Birinci Makam, Üçüncü Burhan Kategorisindeki Tüm İçerikler

Mesnevi-i Nuriye’de, “Kâinat bir şeceredir. Anasır onun dallarıdır. Nebatat yapraklarıdır. Hayvanat onun çiçekleridir. İnsanlar onun semereleridir.”(1) buyrulur.

İnsanın kâinatın meyvesi olması bir önceki sorunun cevabında izah edilmişti. Hayvanatın çiçek, insanın meyve makamında olması, hem hayvanlarda esma-i ilahiyenin insana nisbeten daha az tecelli ettiği, hem de hayvanların insanlara hizmet ettikleri manasını birlikte ifade etmektedir.

1) bk. Mesnevi-i Nuriye, Şemme.

Misal-i musağğar, küçültülmüş misâl demektir. Kâinat büyük âlem, insan ise onun küçültülmüş bir numunesi olan küçük âlemdir. Bu teşbih Nur Risaleleri’nde çokça geçer.

Bir risalede, “insanın bu kâinat ağacının en son ve en cemiyetli meyvesi olduğu” ifade edilir. Meyve ise ağacın küçültülmüş hali gibidir. Ondaki çekirdek, ağacın bütün hususiyetlerini netice verecek bir programa sahiptir.

Nur Risalelerinde beyan edildiği gibi, kâinattaki levh-i mahfuzun küçük bir misali insanın hafızasıdır. Âlem-i misalin bir numunesi insanın hayalidir. Taşların misali kemikler, toprağın misali ise etlerdir.

Ruhlar âlemi insanın ruhuyla temsil edilirken, bu varlık âleminin “şehadet ve gayb” (görünen ve görünmeyen) olarak iki kısma ayrılmasının da bir küçük misali insanın “bedeni ve ruhudur.”

Melekler âleminin bir küçük misali de insanın ruh dünyasında kaynaşan hissiyattır. Arş, bütün âlemlerin bir idare merkezi olduğu gibi “kalp de bir arştır”; o da beden âleminin emir ve komuta merkezidir.

Daha böyle yüzlerce cihetten insanla kâinat arasında bir münasebet vardır; ağaçla meyve arasındaki münasebet gibi.

"İnsan denilen sarayın cevherleri, bir kısmı âlem-i ervahtan, bir kısmı âlem-i misalden ve levh-i mahfuzdan ve diğer bir kısmı da hava âleminden, nur âleminden, anasır âleminden geldiği gibi; hâcâtı ebede uzanmış, emelleri semavat ve arzın aktarında intişar etmiş..."(1)

1) bk. Lem'alar, On Yedinci Lem'a.

Bir kitabın fihristinde, yani “içindekiler” bölümünde kitaptaki bütün konular, başlıklar halinde yer alır. Bunların mufassal hali ise kitabın tamamıdır. Bu ifade ile bu âlem bir kitaba benzetilmiş, onun yazılmasında istimal edilen elementlerin, küçük çapta, hayvanların bedenlerinde de vazife yaptıklarına işaret edilmiştir.

Nur’larda, “her şeyi yapamayanın bir tek şeyi de yapamayacağı, her şeyin her şeyle bağlı olduğu” ehemmiyetle nazara verilir.

Her şeyi nihayetsiz bir suhuletle yaratan Cenab-ı Hak, bu kâinat ağacından da bitkileri, hayvanları ve insanları yine nihayet derece kolay olarak süzmekte, yaratmaktadır.

Allah’ın kudreti sonsuzdur. Bu sonsuz kudrete nisbeten az ile çok, büyükle küçük, zerre ile Güneş, fert ile nev arasında bir fark olmadığı muhtelif derslerde, bilhassa On Altıncı Söz'de ve Yirminci Mektub’un “Ve hüve alâ külli şeyin kadir” bahsinde geniş olarak izah ve ispat edilmiştir.

