İkinci Nokta Kategorisindeki Tüm İçerikler

"O (Allah) yarattığı her şeyi güzel yaptı (güzel yarattı). İnsanı yaratmaya da bir çamurdan başladı." (Secde, 32/7)

İmam Gazalî Hazretlerinin, "Daire-i imkânda daha ahsen yoktur." hükmü, bu âyet-i kerîmenin bir izahı gibidir. Yani, her varlık mümkün olan şekillerin ve özelliklerin en güzeliyle yaratıldığı gibi, her hâdise de yine en güzel şekilde takdir ve icra edilmiştir.

Misal olarak, insanın eline bakalım. Bu eli, mevcut durumundan başka hangi şekilde düşünürsek düşünelim sonunda varacağımız hüküm şudur: Elin en mükemmel şekli, şu bildiğimiz halidir. Parmakların sayılarını artırsak veya azaltsak, yerlerinde değişiklik düşünsek mevcut halin dışındaki bütün şıkların geçersiz, faydasız ve hikmetsiz olduğunu görürüz.

Elimiz en güzel şekilde yaratıldığı gibi, diğer bütün organlarımız, bütün duygularımız, gökyüzünü süsleyen bütün yıldızlar ve yeryüzünü şenlendiren bütün canlı türleri de mümkün hallerin en güzeliyle yaratılmışlardır. Mesela, tavuğun en mükemmel şekli bildiğimiz şekildir. Kanatları vardır, ama kuşlar gibi yükseklerde uçamaz. Bu onun için bir noksanlık değildir. Zira eğer uçacak olsa o da bir kuş türü olur, bizimle ilgisi kalmaz ve bize faydalı olamaz.

Âyet-i kerîmede her şeyin güzel yaratıldığı beyan ediliyor. Güzelliği, faydası, hikmeti herkes tarafından açıkça görünen ve bilinen şeylerde zaten bir tereddüt olmaz. Ancak, çirkin şeylerdeki güzelliği herkes göremediğinden, bu “her şey” içine bize çirkin görünen şeylerin ve hadiselerin de dâhil olduğuna dikkati çekmek üzere bu ilave bilgiye yer verilmiştir.

Cemil-i Bâki’ye bakan yüzler hep güzeldir. Bunu iki şekilde anlayabiliriz. Birisi yukarıda arz ettiğimiz gibi her şeyin neticesi güzeldir, bu ise Allah’ın takdiriyledir ve "Kaderin her şeyi güzeldir."

Gafil insana, "Ölümün peçesi gerçi karanlık, siyah, çirkin" görünüyor; dünya hayatını her şeyiyle bırakmaktan büyük rahatsızlık duyuyor. Bu büyük ayrılıktan ruhun elem çekmemesinin en önemli şartı dünyanın mahiyetini bilmektir.

Meselâ, ölümün güzelliğini göremeyebiliyor. Hâlbuki Allah Resulünün (asm) haberiyle,

"Kabir ya cennet bahçelerinden bir bahçe yahut cehennem çukurlarından bir çukurdur."(1)

İman ve salih amel ile kabirlerini bir cennet bahçesi olarak bulmaya çalışan insanlar, ölümün bu güzel yüzünü rahatlıkla görmektedirler.

"Ehl-i iman için ölüm: Vazife-i hayat külfetinden bir terhistir.

Hem dünya meydanındaki imtihanda, talim ve talimat olan ubudiyetten bir paydostur.

Hem öteki âleme gitmiş yüzde doksan dokuz ahbap ve akrabasına kavuşmak için bir vesiledir.

Hem hakiki vatanına ve ebedî makam-ı saadetine girmeye bir vasıtadır.

Hem zindan-ı dünyadan bostan-ı cinana bir davettir. Hem Hâlık-ı Rahîm’inin fazlından kendi hizmetine mukabil ahz-ı ücret etmeye bir nöbettir."

"Madem ölümün mahiyeti hakikat noktasında budur; ona dehşetli bakmak değil bilakis rahmet ve saadetin bir mukaddimesi nazarıyla bakmak gerektir. Hem ehlullahın bir kısmının ölümden korkmaları, ölümün dehşetinden değildir. Belki daha fazla hayır kazanacağım diye vazife-i hayatın idamesinden kazanacakları hayrat içindir. Evet, ehl-i iman için ölüm, rahmet kapısıdır."(2)

Dipnotlar:

1) bk. Ahmed b. Hanbel, el-Akide, s. 74-76; Tirmizî, Kıyamet, 26.
2) bk. Lem'alar, Yirmi Beşinci Lem’a, Dokuzuncu Deva.

Bu cümle Risale-i Nur'da şu şekilde geçmektedir:

"Her şeyde, hattâ en çirkin görünen şeylerde, hakikî bir hüsün ciheti vardır. Evet, kâinattaki her şey, her hadise, ya bizzat güzeldir, ona hüsn-ü bizzat denilir veya neticeleri cihetiyle güzeldir ki, ona hüsn-ü bilgayr denilir. Bir kısım hadiseler var ki, zahiri çirkin, müşevveştir. Fakat o zahirî perde altında gayet parlak güzellikler ve intizamlar var."(1)

Her hükmün her önermenin mana-yı muhalifinin doğru ve mutabık olması gerekmiyor.

