İkinci Makam, Mukaddime Kategorisindeki Tüm İçerikler

Hazret-i Âdem’e (as.) bütün esmanın talim edilmiştir. Bütün ilimler Âlim isminin, bütün hikmetler Hakîm isminin tecellisiyle meydana geldiğine göre bu noktada bütün sanatların ve ilmî keşiflerin O ilk peygambere icmalen öğretildiği söylenebilir. Daha sonra gelen ve Üstadımızın “mülhem keşşaflar” dediği ilim adamları, o icmalî ilmi, kendi dallarında tafsil etmişler, açıklamışlardır.

İslam âlimleri, peygamberlere ilim, irşat ve tebliğ konusunda varis oldukları gibi, mülhem keşşaflar da onların eliyle beşere hediye edilen medeniyet harikalarının bir kısmını, beşere hediye etmiş sayılırlar. Zaten, mülhem ifadesi o keşiflerin Allah’ın bir ilhamıyla gerçekleştiğini, o sahadaki çalışmaların ise birer sebep olduğunu ifade ediyor.

"Hatta denilebilir ki; manevi kemalât gibi maddi kemalâtı ve harikaları dahi en evvel mucize eli nev-i beşere hediye etmiştir."(1) cümlesinde geçen “en evvel” ifadesi bu noktada çok önemlidir. Maddi harikaları en evvel peygamberler beşere hediye etmekle birlikte, onlardan sonra yapılan keşifler mülhem keşşaflar eliyle olmuştur. Bugün sergilenen medeniyet harikalarını ancak böyle izah edebiliriz.

1) bk. Sözler, Yirminci Söz, İkinci Makam.

“... Peygamber size ne verirse onu alınız, o sizi neden men ederse onu terk ediniz. Allah’a karşı gelmekten sakınınız. Muhakkak ki Allah’ın cezası pek çetindir.” (Haşr, 59/7)

Mutlak, “kayıtsız” demektir, zıddı “mukayyed”dir. 

Bütün peygamberlerin gönderiliş gayesi, esas olarak iki maddede toplanır:

Birisi, kullara Allah’ı tanıtmak, iman hakikatlerini bildirmek.

Diğeri ise, insanın Allah’a karşı yapması gereken vazifeleri öğretmek ve tatbik ettirmek.

Mucize göstermenin de asıl hedefi Allah’a imanın kalplere yerleştirilmesidir. Nitekim bu yolla birçok insan iman etmiş ve peygamberine tabi olmuştur. Bunun yanında mucizelere sihir diyerek küfründe inat edenler de çıkmıştır. 

Mucizelerin bir diğer hikmeti, “onların nazirelerine yetişmeye ve taklitlerini yapmaya bir teşvik”tir. Ancak bu gaye, imanın telkini ve İslam’ın tebliği yanında ikinci derecede kalır. Öte yandan, bu gaye, beşerin havas kısmı olan ilim adamlarına hitap eder, avamın bu hikmetten ders alarak bir şeyler yapma imkânları söz konusu değildir.

“Fen ve sanat-ı beşeriyenin nihayet hududu”nun mucizelerle çizilmiş olmasına gelince, bugün tıp konusunda harika gelişmeler olmuştur, ama henüz ölünün diriltilmesi konusunda ne bir çalışma ne de bir iddia söz konusudur. 

Sondajla su çıkarılması, asa ile su çıkarmaya, hele parmaklardan su akma mucizesine asla yetişemez.  

Peygamber Efendimizin (sav.) mucizeleri diğer peygamberlerin mucizelerinden çok daha ileridir. Onların ne naziri ne de taklidi asla mümkün değildir. Bu da Resulullah Efendimizin (sav.) Allah katındaki değerinin ne kadar üstün olduğunu ortaya koyuyor.

 Üstad Hazretleri bu hakikate şöyle işaret ediyor:

"Hazret-i Musa Aleyhisselâmın taştan on iki yerde çeşme gibi su akıtması, Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâmın on parmağından on musluk suyun akmasının derecesine çıkamaz. Çünkü taştan su akması mümkündür; âdiyat içinde naziri bulunur. Fakat et ve kemikten âb-ı kevser gibi suyun kesretle akmasının naziri, âdiyat içinde yoktur."(1)

Bu ifadelerden Peygamber Efendimizin (sav.) mucizelerin diğer peygamberlerin mucizeleri gibi fennî keşiflere bir numune olmadığı hükmüne varılabilir. Yani Peygamber Efendimizin (sav.) mucizelerinin öyle bir hususiyeti var ki, diğer mucizelerden daha ulvidir ve taklidi kabil değildir. Mesela, İsa’nın (as.) hastalıklarla alakalı mucizeleri, Hz. Musa’nın (as.) suyla alakalı mucizeleri gibi diğer peygamberlerin (a.s.) gösterdiği harikalar Cenab-ı Hakk'ın âdet kanunlarına muvafık olup, insanlarca da taklidi mümkündür.

Habib-i Kibriya Efendimizde (sav.) ise; “parmaklarından suyun akması, ağaçların yürümesi” gibi mucizeler Cenab-ı Hakk'ın sünnetullah kanunlarının rağmına olarak nasip olmuştur ve taklidi asla mümkün değildir.

Bu farklılık Resul-i Kibriya'nın (sav.) Allah indindeki makamının ne derece âli olduğunu gösterir ve diğer peygamberlerden daha üstün olduğunu ispat eder.

1) bk. Mektubat, On Dokuzuncu Mektup, Sekizinci İşaret.

Peygamberler (aleyhimüsselam) insanlığın manevi rehberleri olduğu gibi, maddi terakkinin ilk misallerinin de pişdarlarıdırlar. Allah Teâlâ bazı medeniyet harikalarını onların eliyle insanlığa hediye etmiştir. Bundan dolayı demirciler Hz. Davud’u, gemiciler Hz. Nuh’u, terziler Hz. İdris’i ve saatçiler de Hz. Yusuf’u (aleyhimüsselam) ustabaşı kabul ederler.

Aynı iş, farklı iki zaman diliminde yapıldığında, birinde mucize veya keramet iken, diğer zaman diliminde alelade bir iş olarak kabul edilebilir. Mesela, iki asır önce, bir insanın görüntüsü, yani temessülü, uzak bir diyarda başka insanlara görünmesi, büyük bir keramet iken, şimdilerde televizyon vasıtasıyla alelade, sıradan bir iş olmuştur.

Aynen öyle de Hz. İdris’in (as) elbise dikmesi de zamanın şartlarıyla mukayese edildiğinde harika bir durumdur.

Bir kişiye ilaç verip ağrılarını dindirmek normal sayılırken; bir işaret ya da nazar ile o kimsenin ağrılarını dindirmek peygamber ise mucize, evliya ise keramet olur.

Hz. Musa’nın (as) asasını taşa vurması ile suyun çıkması mucize iken, bu fiili alet ve edevatlar ile yapmak sıradan bir durumdur.

Mucizeler Allah’ın resullerini teyit eden birer alamettirler. Bu alametler ancak peygamberlere hastır. Bu ciheti ile mu’cizelerin taklidi kabil değildir.

Lakin alet ve edevatlar ile mucizelerin benzerlerine ulaşmak imkân dâhilindedir. Hazret-i Musa’nın (as) asası yerine, santrifüj aleti kullanılarak su çıkarılabilir. Bu, mucizeye ulaşmak manasına gelmez.

Hazret-i İsa (as) mübarek eli ile körü iyi ederken, şimdi lazer ve tıbbi aletler ile aynı neticeye ulaşılabilir.

Mucizeler hem ulaşılması mümkün olmayan fevkalade hallerdir, hem de insanlara ilham ve numune olan birer misaldirler.

İnsanlar ilim ve fende ne kadar ilerleseler de asla mucize derecesine ulaşamazlar. Mucizeler insanlara sadece bir ilham kaynağıdırlar. Yoksa ulaşılması mümkün olan bir hedef değildirler.

İnsanoğlu asla canlı bir varlık yaratamaz ya da yapamaz. Bu hususa şu ayet işaret etmekte:

"Ey insanlar! Size bir örnek verildi. Şimdi ona iyi kulak verin. Sizin Allah’tan başka taptıklarınız bir sinek dahi yaratamazlar, hepsi bunun için toplansalar bile. Eğer sinek onlardan bir şey kapsa, bunu ondan kurtaramazlar. İsteyen de âciz, istenen de." (Hac, 22/73)

"Zaman-ı mazi, zaman-ı müstakbel tohumlarının mahzeni ve şuûnâtının ayinesi olduğu gibi; müstakbel dahi, mazinin tarlası ve ahvalinin ayinesidir. Şimdi, misal olarak, o çok vâsi menbadan yalnız birkaç nümunelerini beyan edeceğiz..." (Sözler, Yirminci Söz, İkinci Makam)

Geçmiş zaman; bir tohum mahzenine benzetilmiştir. Bu tohumlar istikbal tarlasına ekilecektir. Yani, mazide yaşamış ve insanlığa başta peygamberler olmak üzere bütün önder kişilerin mucize ve buluşları, mazinin tecrübeleri ve bilgi birikimleri istikbaldeki yeni hedefler için kullanılacaktır. Hedefe ulaşılması için teşebbüste bulunulduğunda, artık mazinin hayattar tohumları hazır zamanda tarlaya ve verime dönüşmüş demektir.

Mesela, peygamberlerin gösterdikleri mucizelerin hepsi, istikbalde insanlığa faydalı olacak birer medeniyet harikalarına birer tohum şeklindedir. Hz. Âdem (a.s)'ın bütün esmaya vakıf olması, istikbalde insanlığın bütün ilim ve fenlere vakıf olmasına bir tohum halindedir. Hz. Süleyman'ın (a.s) iki aylık mesafeyi bir günde uçması, istikbalde havada insanları taşıyan bütün medeniyet araçlarına bir tohum şeklinde yorumlanabilir ve hakeza...

Ve bu hazır zamanda, o tohumların açılıp büyümesi için gerekli çalışmalar yapılır ve istenen neticeye ulaşılırsa, bu güzel netice mazinin aynası gibi olur. Yani mazideki düşünceler, çalışmalar, bilgi ve tecrübe birikimleri, elde edilen bu neticede seyredilirler.

Evet, şu zamanımızda her ne varsa, mazide bunun tohum hâlindeki vaziyetinin aklen tefekkür edebiliriz. Mesela, şimdinin bütün modern tekerlekleri, mazideki ilk tekerleğin vaziyetini hatıra getirir. Şimdiki bütün modern araçlar, mazinin gelişmemiş ve tohum hükmündeki araçlarını akla getirir...  

“Rüzgârı da Süleyman'ın emrine verdik ki, sabah gidişi bir aylık, akşam dönüşü de bir aylık yol alırdı.” (Sebe', 34/12)

Kur’an-ı Kerim'de, Süleyman Aleyhisselâm’ın kuşların dillerini bildiği haber verilmektedir. Ayrıca, Sebe' suresi, 12. âyette şöyle buyrulmaktadır:

İki aylık mesafeyi daha kısa zamanda kateden uçakların, füzelerin keşfedilmesi, bu mucizeyi aşmak demek değildir. Zira Süleyman aleyhiselamın mucizesinde doğrudan uçma söz konusudur. İnsanlar, değil iki aylık mesafeyi, henüz on metrelik mesafeyi bile havada katedememişlerdir. Bugün itibariyle, dünyada uzun atlama rekoru 8.95 metredir.

O zamanın şartlarında kervan ve develer ile iki ay süren mesafe, şimdi araba ve uçak gibi vasıtalar ile iki-üç saat gibi kısa bir süreye inmiştir. Belkıs'ın tahtı ve krallığı Etiyopya'nın Aksum kentindedir. Kudüs ile Etiyopya arası o zamanın şartlarında ancak iki ayda gidilebilir bir uzaklıktadır. Kudüs Orta Doğu'da Etiyopya ise Doğu Afrika’dadır.

Bu mucizenin son sınırı çizmesi ve ulaşılamaz olmasının sebebi, eşyanın aslı ile getirilmesindedir. Günümüzde televizyon ve radyolar vasıtası ile eşyanın sadece ses ve görüntüsü getirilebiliyor, aslını getirme noktasında teknoloji şu anda aciz bir durumdadır.

Sebe’ suresinde şöyle buyurulur:

“Rüzgârı da Süleyman'ın emrine verdik ki, sabah gidişi bir aylık, akşam dönüşü de bir aylık yol alırdı.” (Sebe', 34/12)

Üstat Hazretleri bu ayetin mealini kaydettikten sonra ayetteki işari manayı şöyle ifade eder:

“İşte, bunda işaret ediyor ki beşere yol açıktır ki havada böyle bir mesafeyi katetsin. Öyle ise, ey beşer! Madem sana yol açıktır; bu mertebeye yetiş ve yanaş.”(1)

Süleyman aleyisselam bir peygamber olarak nefsinin boş arzularına hiç tabi olmamış, daima Allah namına hareket etmiş ve insanları irşat görevini aralıksız devam ettirmiştir.

Cenab-ı Hak da ona mükafaat olarak rüzgârı onun emrine vermiş, çok uzak mesafelere kısa zamanda gitmesini ihsan etmiştir.

Sâd suresinde haber verildiği gibi, Hz. Süleyman (a.s.) hem savaşta istifade etmek hem de daha başka gayeler için atlar hazırlanmasını ve eğitilmesini emretmişti, bazen de bu işe bizzat nezaret ediyordu. “Ben bunları nefsimin haz duyması için değil, Allah’ın dinini güçlendirmeye vesile olmalarından dolayı seviyorum.” demişti.

Hz. Süleyman (as) nefis ve hevasını tam manasıyla terk ettiği için, ona hem nebilik hem de meliklik bahşedilmiştir. Yoksa atların sevgisini terk ettiği için bu mucizeler verilmiş değildir. Zaten bir peygamberin bir şeye gönlünü kaptırması, onların ismet ve masumiyet sıfatı ile bağdaşmaz.

