsuz bir za’f ve fakr içindedir, bu hâl onu itaate, ibadete sevk etmesi gerekirken, serkeşlik etmekte ve inada devam etmektedir.

Aynı şeyler cinler için de geçerlidir.

"Ey hakareti içinde mağrur ve mütemerrid, ey zaaf ve fakrı içinde serkeş ve muannid olan cin ve ins! Nasıl cesaret edersiniz ki, isyanınızla öyle bir Sultan-ı Zîşânın evamirine karşı geliyorsunuz ki, yıldızlar, aylar, güneşler emirber neferleri gibi emirlerine itaat ederler." (Sözler, On Beşinci Söz, Altıncı Basamak)

Varlıkların hâlleri ve vaziyetleri muhtelif olup, farklılık arz etmektedir. Varlıkların en mükemmeli insan olmakla birlikte, diğerlerin de yine Allah'ı bilme ve itaat etme özellikleri vardır. Onları tümden camid ve keyfiyetsiz görmek ve zannetmek hatadır. Dolayısıyla onların da -bizim anlayamayacağımız şekilde- kendilerine göre bir şuur ve hisleri vardır. 

Bizim sahip olduğumuz hayat ve şuura sahip olmayan varlıklar, doğrudan ilahi isimlerin yönlendirmesiyle iş yaparken, insan kendi iradesiyle emir dinleme şerefine nail olmuştur. Varlıklar iradesiz itaat ederken, bizler irademizle itaat etmenin şerefini hissedip, ona göre hareket etmeliyiz. 

Tersinden ders çıkarabiliriz, yani onların iradesiz hâlleri iradenin değer ve kıymetini gösterip izah eder. Karanlık nasıl nurun kıymet ve mertebelerine işaret edip hissedilmesini temin ediyor ise, cansız ve iradesiz varlıkların bu halleri, iradenin değer ve kıymetini insana bildiriyor. Bu yönde güzel bir ders veriyor. 

Mahrumiyet mevcudiyetin değer ve kıymetini bildirir. Bir şeye sahip olmanın anlamına hizmet eder. İradesiz mevcudatın bu mahrumiyeti de insana güzel bir ders ve nasihat niteliğindedir. 

Âyetin msnasını nazara aldığımızda bu ifade, “Semavat ve arzın sınırlarını aşmaya gücünüz yetmediği halde, semavat ve arzın malikinin kanunlarına aykırı hareket ediyorsunuz.” şeklinde anlaşılabilir.

"…Eğer Peygamber’e karşı birbirinize arka çıkarsanız, bilin ki Allah onun yardımcısıdır, Cebrail de salih mü’minler de. Bunlardan sonra melekler de ona arka çıkarlar." (Tahrim, 66/4)

"Üstünde tutar; düşürtmez, tecavüz ettirmez" ifadesi, Tûr dağının Hz. Musa’nın (a.s)  ümmeti üzerine  kaldırılmasını hatırlatıyor. Bu hadise Bakara Sûresi 63. ayet-i kerîmesinde şöyle haber veriliyor:

"Hani, (Tevrat ile amel edeceğinize dair) sizden sağlam bir söz almış, Tûr dağını da tepenize dikmiş ve 'Sakınasınız diye, size verdiğimiz Kitab’ı sıkı tutun, onun içindekileri düşünün (gafil olmayın)' demiştik."

"Ne kadar Nebî hakkına hürmet ve ne kadar ezvacın hukukuna merhamet var. Şu mühim tahşidat, yalnız hürmet-i Nebinin azametini ve iki zaîfenin şekvalarının ehemmiyetini ve haklarının riayetini rahîmane ifade etmek içindir."(1)

"İkiniz de Allah’a tövbe ederseniz (çok iyi olur), çünkü kalpleriniz eğrilmişti. Ama peygambere karşı bir dayanışma içine girecek olursanız, bilin ki herkesten önce Allah onun dostu ve koruyucusudur, sonra da Cebrâil ve iyi müminler. Melekler de bunların ardından onun yardımcısıdır." (Tahrim, 66/4)

Elmalılı, konuya ilişkin rivayetleri tahlile tabi tuttuktan sonra ulaştığı sonuç özetle şöyledir:

Hz. Peygamber (a.s.m), eşlerinden birine sır olarak söylediği bir sözü o tamamen koruyamamış, yine Resûlullah’ın eşleri içinden en çok samimi olduğu birine çıtlatmıştır. Bundan haberdar olan Hz. Peygamber ona sitem etmiş. Bunun üzerine ikisi birbirine arka çıkıp kendisinden bazı maddî taleplerde bulunarak, diğer eşlerini de ilgilendirecek tarzda bir dayanışma içine girmişlerdi.

Bu durum karşısında Resûlullah, hem dünya hayatının kendi nazarındaki önemsizliğini anlatmak hem de ailesine karşı eğitici bir tedbir uygulayarak onların gerçek iradelerini yoklamak üzere mûtat aile hayatını terketti. Dargın bir halde onların odalarında bulunmak yerine îlâ yemini yapıp kendine ait odasında bir ay uzlete çekildi. Resûlullah’ın bazen itikâfa çekilmek sünnet-i seniyyelerinden olduğu için başlangıçta bu durum fark edilmedi.

Fakat bir süre sonra ezvâc-ı tâhirâtın hepsi Resûlullah’ı gücendirmiş olmak endişesiyle hüzünlendiler ve odalarında ağlaşmaya başladılar. Böylece “Peygamber bütün eşlerini boşamış” diye bir söylenti yayıldı ve sahâbe-i kirâmı bir telâş sardı. Buna karşılık o sıralarda ortalıkta, Suriye tarafında Bizans hâkimiyeti altında yaşayan Hristiyan Araplar’dan Gassânîlerin Müslümanlara karşı savaş hazırlığı içinde bulundukları haberi dolaştığından, münafıklar bu yeni gelişmeden büyük memnuniyet duydular. Hz. Peygamber uzlete çekilişinin 29. gününün bitiminde eşlerine döndü; onun eşlerini boşamadığı haberini de sevinç içinde Hz. Ömer duyurdu. Surenin asıl nüzûl sebebi bu îlâ yeminidir, anlatılan diğer olaylar ise buna götüren sebep ve mukaddimeler olmalıdır.(2).

Ayette; Allah, iki hanımın hatasını ifade ettikten sonra, onlara merhamet edip tövbe yolunu gösteriyor ve onların hukukunu bu yolla korumak istiyor, nitekim hatalarını anlayıp pişman oluyorlar. Böylece bir merhamet tecellisi olarak, vahiy ve sünnet o hanımları muhafaza eyledi...