“Evet, kâinattaki her şey, her hadise, ya bizzat güzeldir, ona hüsn-ü bizzat denilir veya neticeleri cihetiyle güzeldir ki, ona hüsn-ü bilgayr denilir.” Bu cümle Allah’ın yaratma noktasından mutabık bir hükümdür ve doğru bir önermedir. Bu önermeyi doğru ve mutabık kılan şey ise, Allah’a nispet edilmesidir.

Lakin aynı önermeyi tersine çevirip şerre tatbik edersek, bu yanlış bir önermeye dönüşür. Mesela, ateş yemeği pişirince hayır, insanı yakınca şer oluyor; bu sebeple ateşin her tarafına şer diyemiyoruz.

Yine şeytanın yaratılması ve insanlara musallat edilmesi neticeleri itibarı ile hayır iken, insanların kendi iradeleri ile şeytana uyması ise şerdir. Bu yüzden her önermenin ters manası doğru ve mutabık olacak diye bir kaide bulunmuyor.

Mefhum-i muhalif, bir sözden çıkarılan zıt mana demektir. Mefhûm-ı muhâlif; Şâfiîlere göre, hüküm için sahîh, mûteber bir delîl olduğu hâlde, Hanefîlere göre böyle değildir.

Mantıkta her hükmün zıddının doğru olacağı gibi bir anlam çıkarılamaz. Hükmün doğruluğunun sabit olabilmesi için başka illetlere de bakmak gerekiyor.

Fakat bakış açısı mümin ve kafirlere göre eşyanın mahiyetini değiştirebilir. Yani bir müminin, "Bunun zahiri çirkin olsa bile neticesi güzeldir." dediği bir hadiseye, kâfir "Hem zahiri hem de neticesi şerdir." diyebilir. Mesela, Üstadımız Birinci Mektup'ta ölümü anlattığı yerde ölümün nimet taraflarını anlatırken en sonunda "Amma ehl-i dalâlet için, müteaddit Sözlerde kati ispat edildiği gibi, mevt dahi hayat gibi nikmet içinde nikmet, azap içinde azaptır; o bahisten hariçtir."(2) kaydını düşüyor. 

Dipnotlar:

(1) bk. Sözler, On Sekizinci Söz.

(2) bk. Mektubat, Birinci Mektup.

“Hüsn-ü bizzat”, “zatında güzel olan,” “güzelliği bir başka şeye nisbetle olmayan.” demektir. “Hüsn-ü bilgayr” ise, “görünürde çirkin, fakat neticesi güzel ve hayırlı olan.” manasına gelir. 

İman, bizzat güzeldir; hiç küfür olmasa da iman yine güzeldir. Bu güzellik küfre nisbetle değildir. Takva ve salih amel de bizzat güzeldirler. Diğer insanların bu güzellikten nasip almaları yahut almamaları fark etmez. Onların güzellikleri ne ise yine odur. İlim de bizzat güzeldir. Herkesin âlim olması hâlinde, bir kimsedeki ilmin güzelliğinde bir noksanlık olacağı düşünülemez. İstikamet, şefkat, merhamet, adalet, tevazu, cömertlik gibi güzel ahlâkın bütün şubeleri de bizzat güzeldirler.

Bazı hadiseler ise görünürde şer ve çirkin telâkki edilirler. Ama onların arkalarında nice gizli güzellikler saklıdır. İşte bu ikinci tip güzelliklere hüsn-ü bilgayr denilir. Mesela, hayatın bizzat güzel olmasına karşılık ölüm, hüsn-ü bilgayrdır. İman ehli için, ölüm, “cennet bahçelerinden bir bahçe” olmakla dünya güzelliklerini gölgede bırakan bir güzelliğe sahiptir

Nur Külliyatı'ndan bir hikmet ve ibret dersi:

"...Pek çok zahirî intizamsızlıklar ve karışıklıklar var ki, pek muntazam bir kitabet-i kudsiyedir."(1)

Demek oluyor ki, hiç çile çekmeden, hiçbir zahmete katlanmadan, hiçbir sıkıntıyla karşılaşmadan geçen bir ömür, düz bir çizgiyi andırır. Çizgiyi yazı yapan o eğri büğrüler, o iniş çıkışlardır. Güzellik bir hakikattir, çirkinliğin müdahalesi ile güzellikte mertebeler meydana gelir. Güzellik bir hakikattir, çirkinliğin müdahalesi ile güzellikte mertebeler meydana gelir. Hayır da bir hakikattir. Bundaki mertebeler de şerrin müdahalesi ile ortaya çıkar. Takva, salih amel, cömertlik, tevazu gibi hakikatlerin her birinin nice mertebeleri vardır.

Bu dünya imtihanında şeytanın yaratılması ve nefsin kötülüğü emretmesi ve bunlara karşılık, Kur’ânın hakikat dersi vermesi, kalp ve vicdanın da ona meyilli olması insanlar arasında mertebelerin doğmasına sebep kılınmıştır. Bu bir ilâhî takdirdir, bu takdirin hikmeti ise cennette insanlar adedince ayrı âlemlerin yaratılması ve her birinde farklı tecellilerin sergilenmesidir. Bunun aksi de cehennem için söz konusu.