1) bk. Sözler, Yirminci Söz, İkinci Makam.

Müslümanların dünyaya ilim öğretme faaliyetleri Endülüs’te başlamış, Selçuklu ve Osmanlı'da çok daha ilerlemiş ve bu devirlerde bilhassa sanat sahasında büyük harikalar ortaya konulmuştur. On dokuzuncu asrın sonu ve yirminci asrın başlarının Osmanlı’nın gerileme ve yıkılma dönemi olması ve yine bu dönemde ilim ve teknikte Avrupa ve Amerika’nın çok yol almaları, bu sahanın sanki ecnebilere mahsus imiş gibi anlaşılmasına yol açmıştır. İnşallah Üstadımızın istikbalde onları geçeceğimiz konusundaki müjdesi tahakkuk edecek ve bizden sonraki nesiller artık böyle bir soru ile karşılaşmayacaklardır.

“Şu istikbal inkılabı içinde en yüksek gür sada İslâm'ın sadası olacaktır.”(1)

müjdesi bütün sahalarda tahakkuk edecektir. Konunun diğer yönü Lemeat’ta çok güzel ortaya konmuştur. Oradan sadece bir kaide nakledelim:

“Hak olan bir vesile  batıl vesileye galiptir; dolayısıyla bir hak bir batıla mağluptur.”(2)

Maddi terakkinin ve fennî keşiflerin en önemli vesilesi, bu konuda gerekli şartlara tam riâyet etmek ve gayret göstermektir. Buna riayet edenler, ister müslim, ister gayrimüslim olsunlar başarıya ulaşırlar. Ziraatta, gerekli şartları kim yerine getirirse onun bol mahsul alması gibi, fen ve teknikte de gerekli şartları hazırlayanlar başarıya ulaşırlar. Mazide bunu biz yapmış ve dünyaya hâkim olmuştuk, daha sonra ise sebeplere teşebbüste gayrimüslimler daha ileri gittiler ve bize galip geldiler.

Allah indinde makbuliyet meselesine gelince, bu da yine aynı Lemaat’ta aynı konu içinde işlenmiş ve şu gerçeğe önemle dikkat çekilmiştir: 

Cenâb-ı Hakk’ın iki ayrı sıfattan gelen iki ayrı şeriatı, yani iki ayrı kanunlar manzumesi vardır ve bunların her birine itaat edenler mükâfat görürler, isyan edenler de cezalarını çekerler.

Bunlardan birisi, irade sıfatından gelen tekvinî şeriattır, yani kâinatta hüküm süren kanunlar ve bu dünya hayatında başarıya ulaşmak için uyulması gereken esaslardır. Bunlara uyan kişi, hangi dine mensup olursa olsun, bu dünyada karşılığını görür. Meyve almanın yolu meyve ağacı dikmektir. Bu kanuna uyanlar meyvelere kavuşurlar. 

Diğeri ise, kelam sıfatından gelen şeriattır, yani Kur’an hükümleridir. İman ve salih amel işleyenler bu şeriata uymalarının mükâfatını ahirette cennet ve ebedî saadet olarak bulurlar. Küfür ve isyan yolunu tutanlar ise ceza görürler. Elbette ki, ideal olan, her iki şeriata da tam uymak, hem dünyada hem de ahirette saadete ermektir.

Ecnebiler kâinatta hüküm süren ve yanlış olarak tabiat kanunları da denilen tekvinî şeriata riâyet etmelerinin karşılığını alıyorlar. Bu da bir çeşit makbuliyettir. Ancak, makbuliyeti “rıza” manasında anladığımızda Allah katında makbul kul, yani onun razı olduğu ve cennetiyle taltif edeceği kul, ancak ona iman ve emirlerine itaat eden kuldur.

Dipnotlar:

1) bk. Sünuhat, Rüyada Bir Hitabe.

2) bk. Sözler, Lemeât.

"Mesela, Hazret-i Süleyman Aleyhisselâmın bir mu’cizesi olarak teshir-i havayı beyan eden وَلِسُلَيْمٰنَ الرِّيحَ غُدُوُّهَا شَهْرٌ وَرَوَاحُهَا شَهْرٌ  ayeti, 'Hazret-i Süleyman, bir günde havada tayeran ile iki aylık bir mesafeyi katetmiştir.' der."

"Cenâb-ı Hak, şu ayetin lisanıyla manen diyor: 'Ey insan! Bir abdim hevâ-i nefsini terk ettiği için havaya bindirdim. Siz de nefsin tembelliğini bırakıp bazı kavânîn-i âdetimden güzelce istifade etseniz, siz de binebilirsiniz.' ”(1) 

"Rüzgârı da Süleyman'a boyun eğdirdik ki, sabahtan bir aylık, öğleden sonra da bir aylık yol giderdi." (Sebe', 34/12)

İkinci cümlede kâinata konulmuş kaidelere riayet ederseniz, yani hava unsuruna potansiyel olarak konulmuş gizli nimetleri çalışma ve gayret etme ile keşfedebilirseniz, siz de kısa bir zamanda uzak diyarlara ulaşabilirsiniz, denilmektedir.

Nitekim insanlık uçak, tren, gemi, araba gibi vasıtalar ile uzak mesafelere kısa zamanda ulaşma imkânına kavuşmuştur. Belki ileride daha da hızlı ulaşım vasıtaları da keşfedilecektir. Jet uçaklarının sesten iki kat hızlı uçması buna güzel bir misaldir.

Bu paragraftaki mesaj, insanlığın çalışmakla ve tekvinî şeriata riayet etmekle neler yapabileceğini ifade etmektir. İbadet ve ihlâs ayrı bir meseledir. Dünya nimetleri çalışma ve tekvinî şeriata riayet etme ile elde edilirken, uhrevî nimetler ve rıza-yı İlahi de ibadet ve ihlâs ile elde edilir.

1) bk. Mektubat, Yirminci Söz, İkinci Makam.

İtimat kelimesi, “Allah’a tam bir teslimiyet içinde onun emirlerini tereddüt etmeksizin yerine getirmek” manasında kullanılmıştır. Bu kelimenin Hz. Musa'nın (as.) hayatında hususi bir yeri vardır. Asasını taşa vurması emredildiğinde, “Bununla su çıkmanın ne alakası var.” gibi bir tereddüde kapılmadığı gibi, hakkı tebliğ için Firavun’a gittiklerinde de kısa süren bir endişeden sonra, Allah’a teslim ve tevekkül ile ölümü göze alarak o vazifeyi de yerine getirmiş, keza sihirbazların göz kamaştıran sihirleri karşısında da ve Firavun’un kendilerini takiplerinde de hep bu itimad ve teslim üzere olmuştur. 

“Kavânin-i rahmet” ifadesi, insanın âdetullah kanunlarına riayet ettiği takdirde, umulmadık rahmetlere ereceğini ve beklenmedik neticelere ulaşacağını ders verir.

Bu kanunlar sayılamayacak kadar çoktur. Konumuzla alakalı olarak bir iki kanundan söz edelim:

Küçük şeylerden büyük şeyleri yaratmak âdetullahtandır. Bu kanunun, çekirdeklerden ağaçları çıkarmak, yumurtalardan kuşları yaratmak gibi sayısız misalleri vardır. Burada bize düşen, kendi vazifemizi hassasiyetle yerine getirmek, o teşebbüsümüzden beklediğimiz büyük neticeyi ise Allah’ın inayetinden beklemek, bu hususta teslim ve tevekkül ile onun rahmetine, kudretine itimat etmektir.

Bir başka kanun tedric kanunudur. Bu dünyada lahi tasarruflar, çoğu zaman, tedric kanunuyla, kademeli olarak icra edilir. Bu kanuna uymak ve aceleci olmamak da bize düşen bir başka vazifedir.

İnsanları musibet ve hastalıklarla imtihan etmek ve onları böylece günahlarından temizleyip manen terakki ettirmek de ayrı bir kanundur. Bu konuda yine sebeplere teşebbüs ettikten sonra neticeyi sabır ve tevekkül ile beklemek de bizim için ayrı bir vazifedir.

Kendi his ve kanaatimize zıt düşen, beklentilerimizde bizi hayal kırıklığına uğratan hadiseler karşısında Nur Külliyatında geçen; “Tedbîri ona bırakmalı, hikmetine itimad etmeli, rahmetini ittiham etmemeli.” tavsiyesine aynen uymak durumundayız.

Sondaj teknikleri ne kadar ileri giderse gitsin, bir asayı taşa vurarak su çıkarma noktasına varamaz.

Bu yönüyle bu ayet sondaj tekniğinin de nihayet hududunu çizmiş olur.

“Allah'ın izniyle anadan doğma körleri ve alaca hastalığına tutulanları iyileştirir ve ölüleri diriltirim.” (Âl-i İmrân, 3/49)

Bütün mucizeler gibi bu üç mucize de insanların imana gelmeleri yahut şüphe, tereddüt ve vesveselerinin giderilip imanlarının kuvvetlenmesi için gösterilmişti. Hastaların iyileşmesi tıbbi bir müdahale ve tedavi tarzında değil, dua ile gerçekleşmiştir. Bu da ölülerin diriltilmesi gibi bir mucizedir.

İsa aleyhisselâmın ölüleri diriltme mucizesinin dört kere gerçekleştiği haber verilmiştir. Bunlar: 

1. Hazreti İsa’nın kendi dostudur. Vefatından üç gün sonra haberi oldu, dua etti, Cenab-ı Hak ihya buyurdu.

2. İhtiyar bir kadının oğludur. Sal üzerinde kabre giderken Hazreti İsa’nın duasıyla bi’iznillah hayat buldu.

3. Bir kızdır. Vefatından bir gün sonra dirildi. Bunlar ihya olduktan sonra dünyada yaşadılar. Mal ve evlat sahibi oldular.

4. Hazreti Nuh’un oğlu Sam’dır. Çünkü Yahudiler: “Bu üç kişinin vefatları yakındır, bunlar yeni ölmüşlerdi, ihtimal ki onları kan tutmuştur da ölmemişlerdir.” dediler. Bunun üzerine Hazreti İsa’nın duasıyla Hazreti Nuh’un oğlu Sam dirildi. Vefat edeli dört bin sene olmuştu. Kabrinden kalkıp, Hazreti İsa’nın hak peygamber olduğuna şehadet getirdi ve ona iman etmelerini tavsiye etti. Rivayetlere göre o hemen geri öldü. Ölmeden önce Hazreti İsa’ya: “Ya Nebiyyallah! Allah’a dua et de bana ölüm acısını bir daha tattırmasın.” diye yalvarmış, Hazreti İsa da dua etmiş ve Sam uykuya yatar gibi ruhunu teslim etmiştir.(1)

1) bk. Hulasatü’l-Beyan tefsiri. Kadı Beyzâvî ve Hazin tefsirlerinden naklen, Savî Alâ tefsîr-i Celâleyn Al-i İmran, 49. ayetin tefsiri.

Burada özel bir davranışa işaretten çok, bir peygamberin genel ahlakı nazara verilmektedir. Nitekim bu kaide bütün peygamberler için geçerlidir.

"Ahlak-ı ulvi" ifadesi, genel bir ifadedir ve bütün peygamberler için bu ifade kullanılabilir. Ancak cümlenin devamında ise, maddi ilimlerden tıp ilmine bir teşvik vardır...

İnsanlık âlemi, bilhassa Yirminci asrın başlangıcından bu yana, ilim ve teknolojide baş döndürücü bir hızla ilerlemektedir. Bunun daha da hız kazanarak devam edeceği şüphesizdir. Nitekim Bediüzzaman Hazretleri bu hususa şöyle dikkat çeker:

"Elbette nev-i beşer âhir vakitte ulum ve fünuna dökülecektir, bütün kuvvetini ilimden alacaktır. Hüküm ve kuvvet ise ilmin eline geçecektir."(1)

Bu sözlerin bundan yaklaşık yetmiş yıl önce söylendiği ve bugünkü yaşanan ilim ve fennî inkişafların hangi noktaya geldiği dikkate alınırsa, yukarıdaki tespitin ne kadar isabetli olduğu kolayca anlaşılır.

Şimdi burada Yirminci Söz'de geçen ve sadece tıp ilminin maddi sınırını tayin eden bir ifade üzerinde duralım. İfade, Hz. İsa (as)'ın tıp konusundaki bir mucizesini tefsir etmektedir:

"Kur'ân, Hazret-i İsa Aleyhisselâmın nasıl ahlâk-ı ulviyesine ittibâa beşeri sarihan teşvik eder. Öyle de şu elindeki sanat-ı âliyeye ve tıbb-ı Rabbânîye remzen tergib ediyor. İşte, şu ayet işaret ediyor ki, en müzmin dertlere dahi derman bulunabilir. Öyleyse, ey insan ve ey musibetzede benî Âdem! Meyus olmayınız. Her dert, ne olursa olsun, dermanı mümkündür. Arayınız, bulunuz. Hattâ ölüme de muvakkat bir hayat rengi vermek mümkündür..."(2)

Bu çok veciz ifadede tıp ilminin varacağı nokta açısından iki mühim sınır çizilmiş. Birincisi: "İşte, şu âyet işaret ediyor ki, en müzmin dertlere dahi derman bulunabilir." ifadesi. İkincisi ise; "Hatta ölüme de muvakkat bir hayat rengi vermek mümkündür." ifadesinde saklı.

Birinci ifadeye göre tıp ilmi öyle bir noktaya gelecek ki, başta kanser olmak üzere günümüzün birçok müzmin hastalıklarına çare bulunacaktır. Bugün tıp ilminin dünyada en hızlı ilerleyen ilim dallarından biri olduğu ve her gün yeni ilaçlarla birçok hastalığa çare bulunduğu göz önüne alınırsa, Bediüzzaman Hazretlerinin ortaya koyduğu tespitin ne derece isabetli ve geçerli olduğunu anlamak zor olmaz.