Birinci Makam, Altıncı Burhan Kategorisindeki Tüm İçerikler

Bahar ve yaz mevsiminde yeryüzünde yaratılan mahlukat taifeleri denilince, aklımıza önce sinekler ve böcekler gelir. Bunların yüz binlerce faklı türleri ve cinsleri vardır. Karıncadan karasineğe kadar her tür hayvan arz sahifesinde yeniden yazılırlar. Hiçbirinin hiçbir hususiyeti ne ihmal edilir ne de değiştirilir. Gözlerinden ayak yapılarına, sindirim sistemlerinden solunum sistemlerine kadar her şeyleri öncekilerin aynıyla kendilerine yeniden verilir.

Bu kadar farklı türün mide yapılarından, tabiri caizse, damak zevklerine kadar her şeyleri de birbirinden farklıdır. Bu kadar farklı türün her birine layık ayrı bir sofra serilir.

Bahar mevsiminde her taraf yemyeşil olur; çok farklı çiçekler açar, değişik bitkiler boy gösterir. Biz bütün bunları Allah’ın birbirinden farklı güzel sanat eserleri olarak seyrederiz. Halbuki işin bir perde ötesinde, bütün bu farklı bitkiler aynı zamanda farklı hayvanların ayrı sofralarıdır. Her tür, kendi sofrasını bilir, hattâ her bir hayvan kendisine takdir edilen rızkı ilham yoluyla tanır ve rızkının başına giderek ondan istifade eder.

“Her bir ağaç birer tablacı; her bir bostan birer kazan hükmüne geçer.”  

Manavlarda her bir tablada ayrı bir sebze yahut meyve sergilenir. Bunların tamamı müşteriler içindir. Her bir ağaç da bir tablacı gibidir, meyvelerini müşterilerin istifadesine sunar. Keza, bir lokantada farklı kazanlarda ayrı yemekler pişirilir. Bunların da hepsi müşteriler için hazırlanmıştır. Her bir bostan ayrı bir kazan gibidir. Birinde patates hazırlanır, diğerinde domates, birinde havuç yapılır, diğerinde marul. Bütün bunlar da yine canlı müşteriler için hazırlanmıştır.

Dünyada üç milyon kadar canlı türü olduğu söyleniyor. Bunlardan sadece birisi insandır. Diğer bütün türlerin de her birine faydalı olacak rızıklar yeryüzü sofrasında yaratılıyor, hazırlanıyor.

İnsan uzaktaki bir varlığı görebilmek için yüksek bir yere çıkar ve dürbün kullanır. Üstad Hazretleri Mektubat adlı eserinde,

"Felillâhilhamd, sırr-ı temsil dürbünüyle, en uzak hakikatler gayet yakın gösterildi. Hem sırr-ı temsil cihetü'l-vahdetiyle, en dağınık meseleler toplattırıldı..."(1) 

buyurduğundan, bu derste geçen dürbünü de yine “temsil” olarak değerlendirmemiz yerinde olur.

Bir önceki şıkta geçen sofra misalini tekrar hatırlayalım:

Soframıza konulan bir meyveyi yediğimizde tabağa yahut masaya teşekkür etmediğimizi bir temsil olarak değerlendirip, yeryüzü sofrasında istifademize sunulan nimetler için de ne ağaçlara, ne bahçelere, ne de bostanlara değil, Allah’a şükretmemiz gerektiği hakikatine bakabiliriz. Bu temsil bir dürbün olur ve bize o rızıklardaki Rezzak isminin tecellilerini gösterir.

1) bk. Mektubat, Yirmi Sekizinci Mektup, Mahrem Bir Suale Cevaptır.

“Mahiyetçe birbirine benzeyen, fakat sûretçe ayrı olan mahlûkat” ifadesini iki şekilde düşünebiliriz: 

Birincisi, mahiyeti “tür” olarak düşündüğümüzde sûretçe ayrı mahluklar o türün cinsleri olur. Mesela, hurma bir türdür, ama yetmiş kadar cinsi olduğu söyleniyor. Hayvanlar âleminde de at, koyun birer türdürler. Her birinin de birçok cinsleri vardır.

Mahiyeti; “böcekler, sinekler, kuşlar” gibi daha geniş manada kullandığımızda suretçe ayrı mahluklar onun türleri olurlar. Bu derste bu ikinci mana daha galip görünüyor.