O gün, insanlar arasındaki nisbî farklılıktan ayrı nimetler yahut farklı azaplar doğacak. Ve her insanın ayrı bir nevi gibi olduğu ortaya çıkacak ve dünyadaki “nisbî emirler, orada hakaik” olacaktır.

1) bk. Sözler, On Sekizinci Söz.

"Hüsn-ü bizzat", zatında güzel demektir. Semanın güzelliği, baharın güzelliği, denizin güzelliği, ormanın güzelliği, gündüzün güzelliği, sıhhatin güzelliği gibi çok güzellik bu gruba girer. 

"Hüsn-ü bilgayr" ise, çirkin görünmekle birlikte neticesi itibariyle güzel manasına gelmektedir. Bu konuda verilen meşhur bir misali nakledelim: Çiçek bizzat güzeldir, gübre ise neticesi itibariyle güzeldir. Bu misali yaygınlaştırabiliriz.

Bizzat, yani zatında güzel olan şeyleri herkes güzel görür, ama zatında çirkin görünmekle birlikte neticeleri itibariyle güzel olan şeylerdeki güzelliği herkes göremeyebilir. Mesela, sıhhat bizzat güzeldir, hastalık ise günahlara kefaret olması cihetiyle güzeldir.

Gündüz bizzat güzeldir; gece ise neticeleri itibariyle güzeldir. Hayat bizzat güzeldir; ölüm ise dünyadan daha güzel bir âleme gitmeye vesile olduğu için neticesi itibariyle güzeldir. Misaller artırılabilir...

"Hattâ şeytanın dahi, manevî terakkiyat-ı beşeriyenin zenbereği olan müsabakaya ve mücahedeye sebeb olduğundan, o nev'in icadı dahi hayırdır, o cihette güzeldir..."(1) 

Bize göre çirkin görünen şeyler ve hadiseler de ilâhî isimlerin tecellisine ayna olmaktadırlar. Bütün isimler güzel olduğu gibi, onların bütün aynaları da güzeldir.

1) bk. Şuâlar, İkinci Şua, Üçüncü Makam.

Mesela, Kudüs’ün Haçlılar tarafından işgal edilmesi ve ahaliye zulmetmesi, zahiri açıdan çirkin görünen bir hadisedir. Ama hakikatte bilkuvve halinde duran Selahaddin Eyyubilerin uyanıp bir bilfiil hale geçmesine ve İslam mücahitlerini gayrete getirmesine vesile olmuştur.

Zahiri açıdan çirkin gibi duran bir hastalık bir musibet, insanın sabır duygusunu harekete geçirip manevi kemalata sevk ediyor.

Nefis ve şeytan zahiri açıdan çirkin duruyor ama milyonlarca alim, asfiya ve evliya bu iki düşmanla mücadele sayesinde sümbüllenip gelişebildiler. Nefis ve şeytan olmasa bu büyük insanlar meyve vermeyecekti.

Bidat fırkalar zahiri açıdan çirkin gibi duruyor, ama Ehl-i sünnetin teşekkül edip binlerce muhakkinin teyakkuza geçmesi bu fırkaların hücumu sayesinde olmuştur. Hadisin hıfzı, tefsir ve tevil ilmi, kelam ilmi gibi birçok ilim dalı bidat fırkaların hücumundan meydana gelmiştir. Fırkaların hücumu olmasa belki birçok ilim dalı şimdi olmayacaktı.

Hadis-i şerifte beyan edildiği gibi, “Dünya âhiretin tarlasıdır.” (Aclûnî, Keşfu’l- Hafa, I/412).
Ve yine bu dünya bir imtihan meydanıdır.

Allah Resulü (asm.) dünyada rahat olmadığını beyan etmekle, bu dünyanın saadet diyarı değil, çalışma ve imtihan yeri olduğunu haber vermişlerdir. Saadet âlemi cennettir. Bütün elem, keder, hastalık ve musibetlerden uzak bir hayat ancak cennette vardır.

Bu dünyada celâl ve cemâl tecellileri birlikte kendini gösterir. Ve insan, her bir tecelli ile ayrı bir terakki ve tekâmül yoluna girer. Cemâl tecellileri onun ruhunda hamd ve şükür manalarını inkişaf ettirirken, celâl tecellileri ona ne kadar âciz ve fakir bir varlık olduğunu, Allah’ın rahmet ve yardımına ne kadar muhtaç bulunduğunu ders verir. Bu derslerle insan, kul olduğunu daha iyi anlar ve Rabbine karşı vazifelerini daha bir hassasiyetle yerine getirir.

Öte yandan, insan cemâl tecellisi olan sıhhatiyle ibadetlerini rahat bir şekilde yerine getirdiği gibi, celâl tecellisi olan hastalıklarla da, Üstad Hazretlerinin ifadesiyle, menfî ibadet yoluna girer. Yani,  aczini ve fakrını daha iyi hissetmek ve sabır göstermek suretiyle çok kıymetli, semeredâr ve bereketli ibadetler yapar.