Fakat tıp ilminin ne derece ilerleyeceğini, nereye kadar gideceğini gösteren asıl ifade, "Hatta ölüme de muvakkat bir hayat rengi vermek mümkündür." ifadesidir.

"Muvakkat" kelimesinde açık bir sınır gözükmüyor. Yani ne kadar "muvakkat?" Bir dakika mı? Bir saat mi? Bir gün mü? On yıl mı?..

Bugün için bakarsak, ölmesi kesin olan bir kalp ya da böbrek hastasına organ nakli yapılarak, hastanın üç beş yıl daha yaşaması temin edilebiliyor. Demek ki günümüzde "muvakkat" kelimesinin karşılığı beş on yıl gibi bir rakam. Fakat yeni ortaya çıkan gelişmelerle bu sürenin çok daha uzun olacağı gözüküyor. İnsanın gen haritasının keşfedilmesi, kolonlama, her gün yeni ilaçların bulunması gibi keşifler buna en açık delildir. İşte bu yeni keşifler "ölüme muvakkat bir hayat rengi vermenin" süresini daha fazla arttıracak gelişmelerdir.

Ek bilgi için tıklayınız:

- Hz. İsa'nın Tıp İlmine Rehberliği (VİDEO)

Dipnotlar:

1) bk. Sözler, Yirminci Söz, İkinci Makam.

2) bk. a.g.e.

Dünyayı terk konusunda Mesnevi-i Nuriye’de şu ifade geçer:

“Dört şey için dünyayı kesben değil kalben terk etmek lazımdır. …”(1)

Dünyayı kalben terk etmek, Allah’a yaklaşmanın ve ebedî saadet için daha çok çalışmanın temel şartıdır.

Bütün kamil zatlar, Halık’ın rızasına nail olmanın şartını “halka, yani mahlukat âlemine gönül bağlamamak” şeklinde tespit etmişlerdir. Şu var ki, manen terakki eden kimselere dünyanın da hizmet ettiği şu hadis-i kudsi ile sabittir:

“Ey dünya! Bana hizmet edene sen de hizmet et. Sana hizmet edeni de hizmetinde çalıştır (istihdam et).”(2)

Manevî dertlerin deva bulmasına vesile olacak kişilerin manen sıhhatli olmaları şart ise de maddi dertlerin tedavisinde durum farklıdır. Bu sahada ihtisas yapmış hekimler, manevi âlemleri ne halde olursa olsun, Şâfi isminin tecellisine vesile olabilirler. Onların manevi durumları ve makamları bu tedavi için gerekli şart değildir. Maddi dertlerin tedavisi için çalışan bir kimsenin manen hasta olması, istenmeyen, ama misalleri çok olan bir vakıadır.

Dipnotlar:

1) bk. Mesnevii Nuriye, Habbe.
2) bk. Ebu Nuaym, el-Hilye, 3/194.

Söz konusu ayet-i kerimede   “... Ben çamurdan kuş şeklinde bir şey yapar, ona üflerim. O da Allah’ın izniyle hemen kuş oluverir...” (Âl-i İmran, 3/49) buyurulması da gösteriyor ki, bu diriltme, hastaları iyileştirmenin çok ötesinde hakiki bir diriltmedir. Çamurdan kuşu hayata kavuşturan bir kudret, elbette ölüleri de diriltir.

Zaten, ayet-i kerimede “Allah’ın izniyle” kaydının konulması da bunun, Hz. İsa’nın (as.) kendi kuvvetiyle değil, ilahi kudret ve inayetle tahakkuk ettiğini açıkça gösteriyor.

Bilindiği gibi aklî ilimlere ilm-i hikmet de deniliyor. Bu cümlede geçen hikmet kelimesi, tıp sahasında gerekli bütün gayretin gösterilmesi hâlinde ölüyü diriltme noktasına varılamasa bile, çok yaklaşılabileceğini haber vermektedir.

"Her derde deva yaratması" Allah’ın hikmetinin ve rahmetinin muktezası olduğu gibi, bu devanın bulunması için gayret gösterilmesi de yine hikmetin gereğidir.

Nihai hudut, ölülerin dirilmesidir. Mucize, bu hududu çizmiştir. Tıp ilmi bu noktaya varamaz, ancak önceki şıkta da ifade ettiğimiz gibi, bu son hududa oldukça yaklaşabilir.

“Ölüme de muvakkat bir hayat rengi verilebilmesi” ifadesi, beşerin ulaşabileceği bu en son noktayı beyan etmektedir.

Âyetlerin mealleri:

“Demiri onun için yumuşattık.” (Sebe', 34/10) 

“Ona ilim ve hikmet ile hakkı ve batılı açıkça ayırt eden bir ifade gücü verdik.” (Sâd, 38/20)

“Erimiş bakırı ona sel gibi akıttık.” (Sebe', 34/12) ayet-i kerimesi Süleyman Aleyhisselâm’ın diğer bir mucizesini haber vermektedir. 

Ayetin tamamının meali şöyledir:

“Süleyman’ın emrine de sabah esişi bir ay, akşam esişi de bir ay(lık yol) olan rüzgârı verdik. Erimiş bakır ocağını da ona sel gibi akıttık. Cinlerden de Rabbinin izniyle onun önünde çalışanlar vardı. İçlerinden kim bizim emrimizden çıkarsa, ona alevli ateş azabını tattırırız.”

Erimiş bakırın sel gibi aktığını haber veren cümleden bir sonraki cümlede “Cinlerden de Rabbinin izniyle onun önünde çalışanlar vardı.” buyurulması, Süleyman aleyhisselâmın bu bakırı inşaat ve sair işlerde kullandığına ve bu işlerde bir kısım cinleri de çalıştırdığına işaret etmektedir.

Bu işlerin neler olduğu konusunda kesin bir bilgi verilmemekte, sadece bir tefsirde, arkeolojik araştırmalar neticesinde Fenikeli ustaların Süleyman aleyhisselâm için inşa ettikleri bir limanda bakır dökümhanesinin ortaya çıktığı belirtilmektedir...

“Evamir-i teklifiyeye itaat” denilince, Cenab-ı Hakk’ın kullarına teklif ettiği bütün emir ve yasaklar anlaşılır. Davud aleyhisselâm bir peygamber olarak ilahi emirlere tam itaat etmiş, bu konuda çok hassas davranmış, ibadetlerini en mükemmel şekilde yapmış ve bunun neticesi olarak da kendisine harika ihsanlarda bulunulmuştur. Bu konunun Miraç Risalesinde geçen şu ifadeyle yakın alâkası olduğunu düşünüyoruz: 

“Mi'rac ise, velayet-i Ahmediyenin (a.s.m.) kerâmet-i kübrâsı, hem mertebe-i ulyâsı olduğundan, risâlet mertebesine inkılâb etmiş.”(1) 

Yâni Peygamber Efendimiz (asm.) kulluk vazifelerini o kadar mükemmel yerine getirmişti ki, ondaki bu en ileri kulluk şuuru ve bu velayet hâli miraç mucizesini netice vermişti. 

İşte kitap sahibi bir büyük peygamber olarak Davut aleyhisselâmın da ilahi emirlere itaatteki hassasiyeti ve mükemmeliyeti ondan böyle büyük bir mucizenin zuhur etmesine sebep olmuştu.

Öte yandan, demiri yumuşatması bir mucize olmakla birlikte, bu mucize ile kendisine verilen imkânı kullanarak gömlek şeklinde zırhlar imal etmiş, bu konuda kendisine hususi bir kabiliyet verilmişti.

"Şanım hakkı için biz Davud'a tarafımızdan bir fazilet vermiştik. 'Ey dağlar! Onunla beraber tesbihte bulunun.' (dedik). Kuşlara da (böyle emrettik). Ve onun için demiri yumuşattık." (Sebe’, 34/10)

Bu ayette insanların kendi maişetlerini temin etmek üzere sanat öğrenmelerine bir teşvik de vardır. Nitekim bir hadis-i şerifte şöyle buyurulmuştur:

“İnsanın yediğinin en güzeli kendi kazandığıdır. Allah’ın peygamberi Dâvûd da kendi el emeğini yerdi.” (Buhârî, Büyû, 15)

1) bk. Sözler, Otuz Birinci Söz.

Burada hikmet kelimesi “faydalı ilim” manasında olup, Davud aleyhisselâmın insanlara bildirdiği bütün hakikatleri ve tebliğ ettiği bütün ilahi hükümleri içine alır.

"Ey benî-Âdem! Evamir-i teklifiyeme itaat eden bir abdimin lisanına ve kalbine öyle bir hikmet verdim ki her şeyi kemal-i vuzuh ile fasledip hakikatini gösteriyor ve eline de öyle bir sanat verdim ki elinde bal mumu gibi demiri her şekle çevirir, halifelik ve padişahlığına mühim kuvvet elde eder. Madem bu mümkündür, veriliyor. Hem ehemmiyetlidir. Hem hayat-ı içtimaiyenizde ona çok muhtaçsınız. Siz de evamir-i tekviniyeme itaat etseniz o hikmet ve o sanat size de verilebilir. Mürur-u zamanla yetişir ve yanaşabilirsiniz."(1)

Cenab-ı Hak, her peygamberini mucizeler ile teyit ve takviye ediyor, ta ki onların insanlar içinde imtiyazı ve üstünlüğü anlaşılsın ve Allah ile insanlar arasında birer elçi oldukları bilinsin.

Allah Hz. Davud’a (as) da mucize olarak çıplak eli ile demiri yoğurup işlemeyi vermiştir. Tarihte demiri işleme ve insanların hizmetine sunma Hz. Davud’un (as) bu mucizesi ile olmuştur. Bu yüzden demircilerin piri Davud (as) kabul edilir.

Tabiatiyle demirin ilk işlenmesinden sonra insanlık ortak aklı ve gayreti ile bunu geliştirmiş ileri noktalara taşımıştır. Artık demir ve madenlerin işlenmesi ve insanlığın hizmetine sunulması bir sektör haline gelmiştir ve bu sektörün piri de Davud (as)’dır. Davud (as) bir mucize eseri olarak demiri eli ile işlerken, şimdi insanlık potalar ve gelişmiş teknolojiler ile işlemektedir.

1) bk. Sözler, Yirminci Söz, İkinci Makam.

İnsanların davranışlarını düzene sokmak için, Allah'ın kelam sıfatından gelen Kur’an'daki kanunlara "Evamir-i teşriiye" denir. Kâinattaki nizam ve intizamın sağlanması için de Allah'ın kudretinin tecellisi olan ve "Sünnetullah" tabir edilen kanunlara da "Evamir-i tekviniye" denir; yer çekimi, sudaki kaldırma, ateşteki yakma, insan gözündeki görme kanunu gibi...

İlim adamlarının yaptığı bütün çalışmalar ve keşifler, bu tekvinî kanunlardan hareket edilerek ortaya çıkmıştır. Kuştaki kanunlar taklit edilerek uçaklar yapıldığı gibi, suyun kaldırma kanunu taklit edilerek de gemiler yapılmıştır.

Kıtr, kelimesi sadece bakır değil, demir ve sair bütün madenlerin cevherleri için de kullanılır.

“Cinlerden bir ifrit, ‘Sen makamından kalkmadan ben onu sana getiririm. Gerçekten bu işe gücüm ve güvenim var.’ dedi. Kitaptan ilmi olan kimse ise, ‘Gözünü açıp kapamadan, ben onu sana getirebilirim.’ dedi. (Süleyman) onu (Melikenin tahtını) yanı başına yerleşivermiş görünce, ‘Bu, dedi, şükür mü edeceğim, yoksa nankörlük mü edeceğim diye, beni sınamak üzere Rabbimin (gösterdiği) lütfundandır. Şükreden ancak kendisi için şükretmiş olur; nankörlük edene gelince, o bilsin ki, Rabbin müstağnidir (şükre ihtiyacı olmayan), çok kerem sahibidir.”(Neml, 27/39-40)

"Hem mesela, Hazret-i Süleyman Aleyhisselâm taht-ı Belkıs'ı yanına celb etmek için vezirlerinden bir âlim-i ilm-i celp dedi, 'Gözünüzü açıp kapayıncaya kadar sizin yanınızda o tahtı hazır ederim.'"(1)

Süleyman aleyhisselam zamanında Yemen’de Sebe isimli bir kavim yaşıyordu. Bunların hükümdarı, Belkıs adında bir kadın idi. Bu kavim Güneş'e tapıyordu. Hüdhüd kuşu bu durumu Hz. Süleyman’a (as.) haber verdi. Hz. Süleyman bir mektup yazarak Belkıs’ı hidayete davet etti. O ise önce bir hediye göndererek Hz. Süleyman’ı kendince tecrübe yolunu tuttu. Eğer hediyeyi kabul etmezse peygamber olabileceğine ihtimal verecekti. Süleyman aleyhisselam hediyeyi getiren heyete,

 “Siz beni mal ile desteklemek (ve böylece etkilemek) mi istiyorsunuz? Oysa Allah’ın bana verdiği, size verdiğinden daha hayırlıdır.” (Neml, 27/36) 

diyerek hediyeleri reddetti.  

Sonra Belkıs, Süleyman aleyhisselamla görüşmek (bir kavle göre de harp etmek) üzere yola çıktı.

Süleyman aleyhisselam, Belkıs gelmeden önce onun tahtının celbedilmesini istedi. Bunun üzerine  ayet-i kerimede haber verildiği gibi, “Cinlerden bir alim, ‘Sen makamından kalkmadan ben onu sana getiririm. Gerçekten bu işe gücüm ve güvenim var.’ dedi. Kitaptan ilmi olan kimse ise, ‘Gözünü açıp kapamadan, ben onu sana getirebilirim.’ dedi.”