Zemin yüzünde bu kadar farklı varlıkların birlikte teşhir edilmelerinin en mühim hikmeti Cenab-ı Hakk’ın her bir mahiyete ona münasip bir beden giydirerek sanatının harikalarını ve mucizelerini ilan etmesi, şuur sahiplerine okutturması ve kendi sanat harikalarını bizzat müşahede etmesidir.

Her bir tür ayrı bir kitap gibidir. Ayrı manalar taşır. Her türün tesbih ve ibadetleri de diğerinden farklıdır.

Bu kadar farklı hayvan türünden hiçbirisi hikmetsiz değildir. Bazılarının hikmetini bilemeyiz, ancak bugün ilim adamları ispat etmişlerdir ki, bütün hayvan türleri bir bütünün parçaları gibidirler, birisi olmasa tabiattaki ekolojik denge bozulur.

Ancak, Cenab-ı Hak dileseydi, bu türlerin milyonlarcasını hiç yaratmadan da söz konusu dengeyi yine muhafaza edebilirdi. Bu noktadan bakıldığında farklı türlerin yaratılışındaki temel hikmetin çevre dengesi değil, Allah’ın bu kadar farklı sanat eserlerinin her birinin diliyle ayrı bir sanatını ilan etmesi ve bunların tümünün de  küllî bir ibadet ve tesbih sergilemesi olduğu anlaşılır.

“... Yakînen bana bildirildi ki, kâinattaki kudretin faaliyeti ve seyr ve seyelan-ı eşya o kadar manidardır ki; o faaliyet ile Sâni'-i Hakîm, enva'-ı kâinatı konuşturuyor ...”(1)

1) bk. Mektûbat, Yirmi Dördüncü Mektup, Birinci Makam.

Hem âlim, hem de hattat olan bir zatın yazdığı ve her bir kelimesinde hattatlık sanatının harikalarının sergilendiği bir makaleye ilk baktığımızda, ondaki sanata hayran kalır, hayret ve takdirle seyrederiz. Biraz sonra o makalede nazara sunulan ilmî hakikatleri anlamaya daldığımızda artık kelimeleri görmez olur,  sadece mana ile alakadar oluruz.

“Hakiki hakaik-i eşya esmâ-i İlâhiyedir.” hükmünce, bu varlık âlemindeki her mahluk Cenab-ı Hakk’ın isimlerinin tecelli etmesiyle ortaya çıkmıştır. Esas olan bu isimlerdir. Ancak, bu isimlerin görünmeleri de ancak mahlukat aynalarında mümkün olur. Aynalar olmaksızın, ilahi isimler ve sıfatlar ne görünürler, ne de bilinebilirler. 

Müminler bunun şuurundadırlar ve bu dünyada sergilenen bütün ilahi eserleri, öncelikle esma ve sıfat-ı ilahiyenin birer tecellisi olarak seyreder, sonra da o eserlerden gerekli faydaları edinirler. Ama insanların ekseriyeti bu eserlerdeki sanat mucizelerinden çok, onların faydalarıyla ilgilenirler. Kendilerine faydası dokunan şeye ehemmiyet verirler, diğerlerini görmezlikten gelirler. Mesnevi-i Nuriye’de bu mana şöyle ders verilir:

“Zühre yıldızını kokulu bir zühreye mukabil almaz.”

Bu sanat eserlerine karşı lakayt kalmanın çok ehemmiyetli bir sebebi de yine aynı eserde, “ülfet” olarak nazara verilir.

“...Me’lufları olan şeyleri kendilerince malum bilirler. Hatta ülfet dolayısıyla âdiyata teemmül edip ehemmiyet vermezler.”(1)

Bahar her sene geldiği, güneş her sabah doğduğu için insanlar, ülfet hastalığı sebebiyle, bu mucize eserlere ve bu rahmet cilvelerine gereken ehemmiyeti vermeyebiliyorlar.