Nur Külliyatı'ndan bela ve musibetlerle alâkalı birkaç tespit:

"Hayat musibetlerle, hastalıklarla tasaffi eder, kemal bulur, kuvvet bulur, terakki eder, netice verir, tekemmül eder; vazife-i hayatiyeyi yapar."(1)

"… Çok zahirî musibetler var ki; İlahî birer ihtar, birer ikazdır ve bir kısmı keffaret-üz zünubdur ve bir kısmı gafleti dağıtıp, beşerî olan aczini ve za’fını bildirerek bir nevi huzur vermektir."(2) 

"Zaten sükûn ve sükûnet, atalet, yeknesaklık, tevakkuf; bir nevi ademdir, zarardır. Hareket ve tebeddül; vücuddur, hayırdır. Hayat, harekâtla kemalâtını bulur; beliyyat vasıtasıyla terakki eder."(3)

Üstad Hazretlerinin bu güzel tespitlerini okuyunca şu hadis-i şerifin manasını daha iyi anlıyoruz:

"Belâların en şiddetlisi enbiyaya, sonra evliyaya, sonra da seviyelerine göre diğer müminleredir.'' (bk. Buharî, Merdâ 3)

Belânın bir manası “imtihandır.” Musibetlerle ağır imtihanlardan geçerek sabır, teslim, tevekkül ve rıza imtihanını kazanan büyük zatların başında peygamberler gelir, sonra derecesine göre diğer has kullar…

Bilindiği gibi ağır imtihanların neticeleri de büyük olur.

“Dünya ahiretin tarlasıdır.” (Aclûnî, Keşfu’l- Hafa, I/412) hadis-i şerifini, insanın musibetlerle terakki ve tekâmül etmesi yönüyle ele alan şu ifadeler de bu konuda çok mühim  bir derstir:

"Tohumlar gibi neşv ü nemâsız kalan birçok istidad çekirdekleri, zâhiri çirkin görünen hâdiseler yüzünden sünbüllenip güzelleşir."(4)

Bir çekirdeğin toprak altına atılması görünürde bir musibettir. Orada parçalanması ikinci ve daha büyük bir musibettir. Ama sümbül vermenin yolu da bundan geçmektedir. İşte insanın istidadı da birçok çekirdekler taşır. Bunların gelişmesi, meyve vermesi ancak meşakkatle, çalışmayla ve musibetlere sabretmekle mümkündür. Her ne kadar bu sayılanlar çirkin görünseler de o zahirî çirkinliğin arkasında harika güzellikler saklıdır.

İnsandaki bu celâl ve cemâl tecellileri, onun ağacı olan kâinatta da kendini gösterir. Kış-yaz, gece-gündüz, fırtına-sükûnet, dağlar-ovalar, güller-dikenler bu celâl ve cemâl tecellilerinden birkaçıdır. Şu var ki, bütün celâl tecellilerinin arkasında güzel neticeler vardır.

"Bahar mevsiminde fırtınalı yağmur, çamurlu toprak perdesi altında, nihâyetsiz güzel çiçek ve muntazam nebâtâtın tebessümleri saklanmış."(5) cümlesi, bu hakikati ders vermekte ve devamında bu ders te’yid edilmektedir.

"Bütün inkılaplar ve küllî tahavvüller, birer manevî yağmurdur." cümlesine de kısaca temas edelim:

İnkılap ve tahavvül kelimeleri, “başka türlü olma, hal değiştirme” manasına gelir. Sıhhatli bir kişinin hastalanması bir inkılaptır, bir hâl değişikliğidir. Bu değişimle onun ruh âleminde “sabır ve kadere teslim” imtihanı icra edilmeye başlanmıştır. Kuru toprağa yağmurun yağmasıyla da onda bir hâl değişimi başlar. İşte insanın bu sabır imtihanını kazanması toprağın yağmurdan fayda görerek çiçekler açmasına benzetilmiş oluyor.

Dipnotlar:

1) bk. Lem’alar, İkinci Lem'a.

2) bk. age.

3) bk. Mektubat, On İkinci Mektup, Üçüncü Sualiniz.

4) bk. Sözler, On Sekizinci Söz.

5) bk. age. 

Üstad Hazretlerinin de ifade ettiği gibi, karın yağması insanlar tarafından menfi bir şekilde karşılanıyor. Aslında kar, tüm canlılar ve tabiat için çok faydalı bir yağış biçimidir. Karın bu tatlı fayda ve neticelerinden bir kısmını şöyle sıralayabiliriz:

- Karın, tarım toprağını koruması ve nemli tutmasında ehemmiyeti büyüktür.

- Kar suyu, topraktaki potasyum, kalsiyum, demir gibi mineralleri çözerek bitkilerin beslenmesini sağlar.

- Kar, yeryüzü ve yeraltı su rezervlerinin en mühim kaynağıdır.

- Kar sayesinde barajlar dolar ve enerji olarak bize döner.

- Karda bulunan amonyak, karın erimesiyle birlikte toprakta kalır. Bu amonyak, azot bakterileri tarafından kalsiyum nitrat gibi azot tuzlarına çevrilerek bitkilerin azot ihtiyacını karşılar.