"Müfessirler, bu işi yapan kişinin Hz. Süleyman’ın (as) adamlarından biri olduğunu söylerler. Ancak bu kişinin kim olduğu hakkında değişik şeyler söylenmiştir. İbn Mes’ud (r.a) bunun Hızır (a.s) olduğunu söylemiştir."(2)

"İbn Abbas’ın meşhur görüşüne göre ise, bu kişi, Hz. Süleyman’ın (as) vezirlerinden Asaf b. Berhıya’dır ki, sadık ve doğru bir kişiliğe sahiptir."(3)

"Müfessirlerin ekseriyeti bu isim üzerinde ittifak etmişlerdir. Bu zat, dua edildiği zaman Allah’ın mutlaka kabul edeceği 'İsm-i A’zam' duasını biliyordu. Hz. Süleyman’ın (as.) bir mu’cizesi olarak veziri böyle bir keramet göstermiştir. Aradaki mesafenin ise, iki aylık bir mesafe olduğu kaydedilmektedir."(4)

Dipnotlar:

1) bk. Sözler, Yirminci Söz, İkinci Makam.
2) bk. Şibli, Cinlerin Esrarı, s. 65.
3) bk. Elmalılı, Hak Dini, VI, 143.
4) bk. Alûsî, Ruhu’l-Meani, X, 203.

Bilindiği gibi, ismet sıfatı “günah işlemekten çok uzak bir yaratılışa sahip olmak” demektir ve bütün peygamberlerin ortak sıfatıdır. Sair insanlar, nefsin isteklerine karşı çıkarak yahut şeytanın vesveseleriyle mücadele ederek günah işlememeye çalışırlar. Allah’ın seçkin kulları ve peygamber varisi büyük zatlar da bu mücadeleden her defasında muzaffer çıkarak, hiç günah işlemeden yaşamış olabilirler. Şu var ki, onlar ismet sıfatıyla değil, Hafîz isminin tecellisiyle günahlardan korunurlar. 

İşte ismet sıfatına sahip kıldığı böyle seçilmiş bir kulun isteğini Allah kabul eder ve ondan mucizeler sudûr eder.

Diğer kullar ise, medeniyet harikalarını keşfetme konusunda gerekli sebeplere teşebbüs etmek ve böylece Allah’ın inayetini beklemek durumundadırlar. İnsanda, peygamber mucizeleriyle sergilenen harikaların benzerini yapma ve onlara yaklaşma istidadı vardır.

Âdem aleyhisselâma bütün esmanın talim edilmesi bunun en açık bir delilidir. Üstad Hazretlerinin de belirttiği gibi, bu talim bütün ulumun talimi manasınadır. İnsanlar gayretleriyle, telahuk-u efkâr ile yardımlaşma ile bu ileri noktalara yaklaşabilir ve yanaşabilirler.

Bu konuda "Bilim Teknik Dergisi"nde yayınlanan bir yazıyı aynen aktarıyoruz:

"Bir mekânda bulunan eşyanın başka bir mekânda sureten hazırlanmasına örnek televizyon görüntüleridir. Stüdyoda bulunan eşya veya insanların görüntüleri (resim ve ses) ışık enerjisine dönüştürülüp elektromanyetik dalgalara (radyo dalgaları) bindirilerek alıcılara (televizyon) gönderilir. Alınan elektromanyetik sinyallerin tekrar alıcıda resim ve ses olarak görüntülenir." 

"Nesnelerin veya maddelerin de bir yerden diğer bir yere ışınlanması için fizik yasalarının engel sayılamayacağını belirten ilim adamları çalışmalarını sürdürmektedirler. Araştırmacılar, bu yöntemin geçerli olup olmadığını anlamak üzere deneyler yapıyorlar. Ancak, araştırmacıların ışınlamaya çalıştıkları, insanlar ya da başka nesneler, hattâ atomlar bile değil, ışık parçacıkları. Bu yeni yöntemin geliştirilebilmesi için araştırmacıların önünde daha aşılacak çok yol var. İnsanın bir yerden ışınlanıp diğer bir yerde aynen hâzır hâle getirilmesi kütle olarak belki mümkün olabilir, fakat elde edilecek kütlenin o orijinal insan olması ve ona benzemesi de ayrıca büyük önem arz etmektedir." 

"Eşyanın uzaktan aynen veya sûreten hâzırlanması ve getirilmesinin, elektromanyetik alan jeneratörleri vasıtasıyla nesnenin etrafında bir elektromanyetik alan oluşturularak mümkün olup olmayacağı üzerinde de bilim insanları çalışmışlardır. Bunun en büyük örneği, Philadelphiya deneyidir. Bu deneyde, elektronik kamuflajı gerçekleştirmeye çalışan bilim adamları koca bir gemiyi, mürettebatı ile birlikte ışınlamış ve sonra da geri getirmişlerdir. Fakat, bu deneyin sonucunda, gemi personelinde istenmeyen etkiler meydana gelmiş ve bundan dolayı bu tür deneylere de ara verilmiştir."

(bk. Bilim Teknik Dergisi, Eylül 1998)

Her iki hâlde de mucize değil, keramet söz konusudur. Çünkü bu nakil işini gerçekleştiren Süleyman aleyhisselâm değil, onun raiyetinden, vezirlerinden birisidir. Bir görüşe göre de Hazret-i Hızır’dır. Ve bu celp, ilim ile olmuştur.

Asrımızda bu konuda büyük mesafeler katedilmiştir. Bundan sonra da hayal edemeyeceğimiz yeni gelişmeler olabilir. Zira eskiye göre bütün haberleşme kanalları açık haldedir...

Bugün her vatandaş, birkaç saniye içinde e-posta yoluyla bütün idarecilere ulaşabilme imkânına sahiptir. Hem idareciler hem de idare edilenler, birbirleriyle doğrudan irtibata geçebilirler. Arzu ve şikâyetlerini, internet, e-mail vb. elektronik haberleşme vasıtalarıyla birbirlerine iletebilirler. Sonuca yönelik hızlı ve kararlı adımlar atabilirler.

Adaletle hükmetmenin bir diğer yönü de suçluların tespiti ile alakalıdır. Bugün artık göz retinası, parmak izi, saç teli, DNA testi suçlunun tespiti ve adil yargılama açısından son derece geniş imkânlar ortaya koymuştur. Kriminal laboratuvarlarda suç ya da suçluya müteallik her türlü güvenilir tespit yapılabilmektedir.

Hz. Âdem’in yaratılışını Cenab-ı Hak meleklere haber verirken “Ben yerde bir halife yaratacağım.” buyurmakla, insan nevinin tümünde bu hasletin olduğunu ders vermiş oluyor. Yani, insan yeryüzünde birtakım işleri Allah namına, onun koyduğu kanunları, esasları tatbik etmek suretiyle icra etmektedir; ekip, biçmekte, emrine verilen hayvanlara bakmakta, onları korumakta ve hastalıklarının tedavisine çalışmaktadır.

Öte yandan, halife olması haysiyetiyle yeryüzündeki diğer sakinlerde tasarruf etmektedir. Hayvanların birçoğunu emrinde çalıştırmakta, sütlerinden, güçlerinden, yumurtalarından, ballarından istifade etmektedir. Gerektiğinde de onlardan helal kısmını kesip yiyebilmektedir.

Maddeten erişmek, fen ve teknikte ilerlemek suretiyle erişmek demektir. Telefon, radyo, televizyon, internet gibi teknoloji vasıtalarıyla yahut hızlı tren, uçak, gemi gibi seyahat vasıtalarıyla zemin yüzünün her tarafına ulaşmak, maddeten ulaşmaktır.

Velayet yoluyla, kerametle, tayy-ı mekân suretiyle ulaşmak ise manen ulaşmaktır.

Ayet-i kerimenin meali:

“Yeryüzünü size boyun eğdiren (emrinize veren) odur. Şu hâlde yerin omuzlarında (üzerinde) dolaşın ve Allah'ın verdiği rızıktan yiyin. Dönüş ancak onadır.” (Mülk, 67/15)

Arzın halifesi olan insana, yeryüzündeki bütün canlı ve cansız varlıklar hizmet ettikleri gibi, yeryüzünün kendisi de ona boyun eğmiş, onun emrine girmiştir. Ayette geçen menakib kelimesi “omuzlar” demektir ve lügatte “yollar” olarak da geçmektedir.

“Yerin omuzlarında gezme” ifadesi, hem onun insana hizmet etmesinin bir ifadesidir hem de işari manada dünyanın döndüğünü de hatırlatmaktadır. Omuz kelimesi, yürüyen canlılar için bilhassa insan için kullanılır. Demek ki, yerküresi kendi yoluna devam ederken insan da onun omuzlarında yürümekte ve işlerini görmektedir. 

İnsan maddeten küçüklüğü cihetiyle sanki arzın omuzlarında yürüyen karıncalar kadar kalmakta, bununla birlikte, halife olması yönüyle de arzı kendine hizmet ettirmektedir.

İşte, bizi arza halife olacak şekilde terbiye eden Rabbimiz, arzı da bize boyun eğecek, işlerimizi görecek şekilde terbiye etmiştir. O halde, bu rahmetli ve haşmetli rububiyet karşısında insan da vazife-i ubudiyetini unutmamalı, kul olduğunu bilerek ilahi emirlere harfiyen riayet etmeli ve ona hizmet ettirilen bu varlık âlemine bakıp Allah’a şükretmelidir. Bu vazifeyi unutmamak şartıyla, dünya nimetlerinden daha fazla faydalanmak için çalışması kulluğa aykırı düşmez. Aksine, peygamber mucizeleriyle buna bir teşvik de vardır.

Süleyman Aleyhsisselâm bir peygamber olarak böyle bir ihsana mazhar olduğu gibi, peygamber varisi büyük zevatın da benzeri tecellilere mazhariyetleri mümkündür. Peygamberlerin mucizelerine karşılık, bu zatlar da keramet yoluyla hem inanan hem de inanmayan cinleri (şeytanları) kendilerine hizmet ettirebilmişlerdir.

"Asi şeytanları zincirlerle bağlı olarak ona boyun eğdirdik." (Sâd, 37/38)

"Denize dalarak onun için cevherler çıkaran ve başka işler de gören şeytanları yine onun emrine verdik..." (Enbiyâ, 21/82)

"Yerin, insandan sonra zîşuur olarak en mühim sekenesi olan cin, insana hizmetkâr olabilir. Onlarla temas edilebilir. Şeytanlar da düşmanlığı bırakmaya mecbur olup ister istemez hizmet edebilirler ki, Cenâb-ı Hakkın evâmirine musahhar olan bir abdine onları musahhar etmiştir."

"Cenâb-ı Hak, manen şu ayetin lisan-ı remziyle der ki: 'Ey insan! Bana itaat eden bir abdime cin ve şeytanları ve şerirlerini itaat ettiriyorum. Sen de benim emrime musahhar olsan, çok mevcudat, hatta cin ve şeytan dahi sana musahhar olabilirler.'"(1) 

Bu ayetlerden şeytanların bile ehl-i iman ve salaha itaat edebileceklerini anlıyoruz. Elbette, Hazret-i Ali (ra) gibi manevi bir kahramana da ifritlerin boyun eğip hizmet edebilirler ve etmişler.

1) bk. Sözler, Yirminci Söz, İkinci Makam.

Müslim’in rivayet ettiği bir hadis-i şerifte, “Her insanın meleklerden ve cinlerden bir yoldaşı bulunduğu”(1) bildirilmiştir. Cabir’den nakledilen bir hadis-i şerifte de Peygamber Efendimiz (asm) şöyle buyurmuştur:

“Yanlarında kocaları bulunmayan kadınları ziyaret etmeyin. Çünkü şeytan, herhangi birinizin damarlarında, kan nasıl akıyorsa o şekilde dolaşmaktadır.”

Bunun üzerine ashab: “Seninde mi?” diye sordular. Hz. Peygamber (asm):

“Benim de fakat Allah, şeytana karşı bana yardım etti de o bana teslim oldu (veya Müslüman oldu)" buyurmuştur.(2)

Bu hadisten de yola çıkarak şöyle denilebilir: Allah'a hakkıyla teslim olan ve hevasından vazgeçmeyi başaran bir kişiye kendi şeytanı bir şey yapamaz. Böyle bir insan, nefsini temizlediği için şeytanı ona tesir edemez.

Bunların teslim ve musahhar olmaları, Müslüman olmaları manasına gelmez; sadece karşıdaki güce karşı koyamadıklarını anlayıp boyun eğmeleri manasına gelir.

"Hem mesela, yine Hazret-i Süleyman Aleyhisselâm, cin ve şeytanları ve ervah-ı habiseyi teshir edip şerlerini men ve umur-u nâfiada istihdam etmeyi ifade eden şu ayetler, مُقَرَّنِينَ فِى اْلاَصْفَادِ  * وَمِنَ الشَّيَاطِينِ مَنْ يَغُوصُونَ لَهُ وَيَعْمَلوُنَ عَمَلاً دُونَ ذٰلِكَ   ilh. âyetiyle diyor ki: Yerin, insandan sonra zîşuur olarak en mühim sekenesi olan cin, insana hizmetkâr olabilir. Onlarla temas edilebilir. Şeytanlar da düşmanlığı bırakmaya mecbur olup ister istemez hizmet edebilirler ki, Cenâb-ı Hakkın evâmirine musahhar olan bir abdine onları musahhar etmiştir."

"Cenâb-ı Hak, manen şu ayetin lisan-ı remziyle der ki: 'Ey insan! Bana itaat eden bir abdime cin ve şeytanları ve şerirlerini itaat ettiriyorum. Sen de benim emrime musahhar olsan, çok mevcudat, hatta cin ve şeytan dahi sana musahhar olabilirler.'"