“Kur'an-ı Mu'cizü'l-Beyan, bütün kâinattaki âdiyât namiyle yad olunan, harikulade ve birer mucize-i kudret olan mevcudat üstündeki âdet ve ülfet perdesini keskin beyanatıyla yırtıp, o hakâik-ı acîbeyi zîşuura açıp, nazar-ı ibretlerini celb edip, ukûle tükenmez bir hazine-i ulum açar.”(2)

Dipnotlar:

1) bk. Mesnevi-i Nuriye, Şemme.

2) bk. Sözler, On Üçüncü Söz.

Allah’ın nihayetsiz kudretine nisbeten az ile çok, fert ile nev’, büyük ile küçük, küll ile cüz’, küllî ile cüz’î arasında hiçbir fark yoktur.

Bu hakikat şu ayet-i kerimede açıkça haber verilir:

“Ey insanlar! Sizin yaratılmanız ve tekrar dirilmeniz tek bir nefsin yaratılması ve tekrar diriltilmesi gibidir. Şüphesiz Allah işitendir, görendir.” (Lokman, 31/28)

Bu ayet-i kerimenin manası Nur’un birçok derslerinde, bilhassa Yirminci Mektub'un Onuncu Kelimesi'nde harika bir şekilde izah edilmiştir.

Burada Dokuzuncu Söz’de geçen bir cümleyi hatırlamakla iktifa edeceğiz:

“Evet, şu gecenin sabahı ve şu kışın baharı ne kadar makul ve lazım ve kati ise, haşrin sabahı da berzâhın baharı da o katiyettedir.”

Sabah olunca bütün şehir birlikte aydınlanır, güneş her eve, her sokağa ve her insanın gözlerine birlikte ışık verir.

Bahar gelince de bütün buzlar birlikte erir ve bütün ağaçlar yine birlikte yeşerir.

Sabah ve bahar Allah’ın iki kanunudur, bunlar hükmünü icra ettiğinde az ile çok, büyük ile küçük, fert ile cemaat birlikte aydınlanır ve yine yeryüzünün tamamı birlikte ısınır ve yeşillere bürünür.

"Bununla beraber, her tarafa bak ki, hem öyle bir hikmetle her şeyi yerli yerine koyuyor ve öyle mükrimâne, herkese layık oldukları lütufları yapıyor; hem öyle ihsanperverane umumi perdeler ve kapılar açıyor ki, herkesin arzularını tatmin ediyor. Hem öyle sahavetperverane sofralar kuruyor ki, bütün bu memleketin halklarına, hayvanlarına, her bir taifesine has ve layık, belki her bir ferdine mahsus ismiyle ve resmiyle bir tabla-i nimet veriliyor."(1)

“Her bir ferdine mahsus ismiyle ve resmiyle bir tabla-i nimet veriliyor.” ifadesi “Allah her canlının rızkını ezelî ilminde o canlının ismi ve resmi ile takdir ve tayin etmiştir. Kimse bu takdir ve tayini bozamaz ve onu geri çeviremez.” demektir.

1) bk. Sözler, Yirmi İkinci Söz, Birinci Makam.

Birinci Makam, Yedinci Burhan Kategorisindeki Tüm İçerikler

Bu iki kelimeden birincisi “cüz’i”nin, ikincisi ise “küllî”nin çoğuludur. Bu vesileyle, nurlarda sıkça geçen cüz-küll, cüz’î-küllî kelimeleri üzerinde kısaca duralım.

Küll, bütün demektir, cüz ise onun parçalarıdır. Mesela, beden “küll”dür; kol, ayak, parmak ise onun cüzleri, parçalarıdır.

Üstad Hazretleri mantıkta geçen bu mefhumları tevhidin ispatında kullanır. Küll kimin mahluku ise cüz’ de O’nun mahlukudur. Parmağı yaratan başka, bedeni yaratan başka olamaz. Bütün bedeni kim yaratmışsa, bir parmağı da o yaratmıştır.

Küllî; mücerret bir manadır, cüz’î ise onun müşahhas fertleridir. “İnsan” kelimesini bir türün ismi olarak kullandığımızda, bu küllî bir mana ifade eder, bütün insanları içine alır. Her bir insan ise o küllî mananın birer ferdidirler.