İnsanın diğer canlılardan ayrılan en ehemmiyetli ciheti "külliyet kesb etmeye müstaid" olmasıdır. Kendisine cüz’î irade verilmiş olan insanoğlu, Allah’ın emir ve yasakları konusunda bir imtihana tabi tutulduğu gibi, kendi istidat sermayesini dar dairelerde boğmak yahut yerinde kullanarak küllileşmek konusunda da ayrı bir imtihan geçirmektedir.

İlim tahsil eden insan birçok sahada söz sahibi olurken, ömür sermayesini sadece dünyanın cüz’î işlerinde tüketen kişi, çocuklukta bildiklerine çok az şey ilave ederek, cüz’iyette kalıp küllîleşmeden bu dünyadan göçer gider.

Sadece rızkını ve düşmanını tanıyan bir hayvanın şuuruyla, kendini bilen, atmosferden yerküresine, Güneş'ten Ay'a kadar pek çok eşyayı tanıyan bir kişinin ilmi, kıyas kabul etmeyecek kadar birbirinden uzaktır. Birincisi cüz’î bir dairede kalmış, ikincisi ise külliyet kesbetmiştir.

İnsan zahirperesttir, yani her şeyin dış yüzüne, görünüşüne önem verir.

Ve insan hodgâmdır, yani kendini beğenir ve bencil bir yapıya sahiptir.

İşte bu insan, kendini beğenme yahut yaratıcısına hamdetme noktasında bir imtihan geçirmektedir.

Yine Nurlarda geçen bir cümle ile konuyu biraz daha açıklamaya çalışalım:

"Çünkü sebeb-i medih olan nimet ve ihsan ve kemâl ve cemâl ve medar-ı hamd olan her şey onundur ve O’na aittir."(1)

İnsan bu âlemde neyi beğenip takdir ederse etsin, Allah’ın bir eserini methetmiş oluyor. Çünkü bu âlemde onun eseri olmayan hiçbir varlık mevcut değil. İnsan kendini beğeniyorsa, Allah’ın ahsen-i takvimde yarattığı en mükemmel mahlûkunu beğenmiş oluyor.

Bu hakikatten gaflet ederek Rabbini unutan ve sadece kendini gören gafil bir insan, zahirde kalmış, hakikate geçememiştir. Bunun neticesi olarak da Allah’ın sonsuz kemalini, cemâlini ve ihsanını mahlûkat aynalarında seyretmek yerine, kendini müstakil bir varlık gibi hayal eder ve sadece nefsinin ve hevesinin tatminiyle meşgul olur. Kendi menfaatini hayatın gayesi bilir, başkalarının da Allah’ın eserleri ve kulları olduklarını bilmezlikten gelir. Onlara rakip firmalar gibi bakar ve onlardan nasıl menfaat göreceğine kafa yorar.

Böyle hodgâm bir insan kendisini çok dar bir daire içinde hapsetmiş, küllîleşmekten uzaklaşmış, cüz’iyette kalmıştır.

Bütün kâmil insanların o yüksek halleri ve meziyetleri ispat eder ki, insan cüz’iyette kalmaya mahkûm değildir. İradesini müsbet yönde kullandığı takdirde küllîleşebilmekte, hakiki manada üstün insan olabilmektedir.

1) bk. Mektubat, Yirminci Mektup, İkinci Makam.  

On Yedinci Söz’de bu dünyadan kalp rahatlığı ile ayrılmayı sağlayan beş vecih sayılıyor. Beşinci Vecih’te, dünyanın mahiyetinin bilinmesi üzerinde duruluyor. Dünyanın mahiyetini bilen, yani dünyanın ne olduğunu, buraya niçin gelindiğini ve bu âlemde neler yapmak gerektiğini doğru değerlendiren insanlar, bu fâni âlemi daha rahat ve kolay terk ederler. En büyük hâdise olan ölümün rahatlıkla aşılmasını sağlayan esaslar, dünyanın diğer sıkıntılarını daha kolay halleder.

Bütün varlık âlemini İlâhî bir kitap olarak gören kişi, dünyayı ve ondaki hâdiseleri Kur’ân'ın nuruyla değerlendirir. Varlık âlemini ve onda cereyan eden hâdiseleri doğru okur. Böyle bir insan, Üstad'ın ifadesiyle, "hadisatın dağlarvari dalgaları içinde seyran eder." Onu dalgalar alt edemez ve boğamaz.

Yine, dünyayı âhiretin tarlası olarak bilen kişi, kalbini tarlaya değil, ondan elde edeceği ve âhirete göndereceği mahsullere bağlar. Böyle bir insan, dünyanın hem lezzetlerinden, hem de elemlerinden âhirete sermaye gönderebilir. Sıhhatli iken ibadetlerini daha rahat yapar, dünya işlerine âhiret namına daha çok çalışır, sadakasını, zekâtını daha fazla verir. Hastalandığında, sabır ve şükür yoluna girer, daha başka bir sahada mahsul alır ve ebedî âlemine sermaye gönderir.