"İşte, beşerin, sanat ve fennin imtizacından süzülen, maddi ve manevi fevkalâde hassasiyetinden tezahür eden ispiritizma gibi celb-i ervah ve cinlerle muhabereyi, şu ayet en nihayet hududunu çiziyor ve en faideli suretlerini tayin ediyor ve ona yolu dahi açıyor. Fakat şimdiki gibi, bazen kendine emvat namını veren cinlere ve şeytanlara ve ervah-ı habiseye musahhar ve maskara olup oyuncak olmak değil, belki tılsımât-ı Kur’âniye ile onları teshir etmektir, şerlerinden kurtulmaktır."(3)

Dipnotlar:

1) bk. Müslim, Münafikîn, 69.
2) bk. Tirmizi, Rada, 17/1172; A. H. Müsned, III, 309; Darimi, Sünen, II/320, Rikak, 66.
3) bk. Sözler, Yirminci Söz, İkinci Makam.

"İspirtizma", ruh çağırma; ölülerin ruhlarıyla bazı şartlar altında haberleşmenin mümkün bulunduğuna inanan görüş ve bu maksatla yapılan tecrübelerdir. Ruh çağırma hadisesinin kaynağı din değil, felsefedir.

Kendilerini ölmüş bir insanın ruhu şeklinde takdim eden, ruh çağırma celsesinin misafiri, gerçekten o kişinin ruhu olmayıp, ya habis ruhlardan veya şeytana yardım eden cinlerden biridir. Celseye gelen meçhul misafir, gerçek dışı beyanlarla hem oradakilerin hem de onlardan duyacak saf kişilerin inancına zarar verebilir.

Parapsikoloji, duyular-dışı algılama, psikokinezi, ölümden sonra hayat gibi konularla alakalı paranormal hadiselerin; tecrübî usul yoluyla, çok disiplinli bir mütalaasıdır.

Parapsikoloji parapsikologlar tarafından, telepati, durugörü gibi paranormal kabiliyetleri, psikokinezi fenomenini ve diğer çeşitli psişik fenomenleri (hadiseleri) konu alan bir araştırma alanı olarak görülür.

“Sanat ve fenden tezahür eden hassasiyet” ifadesini bu manada değerlendirebiliriz.

İspirtizmanın temeli, ruhların ölmediği ve onlarla temas kurulabileceği inancına dayanır.

Bu konuda Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisinde geçen şu bilgileri nakletmekle yetineceğiz: 

"Gaipten haber vermeyle ilgili birçok yöntemden biri olan ruh çağırma (necromancy), ölen kimselerin ruhlarını büyü yoluyla çağırarak onlarla ilişki kurma metodudur. Ölen kimselerle bu şekilde haberleşmeye çalışmanın başlıca amacı bilinmeyen sebeplerin açığa çıkarılmasını sağlama veya olayların gelecekteki seyrini öğrenme isteğine dayanır. Ruhu çağrılan kişinin ölüm sebebi de araştırılan hususlar arasındadır."

"Ruh çağırma, ölümden sonraki hayatın varlığına ve ölen kimselerin yaşayanların işleriyle ilgilenmeye devam ettikleri gibi geleceğin bilgisine de sahip olduklarına inanmayı gerekli kılar. Bu yönüyle ruh çağırma karmaşık cenaze törenleriyle, cenaze töreni sonrası geleneklerle ve atalara tapınma ile ilişkilendirilmiştir. Ölülerin ruhlarını büyü yoluyla çağırma uygulaması ile sınırlı olan ruh çağırmada spiritüalizm (spiritizma) veya ruhçuluktan farklı olarak aracılar yoluyla haberleşme olmadığı gibi şamanların ruh seyahatlerine ilişkin tecrübelerinin aksine ölülerin ruhlarıyla karşılaşma, hayaletlerin görüntüleri veya rüyada haberleşme de yoktur. Ortaçağ’larda ruh çağırma 'büyü' manasında kullanılmaya başlanmış, çoğunlukla büyü, sihir ve büyücülüğe benzer kabul edilmiştir."(1)

Bu konuda Nur Risalelerinde şu değerlendirmeye yer verilir:

"Bu mesele, felsefeden ve ecnebiden geldiği için, ehl-i imana çok zararları olabilir. Ve çok suistimalâta menşe' olmakla beraber içinde bir doğru olsa on yalan karışıyor. Çünkü doğruyu ve yalanı tefrik edecek bir mehenk, bir mikyas olmadığından, ervâh-ı habise ve şeytana yardım eden cinnîlerin, bu vesile ile hem onun ile meşgul olanın kalbine ve hem de İslamiyete zarar vermek ihtimali var. Çünkü maneviyat namına hakaik-ı İslamiyeye ve akide-i umumiyeye muhalif ihbarat oluyor. Ervah-ı habise iken kendilerini, ervah-ı tayyibe zannettirip, belki kendilerine bazı büyük veliler namını verip İslamiyetin esasatına muhalif sözlerle zarar vermeye çalışabilirler. Hakikatı tağyir edip, safdilleri tam aldatabilirler."(2)

Ruhlarla temas kurmak mümkündür. Ancak, onları celbetme, kendi huzuruna getirme meselesi müminlerin, hele büyük zatların ve peygamberlerin ruhları için kesinlikle söz konusu olmaz. İspirtizma yoluyla temas kurulan ve zararlı işlerde istihdam edilen ruhaniler, cinlerin inanmayan kesimidir. Bunlar bir hayli yalan haberler vermekle insanları aldatmak ve inançlarında şüpheye düşürmek için çalışırlar.

Cinlerin ömrü insanlardan çok daha uzundur. Bu sebeple bir cin, mesela üç yüz sene önceki bir haberi doğru olarak haber verdiğinde, o haberi ispirtizma yoluyla alan kişide bir itimat hasıl olur. Sonra o cinni, bu itimattan istifade ederek, birçok yanlış ve yalan haberlerle o adamı doğru yoldan saptırabilir. 

İspirtizma yoluyla ancak hayattaki cinnilerden haber alınabilir. Çünkü inanmayan cinniler berzah âleminde azap görmektedirler. Onları da teshir etmek ve müminlerin ruhlarıyla da temas kurmak, ancak manen terakki ederek velayet makamına çıkmakla mümkün olur. Bu ise kâmil insanlar için söz konusu olabilir.

İnanmayıp kabir azabı çeken ruhlarla ispirtizmacılar temas kuramayacakları gibi, mümin ruhlara da yanaşamazlar, yanaşsalar bile bu âlî ruhlar onların oyuncağı olmazlar.

Dipnotlar:

1) bk. TDV İslam Ansiklopedisi, md. "Ruh Çağırma"., C. 35., s. 201. 
2) bk. Emirdağ Lahikası-II, 94. Mektup.

Emvat, kelime olarak ölüler, meyyitler manasına geliyor; buradaki ıstılahi manası "ölen iyi veya kötü insanların iyi ya da kötü ruhları" demektir. Yaşayan insanlar bu ruhlar ile irtibat kurabiliyor. Yani birtakım makbul olmayan medyum insanlar, ölmüş insanların ruhları ile irtibat kurmaya çalışıyorlar ki buna eski adı ile celb-i ervah, yeni adı ile ruh çağırma deniliyor.

Emvat, ölmüş insanların ruhları manasına gelse de bazen cinler de bu ölmüş insanların ruhları kılığına girip, ruh çağıran insanları aldatabiliyorlar. Bu sebeple emvatın şumulüne hain ve aldatıcı cinler de girebilirler.

Risalelerde bu konu ile alakalı olarak verilen bazı açık beyanatlar konuyu daha iyi anlamamıza vesile olmaktadır. Şöyle ki;

1. Cinleri ve ifritleri kullanmak mümkündür. Bunu başta Süleyman (a.s) olmak üzere bazı peygamberler ve evliyalar yapmıştır. Fakat bazı medyumlar da bunları istihdam edelim derken cinlere maskara oluyorlar.

"Cenâb-ı Hak, manen şu ayetin lisan-ı remziyle der ki: 'Ey insan! Bana itaat eden bir abdime cin ve şeytanları ve şerirlerini itaat ettiriyorum. Sen de benim emrime musahhar olsan, çok mevcudat, hatta cin ve şeytan dahi sana musahhar olabilirler.'"

"İşte, beşerin, sanat ve fennin imtizacından süzülen, maddi ve manevi fevkalade hassasiyetinden tezahür eden ispritizma gibi celb-i ervah ve cinlerle muhabereyi, şu ayet en nihayet hududunu çiziyor ve en faideli suretlerini tayin ediyor ve ona yolu dahi açıyor. Fakat şimdiki gibi, bazen kendine emvat namını veren cinlere ve şeytanlara ve ervah-ı habiseye musahhar ve maskara olup oyuncak olmak değil, belki tılsımât-ı Kur’âniye ile onları teshir etmektir, şerlerinden kurtulmaktır."(1)

2. Bu şarlatan medyumların habis ve kötü cinleri ve ifritleri, bazen kendilerini peygamber veya veli bir zatın yüksek ruhu gibi gösterebilir ve İslamiyet’e zarar verebilecek sözler sarf edebilirler.

“Nurlarla şiddetli alâkası bulunan birkaç has kardeşimizin nazarını, fikrini başka tarafa çevirmek veya zevkli ve ruhanî bir meşreple meşgul edip hizmet-i imaniyeye karşı zaifleştirmek için, bazı şahıslar ispritizma denilen, ölülerle muhabere namı altında cinnîlerle muhabere etmek gibi, hattâ bazı büyük evliyalarla, hattâ peygamberlerle güya bir nevi konuşmak gibi, eski zamanda 'kâhinlik' denilen, şimdi de 'medyumluk' namı verilen bu mesele ile bazı kardeşlerimizi meşgul ediyorlar."

"Halbuki, bu mesele felsefeden ve ecnebîden geldiği için, ehl-i imana çok zararları olabilir. Ve çok su-i istimalâta menşe olmakla beraber, içinde bir doğru olsa on yalan karışıyor. Çünkü doğruyu ve yalanı tefrik edecek bir mehenk, bir mikyas olmadığından, ervah-ı habîse ve şeytana yardım eden cinnîlerin bu vesileyle, hem onunla meşgul olanın kalbine ve hem de İslâmiyete zarar vermek ihtimali var. Çünkü, mâneviyat namına hakaik-i İslâmiyeye ve akide-i umumiyeye muhalif ihbarat oluyor. Ervah-ı habise iken, kendilerini ervah-ı tayyibe zannettirip, belki kendilerine bazı büyük veliler namını verip, İslâmiyetin esasatına muhalif sözlerle zarar vermeye çalışabilirler. Hakikati tağyir edip, safdilleri tam aldatabilirler."(2)

3. Ervah-ı tayyibe denilen yüksek ruhlu insanlar diye zannedilen kişilerden şeriata muhalif ifadeler varsa, bunlar yalan yanlış konuşan cinlerdir, diye bilinmelidir.

"Rüya-yı sadıkada ervah-ı habîse ve şeytan, peygamber suretinde temessül edemez. Fakat celb-iervahta, ervah-ı habîse, belki peygamberin lisanen ismini kendine takıp, Sünnet-i Seniyeye ve ahkâm-ı şer’iyeye muhalif olarak konuşabilir. Eğer bu konuşması şeriatın ahkâmına ve Sünnet-i Seniyeye muhalifise, tam delildir ki, o konuşan ervâh-ı tayyibe değildir. Mü’min ve müslüman cinnî de değildir. ervah-ı habîsedir; bu şekilde taklit ediyor." (3)

Dipnotlar:

1) bk. Yirminci Söz, İkinci Makam, Mukaddime.

2) bk. Emirdağ Lâhikası-II, 94. Mektup.

3) bk. Yirminci Söz, İkinci Makam, Mukaddime.

"İşte, beşerin, sanat ve fennin imtizacından süzülen, maddi ve manevi fevkalade hassasiyetinden tezahür eden ispritizma gibi celb-i ervah ve cinlerle muhabereyi, şu ayet en nihayet hududunu çiziyor ve en faydalı suretlerini tayin ediyor ve ona yolu dahi açıyor. Fakat şimdiki gibi, bazen kendine emvat namını veren cinlere ve şeytanlara ve ervah-ı habiseye musahhar ve maskara olup oyuncak olmak değil, belki tılsımat-ı Kur'aniye ile onları teshir etmektir, şerlerinden kurtulmaktır."(1)

Buradaki tılsım, Kur’an’ın manevi terbiyesi sayesinde insanda hasıl olan manevi kuvvettir. Allah’a iman, ibadet ve itaat ile dost olan birisine, Allah her şeyi hizmetçi ve dost kılar, demektir.

İnsan ancak sağlam bir iman ve salih amel sayesinde cinlere efendi olabilir. Kişinin imanı zayıf ve ibadeti yoksa, onlara oyuncak ve maskara olur. Büyük âlimlerin ve evliyanın, manevi kuvvetleri ile cinleri emri ve itaati altına alıp onları istihdam etmeleri, tarihte meşhur ve çokça vuku bulmuştur. Sıradan insanların böyle şeylere tevessül etmeleri çok tehlikelidir.

1) bk. Sözler, Yirminci Söz, İkinci Makam.

"Âsi olan şeytanları ise zincirlerle bağlı olarak ona boyun eğdirdik." (Sâd, 38/38)

İfritler, cinlerin en zararlı ve kabiliyetçe en kuvvetli grubudur. Tabiri caizse, insanlarda olduğu gibi cinlerde de lider kişiler vardır ve bunların inanmayan kısmına "ifrit" denilmektedir. Süleyman aleyhisselâmın, ifritleri celb ve teshir etmesi, bütün cin tâifelerini kendi emrinde çalıştırabilmesi demektir. Ayet-i kerimede bunların zincirlere bağlandıkları kaydedilmekle Süleyman aleyhisselâmın emrinde ister istemez çalıştıkları, yanlış iş yapmalarına fırsat ve imkân verilmediği anlatılmış oluyor.