Bu mefhumların tevhidin ispatında kullanılışı da şu şekilde olur:

Bir insanı yaratan kim ise, insan nevini yaratan da odur. Bütün insanları yaratamayan bir tek insanı da yaratamaz.

Bu mefhumlar hakkında şöyle bir not da düşülmüştür:

Cüziye küllînin ismi verilir, ama cüze küllün ismi verilmez. Yani, bütün insanlara da insan denilir, bir insana da yine insan denilir. Ama cüze küllün ismi verilmez; yani parmağa beden denilmez.

Mantıktaki bu manaları yanında, konuşma dilinde, küllî kelimesi daha çok “umumî, bütün” manasında da kullanılır. Mesela, külliyât-ı kâinat denilince kâinattaki bütün varlıklar kastedilir. Keza, küllî rububiyet denilince her şeyin terbiyesini gören umumi rububiyet kastedilir.

Altıncı Bürhan’da yeryüzü sayfasında yazılan ayrı ayrı kitaplardan, serilen muhtelif sofralardan söz edilmişti. Bu derste ise, o cüz’î fertler yerine, onların misafir edildiği bu kâinat sarayındaki külli icraatlar nazara veriliyor. 

Mesela, "hava unsurunun bütün canlıların teneffüsünde gördüğü çok ehemmiyetli hizmet", "Güneş'in bütün gözlere ışık göndermesi, bütün bitkileri bir cihette beslemesi, büyütmesi", "her elementin vazife aldığı cisimlerde verdiği emsalsiz hizmetler" bu külli icraatlardan sadece birkaç misaldir.

Yapılan bu külli icraatlarda elementler, taşlar, topraklar da belli vazifeler deruhte ediyorlar ve bunu yaparken bütün kâinattaki umumi nizama muvafık hareket etmeye de sanki büyük bir hassasiyet gösteriyorlar. Sonsuz bir ilim ve hikmet gerektiren bu işi, o maddi varlıkların bilemeyeceklerine, kendi irade ve kudretleriyle yapamayacaklarına dikkat çekilmiş oluyor. 

Bu derste düşüncemize takdim edilen mühim bir nokta da bu küllî hizmetleri görenlerin tek başlarına çalışmayıp, birlikte, tam bir tesanüd ve yardımlaşma içinde vazife yapmalarıdır. “Birbirinden en uzak şeyler birbirinin imdadına koşuyor.” cümlesi kâinatın tamamında tahakkuk eden bu akıl almaz yardımlaşmalara dikkatimizi çeker.

Yüzümüzü yıkadığımızda ellerimizle yüzümüz arasında gerçekleşen yardımlaşmanın, çok daha büyük ölçüde, bulutlarla yeryüzü arasında da sergilendiğini görüyoruz.

Dersin devamında bu küllî icraatların bir diğerine dikkat çekiliyor; o da gaipten gelen ve “umum hayvanatın erzakını taşıyan nebatat ve eşcar kafileleri.”

Gelecek baharda yaratılacak bütün sebzeler ve meyveler şu anda gayb âlemindeler. Zamanı geldiğinde, kamyonlara yüklenip sevk edilen mallar gibi, onlar da kafileler halinde yaratılacaklar ve hayvanların imdadına gönderilecekler.

Üstad Hazretleri bir dersinde “Cenab-ı Hakk’ın Zât’ı mümkinata benzemediği gibi ef’ali de benzemiyor.” buyuruyor. Bu hakikatin bir misali de işte bu erzak kafileleri ve onlara yüklenen rızıklardır. Bu kafileler bir başka ülkeden değil gaybdan geliyor. Rızıkların taşıyıcıları olan ağaçlar yerden çıkıyorlar, o taşıyıcıların içinden de rızıklar çıkıyor.

Bir sonraki Burhan’da da bu konuya ayrıca temas ediliyor.

Küllî icraatlardan bir başkası da şu paragrafta dikkatimize sunuluyor:

“Bu bîçare zayıf, nahif, kuvvetsiz hayvancıklar nasıl onların başı önünde, latîf gıda ile dolu iki tulumbacık takılmış. İki çeşme gibi, yalnız o kuvvetsiz mahluk, onu ağzına yapıştırması kâfidir.”(1)

Nur Külliyatı’nın bir dersinde, memeler musluklara benzetilir.