Keza, dünyayı misafirhane olarak telakki eden bir kişinin de bu âlemden ayrılışı kolay olur. Misafirhane sahibinin emirlerine göre hareket etmekle hem dünyada rahat eder, hem de âhirette ebedî saadete kavuşur.

Allah Resulü (asm.),

 "Dünyada rahat yoktur." (A. İbn Hanbel, Zühd, s. 128) 

buyururlar. Zira insan bu dünyaya rahatça yaşamaya değil, çokça çalışıp âhireti namına büyük kazançlar elde etmeye gelmiştir. Bunu böyle bilen insan, sıkıntı ve elem çekse de huzur ve saadet içinde yaşar.

“Evet, size meşakkatte büyük rahat var. Zira, fıtratı müteheyyic olan insanın rahatı yalnız sa'y ve cidaldedir.”(1)

Bu bakış açısını her zaman ve her hâdisede yakalamak mümkün olmayabilir. Ama bu dünya imtihanında nefsimizi günah ve isyandan sakındırmakta verdiğimiz mücadelenin bir benzerini de “sabır ve şükür imtihanında” vermek durumundayız.

Bir âyet meali ve Nur Külliyatı'ndan bir vecize ile bu şıkkın cevabını tamamlayalım:

“İyilik ve takva üzerinde yardımlaşın, günah ve düşmanlık üzerinde yardımlaşmayın.” (Mâide, 5/2)

"Bu zaman, cemaat zamanıdır. Ferdî şahısların dehâsı ne kadar harika da olsalar, cemaatin şahs-ı mânevîsinden gelen dehâsına karşı mağlup düşebilir."(2) 

Dipnotlar:

1) bk. Münazarat. 

2) bk. Emirdağı Lahikası-I, 39. Mektup.

Eşya ve hâdiseleri doğru tahlil etme hususunda insanın karşısına çıkan en büyük engel, “her şeyi kendi anlayışına, bilgisine ve görgüsüne göre değerlendirmesidir.”

Acıyı çok seven birinin acı biber yemekten aldığı zevki, en küçük bir acıdan dili yanan ve gözleri yaşaran birisine anlatmak mümkün değildir.

İnsanoğlu melekleri düşünürken kendini ölçü alır, onların yemeden ve içmeden nasıl yaşadıklarına akıl erdiremez. Halbuki o insan, bedenine bakıp kalacağına, ruhunu düşünse, onun da maddî gıdalarla beslenmediğini hatırlasa, melekler hakkındaki suallerinin birçok cevabına ulaşacaktır.

Yine, insan meleklerin hiç kötülük düşünmediklerini de aklına sığıştıramaz. Çünkü aralarında mahiyet farkı vardır. Halbuki bu insan, bir kuzunun, bir güvercinin, bir ceylanın da kalbinden kötülük geçmediğini düşünse, yani kendini ölçü alacağına çevresine şöyle bir baksa, bu sualin birçok cevabını bulacaktır.

Çirkin ve kaba şeylerden söz ettiğimizde de kendimizi ölçü almakta, kendi ruh dünyamıza, his âlemimize göre hüküm vermekteyiz.

Cihadla ilgili bir âyet-i kerîmede de şöyle buyrulur:

“...Siz bir şeyi kerih (çirkin) görürsünüz, hâlbuki o sizin hakkınızda daha hayırlıdır...” (Bakara, 2/216)

Hâdiseler hakkındaki bu hüküm, eşya hakkında da geçerlidir. Biz bazı şeyleri kaba ve çirkin görürüz, hâlbuki onlar hakikatte güzeldirler.

Meselâ, ölen bir hayvanın kokuşmuş cesedinin yanından geçerken yüzümüzü çevirir, burnumuzu tutarız. O çürüme, dağılma ve yeniden elementlere dönüşme faaliyeti çok hikmetli ve sanatlı olduğu halde, bizim duyu organlarımızı rahatsız ettiği için ondaki ince hikmeti ve hakiki güzelliği göremeyiz.

Bir başka misal:

Tükürmek dendi mi içimizde bir tiksinti uyanır. Yere tüküren kişiyi ayıplarız. Ancak, anatomi kitaplarında tükürük hakkında verilen bilgiler, onun yapılması ancak Allah’a mahsus harika birer sanat eseri olduğunu göstermektedir. Hiç anatomi bilgimiz olmasa da en azından, tükürüğün konuşmamıza yaptığı yardımı çok iyi biliyoruz. Bu bezler çalışmazsa boğazımız kuruyacak, aşırı salgıda bulunsalar bu defa ağzımızın içi tükürükle dolacak ve sürekli yutkunma mecburiyetinde kalacağız. Demek ki, tükürüğün yaratılması gibi dengeli salgılanması da çok hikmetli ve sanatlıdır.

Bilindiği gibi, belağatın mühim bir esası mukteza-yı hale mutabakattır. Yani, hâl neyi gerektiriyorsa ona göre kelam etmek icab eder. Pis bir kokuyu tarif ederken, çiçekten değil gübreden misal getirilir.