Diğer ayet-i kerimede bunların Süleyman aleyhisselâmın emriyle dalgıçlık yaptıkları, denizden mücevherler çıkardıkları, ayrıca ustalık da yaptıkları haber veriliyor. Tefsirlerde, bu usta cinlere birçok binalar yaptırıldığı kaydediliyor.

"Denize dalarak onun için cevherler çıkaran ve başka işler de gören şeytanları yine onun emrine verdik." (Enbiya, 21/82)

Beşer ötesi bir bilgi türü olan vahiy, Allah’ın insanlar arasından seçtiği peygamberlerine emir ve yasaklarını bildirmesidir. Bir mekânla mukayyed olan insana, zaman ve mekândan münezzeh olan Zât-ı Zülcelâl’den vahyin gelmesi ve bunun kelime ve ibare olarak temessül etmesi, çok büyük bir hadisedir.

Kelime olarak vahiy, “Birisine süratle işarette bulunmak” manasındadır. Bu işarette bir gizlilik, bir kapalılık söz konusudur. Üçüncü şahıslar bu işarete muhatab olamaz.

Istılah olarak ise vahiy, “Allah’ın, irade ettiği bilgileri resûllerine kelam, söz ve mana olarak bildirmesi” Allah ile Peygamberi arasında, mahiyetini ancak Allah’ın ve peygamberinin bilebileceği bir irtibat vasıtasıdır.”

Kur’an ayetlerine baktığımızda, Cenab-ı Hakk’ın:

1. Semaya, 2. Arza, 3. Meleklere 4. Arıya, 5. Hz. Musa’nın annesine, 6. Havarîlere, 7. Peygamberlere vahyettiğini görürüz...

Karşımıza çıkan bu tablo bize, Allah’ın bütün yaratıklarıyla, onların kabiliyetine göre konuştuğunu, mesajını bildirdiğini gösterir.

1. Allah’ın semaya vahyettiğini bildiren ayet, ilk yaratılış safhasından bahseden ve Allah’ın emriyle sema ve arzın yokluktan vücud sahasına çıkmalarını bildiren ayetin hemen peşine gelmiştir:

“...Allah her semaya vazifesini vahyetti...”(Fussilet, 41/12) mealindeki bu ayet, her bir semada yürürlükte bulunan kanunlara işaret etmekte ve orada bulunan sema ehline, taat ve ibadetle alakalı ilahi emri bildirmektedir.

2. Allah’ın arza vahyettiğini bildiren ayet, dünyanın kıyamette şiddetli bir sarsılışla sarsılıp, içindeki ağırlıkları çıkarıp attığında; Allah’ın emriyle, üstünde ne olup bittiğini söylemesiyle alakalıdır. Bu söyleyişin hikmeti, “Çünkü Rabbin ona konuşmasını vahyetmiştir.” (Zilzal, 99/5) şeklinde açıklanır. Buradaki vahiyse, emir ve izin manasındadır.

3. Allah’ın meleklere olan vahyi, Bedir savaşıyla alakalı ayetler içinde geçer:

“Hani, Rabbin meleklere, 'Ben sizinle beraberim. Haydi, iman edenlere sebat ilham edin. Ben kafirlerin kalplerine korku salacağım.' diye vahyediyordu.” (Enfal, 8/12).

Görüldüğü gibi buradaki vahiy bir emir manası taşımaktadır.

4. Allah’ın arı gibi küçük bir hayvana vahyetmesi gerçekten düşündürücü bir husustur. Alakalı ayet şöyledir:

“Rabbin bal arısına ‘Dağlardan, ağaçlardan insanların yaptıkları çardaklardan evler edin. Sonra, her çiçekten ye de Rabbinin yolunda inkıyad ile git.’ diye vahyetti...” (Nahl, 16/68-69).

Buradaki vahiy, ilham mânâsı taşımakta olup, arının, değişmeyen fıtrî yaratılışına işaret etmektedir.

5. Allah’ın Hz. Musa’nın annesine olan vahyi, onun şiddetli endişe ve sıkıntı halinde iken olmuştur. Şöyle ki:

Oğlunun, öldürülmesinden korkan ve üzülen Musa’nın annesine, Cenab-ı Hak şu teselli dolu mesajı gönderir:

“Onu emzir. Onun başına bir şey gelmesinden korktuğunda onu (sandık içinde) denize bırak. Korkma ve üzülme! Biz onu tekrar sana kavuşturacağız ve onu peygamberlerden yapacağız.” (Kasas, 28/7)

Buradaki vahiy, teselli verici bir ilham manası  taşımaktadır.

6. Havariler, Hz. İsa’ya (as) hayatında tabi olan arkadaşlarıdır. Bunlar da

“Hani havarilere ‘Bana ve Resulüme iman edin.’ diye vahyetmiştim...” (Mâide, 5/111) 

ayetinin ifade ettiği gibi, ilahi mesaja muhatab olmuşlardır. Burada da vahiy, ilham manasında kullanılmıştır.

"Fakat işaret olunan celb-i ervâh-ı tayyibe ise, medenîlerin yaptığı gibi hezeliyat suretinde bazı oyuncaklara o pek ciddî ve ciddî bir âlemde olan ruhlara hürmetsizlik edip, kendi yerine ve oyuncaklara celb etmek değil, belki ciddî olarak ve ciddî bir maksat için, Muhyiddin-i Arabî gibi zatlar ki, istediği vakit ervah ile görüşen bir kısım ehl-i velâyet misillü onlara müncelip olup münasebet peyda etmek ve onların yerine gidip âlemlerine bir derece takarrüb etmekle ruhaniyetlerinden mânevî istifade etmektir ki, âyetler ona işaret eder ve işaret içinde bir teşviki ihsas ediyorlar ve bu nevi san’at ve fünun-u hafiyenin en ileri hududunu çiziyor ve en güzel suretini gösteriyorlar." (Sözler, Yirminci söz, İkinci Makam, Mukaddime)

Muhyiddin-i Arabî gibi zatlar, berzah âlemine göçmüş ruhlarla, hatta peygamberlerle görüşebildikleri gibi, cin taifesiyle de görüşebilir ve o cinnîleri emirlerinde çalıştırabilirler. Böyle bir tasarruf yetkisini bu asırda iman ehli herkesten beklemek yanlış olur. Müstesna zatlar bu asırda da bulunabilir, berzah âlemiyle ve cin taifesiyle ancak onlar temas kurabilirler.

Mümtaz şahsiyetler istisna edilirse, bu asırda, ruhlarla temas kurmak pek mümkün görülmediğinden, bu konuya fazla ehemmiyet vermeyip, takva yolunda ilerlemeye çalışmak gerekir.

Hazret-i Geylani’nin mübarek ruhu ile irtibat kurmanın yolu ise, manen terakki edip nuraniyet kazanarak, onun makamını ziyaret etmek ile olur. Yoksa adi bir masaya oturup, onu masaya davet etmeye teşebbüs etmek edepsizliktir.

Celaleddin-i Suyutî Hazretleri uyanık halde iken Peygamber Efendimiz (asm) ile çoğu kere görüşmüş(1), onunla manevi âlemde hadislerin senedini tahkik etmiştir. Hakiki celb-i ervah budur.

(1) bk. Sözler, Yirmi Yedinci Söz'ün Zeyli.

Konunun baş kısmında ispirtizmanın bir “sanat ve fen” olduğu ifade edilmişti. Bu sanat ve fen için burada “funûn-u hafiye” ifadesi kullanılmakla, diğer sanatlardan ve fen ilimlerinden farklı bir saha olduğuna işaret edilmiş oluyor.

Bu konuda nihai hudut, Hazret-i Süleyman aleyhisselâm gibi şeytanları ve onların en inatçı ve kuvvetli kesimi olan ifritleri bile emrinde çalıştırmaktır. Bu nihai hududa ispirtizma ile ulaşmak mümkün değildir, ancak büyük velilerde keramet yoluyla olabilir.

“Biz, dağları onun emrine vermiştik; akşam sabah onunla beraber tesbih ederlerdi.” (Sâd, 38/18)

Ayette geçen ve "akşam sabah" diye tercüme edilen vakitlerden birincisi, Güneş'in batmasından yatsı namazı vaktine kadar olan süredir, “sabah” diye tercüme edilen işrak vakti ise, Güneş'in her tarafa ışık saçtığı zaman olup, bazı tefsirlerde kuşluk vakti olarak beyan edilmiştir.

Davud peygamberin sesi çok güzeldi. Onun tesbihine dağlar iştirak ettiği gibi, her taraftan ona teveccüh ederek toplanan kuşlar da onunla birlikte Allah’ı tesbih ederlerdi.

Metinde, dağların hakiki olarak konuşturulduğu bildiriliyor. Sesin mağarada ve dağda yankı yapması ise bir misal olarak veriliyor. Yani, mademki dağ yankı yoluyla da olsa konuşabiliyor, öyleyse bu fiziki hususiyet bir çekirdek olarak kabul edilirse, Cenab-ı Hak onu sümbüllendirebilir, onun bu hususiyetini inkişaf ettirebilir ve hakiki olarak konuşturup Davud Aleyhisselâm’ın tesbihlerine iştirak ettirebilir.

Dağların yankı yoluyla konuşması bir mecazdır. Yankı, dağa çarpan ses dalgalarının tekrar geri dönmesidir. Hakiki olarak konuşmada ise yankı söz konusu olmayıp, bir mucize olarak dağlar Davud aleyhisselamın tesbihlerini ve zikirlerini tekrar etmektedirler.

Bunun misalleri Peygamber Efendimizin (asm.) mucizelerinde de görülmüştür; ağacın ve kurdun konuşmaları gibi. Bu mucizelerde ağaç ve kurt hakiki olarak konuştukları gibi, Davud aleyhisselâmın zikirlerine karşılık veren, o zikirleri aynen tekrar eden dağlar da hakiki olarak konuşmuşlardır.

Bir şirketin yüz tane ortağı olduğunu düşünelim. Bu şahısların her birinin ayrı bir kimliği, şirketteki vazifelerine göre aldıkları ayrı bir unvanı olduğu gibi, şirketin de özel bir ismi vardır. Bu özel isim, şahs-ı manevi olan şirketi temsil etmektedir.

Buna benzer bir şekilde, o dağdaki her bir çiçeğin, her bir ağacın kendine mahsus bir tespihi olduğu gibi, bu tespihlerin tümünü temsil eden ve o dağın tümüne müekkel olan meleğin de bir tespihi vardır. İşte bu tespih, dağın şahs-ı manevisinin tesbihidir. Bir hadis-i şerifin izahından da anlaşılacağı gibi, o dağa müekkel meleğin, dağdaki çiçekler ve ağaçlar adedince başları, onların yaprak ve meyveleri sayısınca dilleri vardır.

Metindeki birinci ayetin meali:

"Ey dağlar ve kuşlar, onunla beraber tesbih edin, dedik. Demiri de onun için yumuşattık." (Sebe', 34/10) 

Ayet-i kerimede önce, “Andolsun ki, biz Davud’a tarafımızdan bir lütufta bulunduk.” buyurarak, onun diğer insanlara bir peygamber ve rehber olarak gönderildiğine dikkat çekildikten sonra, dağların ve kuşların onunla beraber tesbih ettikleri, demirin de ateşte eritilmesine gerek kalmadan, onun elinde dilediği şekle sokulabildiği haber verilir.

Hz. Davud (as.) “Beytülmaldan bir şey almaya muhtaç olmaksızın kendi emeğiyle geçineceği bir yol ihsan etmesini” Allah’tan istemişti. Cenab-ı Hak da ona demirden zırh yapma sanatını ihsan etmiş; bu sanatı icra edebilmesi için de demiri bal mumu gibi kolayca yumuşatma ve dilediği şekle sokabilme mucizesine mazhar kılmıştır.

Tefsir âlimleri, zırhın korunma için olduğuna ve zırh yapmanın kılıç yapmaktan daha hayırlı olduğuna da bilhassa dikkat çekerler.

Metindeki ikinci âyet:

 “Bize kuşların dili öğretildi.” (Neml, 27/16)

Konunun devamında şu ayet-i kerimeye de yer verilir:

“Kuşları da toplu olarak onun emrine vermiştik.” (Sâd, 38/19)

Âlimlerimiz, bu ayetlerde dağların ve kuşların zikredilmesini şöyle tefsir ederler:

"Dağlar cansız varlıkları, kuşlar da canlıları temsil ederler. Hazret-i Davud’a (as.) sadece dağlar ve kuşlar değil, başka varlıklar ve canlılar da hizmet etmişlerdir."

Burada sığırcık kuşunun dilinden maksat, onları ilmi olarak inceleyip davranışlarını ve kâinatın ekosistemine olan hizmetini keşfedip istihdam etmek manasındadır. Yoksa iki insanın konuşması tarzında bir konuşma değildir.

Kâinatta hiçbir mahluk abes olarak yaratılmamıştır; hepsinin kâinatın umumi dengesinde ve ahenginde bir hizmeti, bir faydası vardır.

Kuşun dili, kuşun hayatında çizdiği hikmetli tavır ve davranışlardır. İnsanlık bu hikmetli tavır ve davranışları müşahede edip, bir ilim hâline getirip, insanlığın hizmetine takdim edebilir.

Nasılki koyun, keçi, inek gibi mübarek hayvanlar insanlığa hizmet ediyorsa, aynı şekilde kuşların ve sair hayvanların da insanlara hizmet edebilecek yönleri vardır.

“Ram olma” denilince, öncelikle ilahi emirleri harfiyen yerine getirmek ve yasaklardan da hassasiyetle sakınmak akla gelir. Böyle bir kul, terakki yolculuğunda, kâinattaki zikirlere önce fikren muhatap olur, her varlığın kendi vazifesini en iyi şekilde yerine getirmekle yaptığı ibadeti hayranlıkla seyreder. 

Manen terakki ettikçe, bu zikir ve tesbihleri bir derece hissetme noktasına ulaşır.

Sevgili ve seçilmiş kullar, kendi zikir ve tesbihlerini yaparken, diğer varlıkların tesbihlerini de kalben müşahede etmekle manevi bir zevk âlemine girerler.

Konunun devamındaki şu ifadeler, ram olmanın ne demek olduğunu açık bir şekilde ortaya koymaktadır:

“…. dağlar sana Dâvudvâri birer muazzam fonoğraf olabilsin ve hava-i nesimînin dokunmasıyla eşcar ve nebâtâttan birer tel-i musikî gibi nağamat-ı zikriye kulağına gelsin; ve dağ, binler dilleriyle tesbihat yapan bir acâibü’l-mahlûkat mahiyetini göstersin;…”(1)

Öte yandan, tekvinî şeriata riayet ederek ilmî araştırmalar yapıp hayvanların hislerine bir derece vakıf olmak, onlarla bir bakıma temas kurup bazı faydalı işlerde çalıştırmak da bir yönüyle hayvanların insana ram olması manasına gelir. Bu tekvinî şeriata uyan kimse, Müslim olsun gayrimüslim olsun, çalışmasının mükâfatını görür; bu bilgileri dünya işlerinde daha ileri hedeflere ulaşmak için kullanabilir. Ancak, iman olmadığı taktirde bu gayretleriyle bu dünyada kalbî ve ruhi zevklerden faydalanamadığı gibi, ahiretine de bir sermaye göndermiş olmaz. 

Bu gibi buluşlar o gibi kimselere, arza halife olma noktasında da fazla bir şeref kazandırmaz. Halifenin, ahaliye ters düşmemesi gerekir. Arzdaki her varlık Allah’a itaat ederken, bir ilim adamı isyan üzere yaşıyorsa, o varlıklara halife, efendi ve reis olamaz. Sadece onlardan istifade etmekle kalır.

İncelediği varlıkların Allah’ın eserleri olduğunu bilen bir ilim adamı ise, yaptığı çalışmalarla marifet noktasında dereceler alır, Allah’a olan muhabbeti de gittikçe artar.

Üstad Hazretlerinin bir misalini konumuza tatbik edelim:

Mana olarak arz ediyorum.

Bir padişahın sana gönderdiği bir elmada iki çeşit lezzet vardır. Birisi elmanın kendi tadı ve lezzeti, diğeri ise “iltifat-ı şahane” lezzeti…

Demek ki, bir elmayı yerken nefsimiz onun tadından bir lezzet aldığı gibi, kalp ve ruhumuz da ondaki İlâhî sanatları tefekkür etmekle ve o meyvenin ilahi bir ihsan olduğunu düşünmekle manev lezzetler alır.

Kuşların seslerini de bu manada dinleyebilsek, sadece onların seslerinden kulak yoluyla aldığımız cüz’î zevk ve lezzetle yetinmeyiz; o kuşu ve sesini yaratan, bize de onun güzel sesinden hoşlanacak bir ruh ihsan eden Rabbimize şükür ve hamdederiz. Böylece, o sesten aldığımız zevk de ayrı bir mana kazanır.

“Hem seni eğlendirsin, hem müstaid olduğun kemalâta da seni şevk ile sevk etsin.” cümlesinde ders verildiği gibi, o nağmeleri dinlemekten hem zevk duyarız, hem de istidadımızı manevi kemal yönünde kullanarak bu sahada şevk ile yol alırız.

1) bk. Sözler, Yirminci Söz, İkinci Makam.

"Madem hakikat böyledir. Manasız bir eğlence hükmünde olan fonoğraf işlettirmek, güvercinlerle oynamak, mektup postacılığı yapmak, papağanları konuşturmaya bedel; en hoş, en yüksek, en ulvi bir eğlence-i masumaneye çalış ki dağlar sana Davudvari birer muazzam fonoğraf olabilsin. Ve hava-i nesîminin dokunmasıyla eşcar ve nebatattan birer tel-i musikî gibi nağamat-ı zikriye kulağına gelsin. Ve dağ, binler dilleriyle tesbihat yapan bir acayibü’l-mahlukat mahiyetini göstersin. Ve ekser kuşlar, Hüdhüd-ü Süleymanî gibi birer munis arkadaş veya muti birer hizmetkâr suretini giysin. Hem seni eğlendirsin, hem müstaid olduğun kemalâta da seni şevk ile sevk etsin. Öteki lehviyat gibi insaniyetin iktiza ettiği makamdan seni düşürtmesin."(1)

Kuşların peşine takılıp ibadetlerini unutan, namazları terk eden bir adam için, bu meşgale bizatihi haram olmayabilir, ama asıl vazifeyi unutturuyor ve farzların işlenmesine bir mâni teşkil ediyorsa, neticeleri itibarı ile haram sınıfına girmiş demektir.

Üstad Hazretlerinin bu ifadeleri aslında muazzam bir hastalığa işaret ediyor. İnsanların ekseriyetini gaflete itip, asıl vazifesi olan ubudiyeti unutturan şeyler, bunun gibi malayani eğlencelerdir aslında. Horoz dövüştürmek, köpek peşinde koşmak, güvercin beslemek hastalığından servetini heba eden nice insanlar var. Güvercin besleme hastalığından hırsızlığa alışan insanlar bile vardır.

Allah bizleri, yaratılış gayemizi ve ahireti unutturan böyle gafletli meşguliyetlerden muhafaza etsin. (Âmin)

1) bk. Sözler, Yirminci Söz, İkinci Makam.

"Biz: 'Ey ateş! İbrahim'e karşı serin ve selametli ol.' dedik." (Enbiya, 21/69)

Hazret-i İbrahim (as.), babasını ve kavminin diğer insanlarını putperestlikten vazgeçirmek için çalışmıştı.

Kavmi bir bayram günü kırlara çıktıklarında Hz. İbrahim(as) onlara katılmadı. O sırada on altı yaşında olduğu söylenmektedir. Herkes şehri terk edince puthaneye gitti ve büyük put hariç bütün putları kırdı ve baltayı da büyük putun boynuna astı.

Kavmi, bayramdan döndüklerinde putlarının kırıldığını görünce bunu Hz. İbrahim’in (as) yaptığını tahmin ettiler ve kendisini sorguya çektiler. O ise, putları büyük putun kırmış olabileceğini söyledi. Kavmi, cansız bir putun bu işi yapamayacağını söylerlerse, onlara gittikleri yolun ne kadar batıl olduğunu anlatmak için böyle yapmıştı. Bu surenin 62 ve 63. üncü ayetlerinde bu hadise şöyle haber verilir:

"(Hz. İbrahim’i huzura getirdikleri zaman ona şöyle) dediler: 'Sen mi bunu ilahlarımıza yaptın, ey İbrahim?' İbrahim, 'Belki bu işi onların en büyüğü yapmıştır, eğer konuşabiliyorlarsa, onlara sorun.' dedi." 

"Sonunda Nemrut ve avanesi onu ateşe atarak öldürmeye karar verdiler. Ateş yakıldı, Nemrut da İbrahim’in (asm) ölümünü seyretmek üzere yüksek bir yerde tahtını kurdu."

"Atıldığı ateş ise, Cenâb-ı Hakk’ın 'Ey ateş, İbrahim için serin ve selâmetli ol.' emrine itaat ederek onu yakmadı." (Enbiya, 21/62, 63)

Burada geçen "körü körüne" ifadesi, bildiğimiz ateşin kendisine temas eden her şeyi, ne olduğuna bakmadan ve bir fark gözetmeden yaktığı manasını ifade ediyor. Faydalı ve zararlı birçok eserin bulunduğu bir kütüphanede yangın çıksa, ateş bütün kitapları, konularına bakmaksızın yakar tüketir.

İbrahim aleyhisselâmın atıldığı ateşin, kendisine atılan o peygamber namzedini yakmaması gösteriyor ki, onun yakması da yakmaması da körü körüne değildir. Allah’ın emriyle başka şeyleri yakan o ateş, yine Rabbinin emriyle Hz. İbrahim’i yakmamıştır.

Bu hadise bir yönüyle de Allah’ın, dilediğinde, tabiatları değiştirebildiğini de ders veriyor. Ateşin tabiatında yakmak vardır, ama Allah’ın emriyle bu tabiat değiştirilmiştir.

"Biz: 'Ey ateş! İbrahim'e karşı serin ve selametli ol.' dedik." (Enbiya, 21/69)

 Ateşe “Sön!” emri verilmemiş, aksine, ateş olarak kalmakla birlikte yakmaması, bununla da kalmayıp serin ve salim olarak Hz. İbrahim’i misafir etmesi emredilmiştir. “Selamen” lafzı, bu manayı ders vermektedir.

"Nâr-ı beyza"nın cehennemdeki Zemherir azabı olabilir.

Kadızade Ahmed Efendi buyuruyor ki:

"Cehennemde bir yere Zemherir denir, yani, soğuk cehennemdir. Soğukluğu pek şiddetlidir. Bir an dayanılmaz. Kâfirlere, bir soğuk bir sıcak, sonra soğuk sonra sıcak cehenneme atılarak, azap yapılacaktır."(1)

Cehennemde çok soğuk Zemherir azapları bulunduğu, Kimya-i Saadet ve Dürret-ül-Fahire kitabında da yazılıdır.

Buhari, Müslim, İbni Mace ve diğer hadis kitaplarında, yazın sıcaklığının sıcak cehennemin nefesinden, kışın soğukluğunun da (zemherir) cehennemin nefesinden olduğu bildiriliyor.(2)

Dipnotlar:

1) bk. Amentü Şerhi.
2) bk. Buharî, Mevâkît: 9, Müslim, Mesâcid: 185-187; Tirmizî, Cehennem: 9.

“Dünya ahiretin mezrasıdır (tarlasıdır).”(1)

 hadis-i şerifine bir izah olmak üzere Nur Külliyatı'nda şöyle  bir ifade geçer:

“İman bir manevi Tûbâ-i Cennet çekirdeğini taşıyor. Küfür ise manevi bir Zakkum-u Cehennem tohumunu saklıyor.”(2)

Buna göre cennet imanın meyvesi; cehennem ise küfrün meyvesidir. Bu iki menzildeki dereceler ise işlenen iyi ve kötü amellere göredir.

İşlenen günahların mertebelerine göre, cehennemde çok farklı azap dereceleri olacaktır; “derecât” kelimesi bize bu dersi verir. Öte yandan, işlenen günahların çeşitliliğine göre de farklı azaplar çekilecektir. Zulüm, haksızlık, haram yemek, içki içmek, kumar oynamak, yalan söylemek, gıybet etmek gibi kötü işlerin her birisi için farklı bir azap vardır; envâ’ (neviler, türler) kelimesi de bu dersi vermektedir.

Dipnotlar:

1) bk. Aclûnî, Keşfu'l- Hafa, I, 412
2) bk. Sözler, İkinci Söz.

İmanın altı rüknü ve İslam'ın beş şartı dinimizin temelidir. Bunlardan doğan birçok alt şubeler de vardır. Mesela, ahirete imanın içerisinde kabir azabına, dirilişe, hesaba, şefaate, sırata, havz-ı kevsere inanmak da bulunur. İşte imanı, bütün esasları ve şubeleriyle kalbin kabul etmesi kişiyi cehenneme girmekten muhafaza ettiği gibi, imanın lazımı olan salih amelleri işlemek de onu cehennemden koruyan bir zırh vazifesi görür.

“...Muhakkak ki, namaz, hayâsızlıktan ve kötülükten alıkoyar...” (Ankebût, 29/45)

ayetinde bildirildiği gibi, namaz bütün kötülüklere karşı çok kuvvetli bir zırh vazifesi görür. Bilindiği gibi ibâdetler, “bedenî ve mali” olmak üzere ikiye ayrılır. Namaz; bütün bedenî ibâdetleri, zekât ise bütün mali ibadetleri temsil eder. Bunun içindir ki birçok ayette bu iki ibadet birlikte zikredilir.

“Namaz dinin direğidir.” (Tirmizi, İman 8; Acluni, Keşfu'l-Hafa, II/31)

hadis-i şerifinde olduğu gibi, namaz tek başına zikredildiğinde ise, bütün ibadetleri temsil eder.

Manevi madde ve zırh teşbihlerinin her ikisinde de müşterek nokta, mümini azaptan korumalarıdır.

Konunun uzmanı bir ilim adamından aldığımız cevabı aşağıda takdim ediyoruz:

“Bu tür maddelere örnek olarak zirkonyum battaniye, amyant (veya asbest) ve itfaiyecilerin giydiği ateşe dayanıklı nomex kumaşları verilebilir." 

"Zirkonyum battaniyeler 1.100 santigrad dereceye kadar yanmaz ve içindeki malzemeyi ateşten korur. Amyant veya asbest, ısı ve elektriği iletmediği gibi, kimyasal maddelere karşı da dayanıklıdır. Bu madde ısıya dayanıklıdır, fakat hamlaç alevinde eriyebilir."

"İtfaiyecilerin giydiği NOMEX KUMAŞI: Nomex (Meta – ARAMİD) ve KEVLER (Para – ARAMİD) gibi iki maddenin değişik nisbetlerde karışımından elde edilir. Bu elbiseler ateşten gelen ısı ve ışık radyasyonunu da yansıttıklarından, itfaiyecileri bu şekilde ateşten korurlar.”