Kur’ân-ı Kerim'in zahiren edebe muhalif sanılan bazı tabirleri de bu noktada tam yerindedir ve belağatın tarifine uygundur. Bunlardan bir misal:

Kur’ân-ı Kerim'de Lokman hekimin oğluna yaptığı nasihatler nakledilmekle, bunların bütün Müslümanlar için de uyulması gereken ehemmiyetli düsturlar olduğu ders verilmiştir. Bunlardan birisi de konuşurken sesi fazla yükselterek başkalarını rahatsız etmemektir.

Kur’ân-ı Kerim'de insanları bu kötü âdetten vazgeçirmek üzere Lokman Hekimin oğluna yaptığı şu nasihat nakledilir:

“Yürüyüşünde mutedil ol. Sesini alçalt. Çünkü seslerin en çirkini, şüphesiz eşeklerin sesidir!” (Lokman, 31/19)

Diğer bir misal:

Tevrat’ın hükümlerini kendi keyiflerince değiştiren sözde din adamları hakkında şu benzetme yapılır:

“Tevrat’la yükümlü tutulup da onunla amel etmeyenlerin durumu, ciltlerle kitap taşıyan eşeğin durumu gibidir. …” (Cuma, 62/5)

Bu vesileyle bir ehemmiyetli noktaya da temas etmekte fayda görüyoruz:

Bazı haddini aşan kişiler, Hazreti Mevlâna’nın birtakım misallerini kendilerince edebe muhalif görmüş ve tenkit etmişlerdir. Hâlbuki o misaller konunun aydınlanması noktasında tam yerindedir ve okuyucuya, büyük bir ibret ve tefekkür dersi verirler. Bunlardan çok hoşuma giden birisini nakletmek isterim:

“Adama sordular, 'Anneni niçin öldürdün?' diye.
'Onu yabancı biri ile gördüm.', dedi.
'Peki, anneni öldüreceğine o adamı öldürseydin ya!' dediler.
'O zaman, dedi, her gün bir adam öldürmem gerekecekti.'”(1)

Hazreti Mevlâna bu misali “bütün kötülüklerin anasının nefis olduğunu” açıklamak üzere veriyor. Ve nefis öldürülmedikçe, kötülüklerin sonunun gelmeyeceğini çok harika bir şekilde zihinlere yerleştiriyor. Şimdi bu hikmet dolu misali, edebe muhalif sayarak tenkit etmek mümkün mü?

Zahiren çirkin görünen bazı “mahlûkların ve hâdiselerin” hakikatte güzel ve hikmetli olmalarına gelince, zaten Üstad Hazretleri bu konuda kendisi üç misal vermiş bulunuyor. Bunlara ilave olarak yine kendisinin ölüm hakkındaki şu güzel sözünü nakletmek isterim:

"Ölümün peçesi gerçi karanlık, siyah, çirkin ise de fakat mümin için asıl siması nuranîdir, güzeldir gördüm."(2)

İnsana en dehşetli görünen ölüm hadisesinin içyüzünün güzelliği hakkında Nur Külliyatı'nda birçok açıklamalar yapılmıştır. Bunlardan birkaçını hatırlayalım:

"Mevt (ölüm), vazifeden paydostur, tebdili-i mekândır, ıtlak-ı ruhtur, haps-i bedenden azad olmaktır. Kabir bu dünyadan daha güzel bir âlemin kapısıdır."(3)

Yine Nur Külliyatı'nda, Cihan Harbinde mağlup düşerek çok sayıda şehit vermemiz konusunda şu müjde ve teselli cümlesi yer alır:

"Mükafat-ı hazıramız ise; fasık, günahkar bir milletten, hums olan dört milyonu velâyet derecesine çıkardı; gazilik, şehadetlik verdi."(4)

Dipnotlar:

1) bk. Mevlâna, Mesnevi, VI, 260-262.

2) bk. Lem’alar, Yirmi Altıncı Lem'a.

3) bk. Sözler, On Üçüncü Söz'ün İkinci makamı.

4) bk. Sünûhat.

"Hem insan, hodgâmlık ve zahirperestliğiyle beraber, her şeyi kendine bakan yüzüyle muhakeme ettiğinden, pek çok mahz-ı edebî olan şeyleri hilâf-ı edep zanneder. Mesela, alet-i tenasül-ü insan, insan nazarında bahsi hacâlet-âverdir. Fakat şu perde-i hacâlet, insana bakan yüzdedir. Yoksa, hilkate, sanata ve gayât-ı fıtrata bakan yüzler öyle perdelerdir ki, hikmet nazarıyla bakılsa ayn-ı edeptir, hacalet ona hiç temas etmez."

"İşte, menba-ı edep olan Kur'ân-ı Hakîmin bazı tâbirâtı bu yüzler ve perdelere göredir. Nasıl ki, bize görünen çirkin mahlûkların ve hadiselerin zahirî yüzleri altında gayet güzel ve hikmetli sanat ve hilkatine bakan güzel yüzler var ki, Sâni'ine bakar ve çok güzel perdeler var ki, hikmetleri saklar ve pek çok zahirî intizamsızlıklar ve karışıklıklar var ki pek muntazam bir kitabet-i kudsiyedir."(1)

Üstad Hazretleri bu ifadeleriyle Kur’ân'da geçen bazı tabirlerin, onun edebine yakışmadığını iddia edenlere cevap vermektedir. İnsanlar arasında edebe aykırı olan bazı şeylerin, tıp veya fen sahasında nice hikmetleri anlatılmaktadır.

Kur’ân’nın bu gibi tabirleri insanın yaratılış ve hikmet cihetine bakar. Zaten eşyaya mana-yı harfi nazarıyla bakılmadığında, Cenab-ı Hakk’a bakan binlerce yönü görülemez ve anlaşılamaz.

İnsanın idrak ve ihata edemeyeceği hadiselerin nice hikmet ve gayeleri vardır.

Bir çiçek, maddesi ve dünyaya bakan cihetiyle kendini birkaç yönden gösterirken, Rabbine bakan yüzlerce yönü vardır. O çiçeğin o güzel ve tatlı tebessümünde Muhsin, Cemil, Müzeyyin gibi çok isimler  tecelli ile kendini ilan ediyor. Çiçeğin üstündeki nakış ve sanatlar maddesinden çok daha önemlidir.  Bu da nakış ve sanatlar adedince isimleri akla gösteriyor, zira her nakış arkasında bir isim tecelli ediyor ve bu isim ile Allah’a işaret ediyor.

Mana-yı harfi, mahlûkata ve bütün kâinata Allah hesabına ve Allah’ın sanatı ve eseri nazarı ile bakmaktır. Yani harf kendi başına bir mânâ ifade etmez; ancak başkasına işaret ederse bir mânâ kazanır.

Aklımızın hoş görmediği, kalbimizin zevk duymadığı ve his dünyamızla tenakuz teşkil eden nice hâdiselerin bilemediğimiz nice hikmetleri vardır. "Kitabet-i kutsiye" ifadesi bize bu dersi veriyor. Zaten yazıyı çizgiden ayıran da ondaki farklılıklar değil midir? Okuma bilmeyen bir çocuk için, karışık birtakım siyah lekeler gibi görünen yazılar, ilim ehli için nice manalar yüklüdür.

Yirmi dokuz harfin birbirinden farklı şekilleri karışıklık gibi görünse de yazının meydana gelmesi için bu farklılıklar şarttır. Mevsimlerin farklılığı, meyvelerin ayrı tatları, ovaların düzlüğüne son veren dağlar ve tepeler, gün boyunca ışığın ve karanlığın farklı tonlarda kendilerini göstermeleri, organlarımızın şekil ve vazifece farklı olmaları hikmet doludur ve rahmet yüklüdür.

Kendimizi ve etrafımızdaki varlıkları böylece değerlendirdiğimizde, hayat yolculuğumuzun da düz bir çizgi olmasını artık beklemeyiz. Çok iyi biliriz ki, hayatımıza da mana veren o farklı tecellilerdir. Merak, endişe, hastalık, keder, sıkıntı, ferah, gülme, ağlama, ümit gibi birbirine zıt nice hisler, ömrümüzde her zaman hükmederler.

Hayatımız, farklılıklar ve karışıklıklarla değer kazanır. Düz bir çizgiden mana çıkmaması gibi, yeknesak bir hayattan da çoğu zaman manevî mahsul çıkmaz.

"Hayat musibetlerle, hastalıklarla tasaffi eder, kemâl bulur, kuvvet bulur, terakki eder, netice verir, tekemmül eder; vazife-i hayatiyeyi yapar. Yeknesak istirahat döşeğindeki hayat, hayr-ı mahz olan vücuddan ziyade, şerr-i mahz olan ademe yakındır ve ona gider."(2)

Asr suresinde, “Muhakkak ki insanlar hüsrandadırlar.” buyurulduktan sonra, bu zarardan kurtulan insanların şu dört vasfı nazara verilir:

• İman etmek,
• Salih amel işlemek,
• Birbirine hakkı tavsiye etmek,
• Birbirine sabrı tavsiye etmek.

İmanla başlayan terakki ve tekâmül yolculuğu, ibadetlerle ilerler, birbirlerine hakkı tavsiye etmekle devam eder ve sabır hususundaki karşılıklı tavsiyeleşme ile son noktasına varır.

Sabrın en çok karşılaşılan bir şubesi musibetlere ve hastalıklara sabırdır. Bu sabırla, insan ruhu günahlardan arınır, temizlenir, kemale erer. Vardığı bu kemal noktadan aldığı manevî kuvvetle, daha sonra başına gelecek benzer hâdiselere karşı dayanma gücü kazanır.

Hastalık, sıhhatin bozulması yönüyle, görünüşte bir düzensizliktir, bir karışıklıktır. Ama bu karışıklık içinde, "tasaffi", "kemâl", "terakki", "tekemmül" gibi birçok faydalı neticeler vardır. Ve bunlar o karışık gibi görülen hâdiseleri "bir kitabet-i kutsiye" haline getirirler. Kutsiyet, noksanlıktan, hatadan, eksiklikten pak ve temiz olma; kitabet ise ömür sayfalarına hadiselerin yazılmasıdır. Geceyi de gündüzü de güzel görebilen bir göz, kendi ömür sayfasında yazılan hastalık ve musibetleri de sıhhat ve afiyet kadar faydalı görebilir.