"İşte beşerin mühim terakkiyatından ve keşfiyatındandır ki bir maddeyi bulmuş ateş yakmayacak ve ateşe dayanır bir gömlek giymiş. Şu ayet ise ona mukabil bak ne kadar ulvi, latif ve güzel ve ebede kadar yırtılmayacak حَنٖيفًا مُسْلِمًا‌ tezgâhında dokunacak bir hulleyi gösteriyor."(1)

Bu ifadede nasıl ateşe dayanıklı elbiseleri, dünyanın teknik tezgâhında dokumak mümkünse, cehennemin ateşine dayanıklı, yani cehennem ateşinden kurtaracak elbiseler de ancak peygamberlerin manevi tezgâhında dokunur, denilmiş oluyor. 

Evet, insanı cehennemden kurtaracak, ancak din ve iman elbisesidir ki, bunun dokunduğu tek tezgâh "hanef" kökünden gelen İslam ve Müslümanlık elbisesidir. Hazret-i Âdem (as) ile başlayıp Peygamber Efendimiz (asm) ile son bulan peygamberlik müessesesinin umumi ve müşterek iki isminden birisi Hanif, diğeri ise Müslümanlıktır. Üstad Hazretlerinin burada "Hanîfen Müslimen tezgâhı" demesi, bu müşterek noktaya ve manaya işaret içindir.

(1) bk. Sözler, Yirminci Söz İkinci Makam.

İbrahim (as)'ın kavmi, gök cisimlerine ve onların yeryüzündeki temsilî manasını taşıyan putlara tapmaktaydı. Kavmini putperestlikten vazgeçirmek üzere, önce yıldız, sonra Ay, sonra da Güneş için “Bu mu benim Rabbim?!.” manasında “Rabbim budur.” dedikten sonra, Güneş'in de battığını görünce kavmine şöyle hitap etmişti:

“Ey kavmim! Ben sizin (Allah’a) ortak koştuklarınız şeylerden uzağım. Ben Hanîf olarak (Allah’ı bir bilen ve hakka yönelen biri olarak) yüzümü gökleri ve yeri yoktan yaratan Allah’a çevirdim ve ben müşriklerden değilim." (En’âm, 78,79)

Hanîf kelimesi, İslam’dan önceki dönemlerde, tevhid inancına sahip olmanın sembolü olmuştur. 

Allah’ın birliği hakikatini kalplerde yerleştirmek için çalışan, yalnız ona güvenen ve ona tevekkül eden İbrahim aleyhisselâmı ateş yakmadığı gibi, yani onun imanı ve ubudiyeti onu ateşten koruduğu gibi, biz de iman ve salih amel üzere bir hayat sürdüğümüzde o ateş, inşallah, bizlere de dokunmayacak, imanımız ve ibadetimiz bizim için bir zırh olacaktır...

“Ve Âdem'e bütün isimleri öğretti. Sonra onları (onların delalet ettikleri âlemleri, eşyayı) meleklere gösterip: 'Haydi davanızda doğru iseniz, bana şunları isimleriyle haber verin!' buyurdu.” (Bakara, 2/31)

“Divan-ı nübüvvetin fatihası” peygamberlik kurumunun, meclisinin ve kurulunun ilki ve başlangıcı anlamına geliyor. Divan kelime olarak meclis, kurul gibi anlamlara geliyor. Divan-ı nübüvvet de peygamberler cemaati veya peygamberler meclisi anlamına geliyor. 

Fatiha zaten ilki, açılışı, başlangıcı gibi anlamlara geliyor. Hz. Âdem (a.s) hem ilk insan hem de ilk peygamber olması nedeni ile divan-ı nübüvvetin fatihası ve başlangıcı oluyor.

Bilindiği gibi Cenâb-ı Hakk’ın isimleri; fiilî isimler ve zatî isimler olmak üzere ikiye ayrılır. 

Hayy (hayat sahibi) ismi zâtî bir isim, Muhyi (hayat verici) ise fiilî bir isimdir, yani ihya fiiliyle bu isim tecelli eder. 

Ehad, Kadîm, Bâki, Ferd, Nur gibi birçok isim zatî isim; Hâlık, Rezzâk, Şâfi, Müzeyyin, Mûsâvvir gibi birçok isim ise fiilî isimdir. 

Üstad Hazretleri İşaratü'l-İ’caz’da “mucizenin vasıtasız Allah'ın fiili olduğu”nu beyan ediyor. Buna göre her bir mucizede de Allah’ın bir yahut birkaç fiilî ismi birlikte tecelli eder.

Bütün mucizeler Hz. Âdem’e (as.) talim edilen esmanın tecellileri olmaları cihetiyle, “talim-i esma”, hem kâinatta tezahür eden isimlere hem de mucizelerle tecelli eden isimlere işaret etmektedir.

“Talim-i esma mu’cizesinin umum kemalât ve terakkiyât-ı beşeriyenin nihayetlerine işaret etmesine” gelince, bu ifadeyi Hazret-i Âdem’e (as.) bütün ilimlerin ve fenlerin son hâliyle öğretildiği şeklinde anlamamız aklen mümkün görülmediğinden, konuyu şu şekilde değerlendirmenin daha doğru olacağı kanaatindeyiz:

“Hakiki hakaik-i eşya esma-i İlahiyedir.” Buna göre, Hazret-i Âdem’e (as.) bütün esmanın talim edilmesi, bütün fennî ilimlerin dayandıkları isimlerin de öğretilmesi demektir. Cenâb-ı Hak bir ağacın, bir yumurtanın, bir çekirdeğin eliyle kudret mucizeleri sergilediği gibi, onun tekvinî şeriatına tam uyarak gayret gösteren insanların eliyle de nice isimlerinin harika tecellilerini sergileyebilir. Buna göre, gerek bu âlemde sergilenen kudret mucizelerine, gerek peygamberlerin eliyle gösterilen mucizelere yaklaşmak ve onlarda tecelli eden isimlerden daha ziyade feyiz almak için, insanoğlu hem manevi kemâlat hem de maddî terakki noktasında elinden gelen bütün gayreti göstermelidir.

“Kemalât ve terakkiyât-ı beşeriye” ifadesi maddi ve manevi her türlü ilerlemeyi ihtiva etmekle birlikte, genel olarak “kemalat” kelimesi iman, marifet ve muhabbet gibi manevi sahalarda kemâle ermeyi hatırlatır. “Terakki” kelimesi ise, ilim ve fen yoluyla ortaya konulan harikalara işaret eder. Her iki sahadaki ilerlemeler de ilahi isimlere ayna olma noktasında mertebeler kat’ etmekle mümkün olur.

İman, ibadet, güzel ahlak ve muhabbetle mazhar olunacak esma-i ilahiye başka, çeşitli ilim dallarında terakki etmekle mazhar olunacak isimler ise daha başkadır.

Emanetle alakalı ayet-i kerimede şöyle buyurulur:

“Evet, biz o emaneti göklere, yere ve dağlara arz ettik, onlar onu yüklenmeğe yanaşmadılar, ondan korktular da onu insan yüklendi; o cidden çok zalim, çok cahildir.” (Ahzâb, 33/72)

Bediüzzaman Hazretleri, Onuncu Söz'ün On Birinci Hakikati’nde "İnsana öyle bir istidat verip yer ile gökler tahammülünden çekindikleri emanet-i kübrayı tahammül edip …" buyurmakla, göklerin yerin ve dağların yüklenemedikleri bir yükü insanın yüklenmesini, "onun istidanın buna uygun olduğu" şeklinde nazara vermekte; böylece sözü edilen büyük varlıkların emaneti yüklenmekten çekinmelerini de onların istidatlarının buna yetmeyeceği şeklinde açıklamış olmaktadır. 

Emanetin bu varlıklara arz edilişinin mahiyetini bilemiyoruz. Ancak, burada bizim için alınacak en mühim ders, insan mahiyetinin ve istidadının göklerden geçtiğini bilmek ve o ehemmiyetli sermayeyi yerinde kullanarak, israf ve zayi etmemektir.

“Talim”; ilim öğretmek, ilim sahibi kılmak demektir. Burada, talim-i esmanın ilahi bir ihsan olduğu manası öne çıkmaktadır.

“Taallüm”de ise; ilim tahsil etmek, iradesini bu konuya teksif etmek, âlim olmak için gayret göstermek esastır. Yani, birincisinde “öğretme”, ikincisinde ise “öğrenme” manası hâkimdir. 

Ayrıca, “taallüm” kelimesi, karşılıklı müzakere ile ilim tahsil etme manasına geldiğinden, ilmin insanların müşterek gayretleriyle terakki ettiğine de bir işaret vardır.

Bilindiği gibi, insan henüz yaratılmadan önce bu kâinat ve içindeki eşya ona hizmet için gerekli özelliklerle ve kabiliyetlerle donatılmıştı. Güneş'in ışık, arının bal, ağacın meyve vermesi, arza halife olarak yaratılacak o müstakbel misafir içindi.

Bütün insanların hizmetine verilen umumi nimetler yanında, bazı nimetlerden istifade edilebilmesi de insanın çalışmasına bırakılmıştı. İşte, “Haydi ileri atılınız ve birer ismime yapışınız, çıkınız.” cümlesinde bunlar konu edilmiştir. Bu imkânlara kavuşmak, bu sanatlara sahip olmak ve bu nimetlerden istifade etmek için insanın çalışıp gayret göstermesi gerekmektedir. Ulaşılmak istenilen hedeflerin her biri, bir ilahi ismin tecellisiyle tahakkuk edecek ve insan da bu şerefe, ancak çalışmakla ve gerekli sebeplere tam riayet etmekle ulaşacaktır.

Mesela, insan bitkiler âlemindeki şifa özelliklerini araştırmakla Şâfi ismine yapışmış olur ve maksadına ulaşır. İnsanı tanımayan ve hastalıklarını bilmeyen bitkilerden şifa beklemez, şifayı ancak Allah’tan bilir, ama tembelce oturmayıp ileri atılır ve gerekli çalışmaları yapar.

Daha fazla mahsul elde etmek üzere ziraat konusunda araştırmalar yapan bir kimse de Rezzâk isminin tecellisine talip olmuş demektir. Bu isme yapışır, rızkı ancak Allah’tan bilerek onun kanunlarına riayet eder ve onun askerleri olan topraktan, sudan, güneşten de gerekli yardımları görmekle hedefine ulaşır.

Kâinata ve içindeki eşyaya ve sebeplere mana-yı ismiyle bakan, yani onları müstakil ve yetkili varlıklar olarak vehmeden bir kimse, maddi yönde ne kadar terakki ederse etsin, sadece nefsini ve enaniyetini kabartmış olur ve Karun gibi yaptıklarını kendi hünerine ve ilmine vermekle manen sukut eder.

Kâinat kitabını Allah’ın eseri, ondaki kanunları da yine onun kanunu bilerek araştırma yapan kimsenin ilmi, her gün biraz daha inkişaf eder, hayreti durmadan artar. Bu mana-yı harfiyle bakış sonucu, Allah’ın sanatına, hikmetine ve rahmetine gittikçe daha çok hayran olur, imanı ziyadeleşir.

On İkinci Söz’deki Kur’an misaliyle çok güzel nazara verildiği gibi, bu kâinat kitabını Allah’ın ilim ve hikmetinin bir aynası olarak incelemeyen kimsenin hâli, elindeki Kur’anın ilahi ferman olduğundan gafil olarak, ondaki harflerin özellikleri ve yazıldıkları maddelerin karakterleri hakkında eser veren kişinin hâline benzer. Bu kimse, o Kur’anın manasına hiç yanaşmadan sadece harflerin maddi özellikleriyle alakadar olmakla, ilmini değil cehlini artırmış olur. Böyle kimseler, maddi yönden birtakım kazançlara sahip olabilseler bile, manevi yönden sukut, yani düşüş hâlindedirler.

Allah’ın isim ve sıfatlarının talimi hususunda, eşyanın derinlemesine bilinmesi şart değildir. Bir çiçeğin göze görünen kısmı da Allah’ın isimleri hakkında insana bir fikir verebilir. Yoksa "Sadece fennî malumat ile o isim okunur." demek hata olur. Hatta Kur’an, eşyadan bahsederken herkesin anlayabileceği zahir fayda ve hikmetlerinden bahseder.

Mesela, Güneş'ten bahsederken lamba ve soba tabirleri ile bahseder, kimyevi yapısından bahsetmez. Bütün insanlar Güneş'in lamba ve soba yönünü bilir, ama kimyevi yapısını bilmez.

İmana dair konularda, fennî malumatın tesiri o kadar da değiştirici ve dönüştürücü değildir. Üstad bu manaya şöyle işaret ediyor:

"Mesail iki kısımdır."

"Birisinde telâhuk-u efkâr tesir eder. Belki ona mütevakkıftır. Nasıl ki, maddiyatta büyük bir taşı kaldırmak için teavün lazımdır."

"Kısm-ı diğerîde, esas itibarıyla telâhuk ve teavün tesirsizdir. Bin de bir de birdir. Nasıl ki, hariçte bir uçurum üzerinde atlamak veyahut bir dar yerde geçmekte küll ve küll-ü vahid birdir. Teavün fayda vermez."

"Bu kıyasa binaen fünunun bir kısmı, büyük taşın kaldırılması gibi teavüne muhtaçtır. Bunların ekserisi, ulûm-u maddiyedendir. Diğer bir kısmı ikinci misale benzer. Tekemmülü def'î yahut def'î gibi olur. Bu ise, ağlebi maneviyat veya ulûm-u İlâhiyedendir. Lâkin, eğer çendan telâhuku efkâr bu kısm-ı sâninin mahiyetini tağyir ve tekmil ve tezyid edemezse de burhanların mesleklerine vuzuh ve zuhur ve kuvvet verir."(1)

1) bk. Muhakemat, Birinci Makale