İnsanlardan, ineklere, koyunlardan kedilere kadar bütün memeli hayvanları yavrularını emzirirken hayalen birlikte seyredelim. Bir şehirdeki merkezî su deposundan şehrin bütün evlerine su dağıtılması gibi, bütün memeler âlemine de gayb âleminden süt dağıtılmaktadır.

Suyu yapan ne musluklardır, ne de onların takılı oldukları apartman daireleri.

Süt yapmak Allah’a mahsus bir kudret mucizesidir. Anne; domates yer ondan beyaz süt yaratılır, koyun yeşil çimenlerde otlar onlardan yine süt yaratılır, kedi çöp bidonlarında ne bulsa yer onlardan da süt yaratılır ve Hindistan cevizi topraktan su emer, o sudan da süt yaratılır. Demek ki, bütün sebepler birer perdedirler, “İş gören kudret-i Samedaniyedir.”

“İşte, bütün bu haller, iki kere iki dört eder derecesinde kati gösterir ki; şu saray-ı acîbin ustasına, yani şu garip âlemin sahibine her şey musahhardır, her şey onun hesabına çalışır, her şey ona bir emirber nefer hükmündedir, her şey onun kuvvetiyle döner, her şey onun emriyle hareket eder, her şey onun hikmetiyle tanzim olur. Her şey onun keremiyle muâvenet eder, her şey onun merhametiyle başkasının imdadına koşar; yani koşturulur. Ey arkadaş, haddin varsa buna karşı bir söz söyle.”(2)

Son paragrafta her şeyin Allah’ın emrinde olduğu, onun emriyle hareket ettiği, onun hikmetiyle tanzim edildiği ve onun merhametiyle başkasının imdadına koştuğu gibi çok ehemmiyetli dersler verilir.

İmtihan sırrına binaen, insanların ilahi emirlere uyup uymama konusunda serbest bırakılmaları dışında, bütün eşyanın kendi iradeleriyle değil, Allah’ın emriyle hareket ettikleri güneş gibi aşikâr olarak görülüyor. 

“Her şey onun hesabına çalışır.” hakikatinin sayılamayacak kadar çok şahitleri vardır. Ne güneş kendi yolunu görmek için ışık saçmakta, ne ağaçlar meyvelerini kendileri için vermekte ne de dünya kendi işine koşmaktadır. Bunların hepsi, Allah’ın emriyle insanlara ve diğer canlılara hizmet etmektedirler.

“Her şey onun keremiyle muâvenet eder.” hakikati için de sadece bir misal vermekle iktifa edelim:

Kurumuş toprağın imdadına koşan buluta baktığımızda, onun kaynağı olan denizin buharlaşmasından, rüzgârların onu taşımasına kadar pek çok sebebin bir araya gelmesi ve birlikte çalışmalarıyla bu yardım gerçekleşiyor. Denizin de güneşin de bulutun da Allah’ın emriyle iş gördükleri, yine onun emriyle birbirlerine yardımcı oldukları kabul edilmediği takdirde, bu cansız varlıkların hepsinin o kurumuş toprağı tanıdıkları, ona merhamet ettikleri, kendi iradeleri ile bir araya gelip vazife taksimi yaparak bu yardımı tahakkuk ettirdikleri kabul edilecektir.

Bunun da akıldan ne kadar uzak olduğu açık bir gerçektir.

Dipnotlar:

1) bk. Sözler, Yirmi İkinci Söz.

2) bk. age.

Güneş hem maddesi itibari ile hem de mekân uzaklığı bakımından, su ve topraktan çok farklı ve uzak olmasına rağmen, sanki kardeş imiş gibi birbirinin yardımına ve imdadına koşuyorlar. Toprak ve su Güneş'in sayesinde faaliyet gösteriyor.

Yine hayatın teşekkülü için, güneşin suları buharlaştırması, bulutların onları muhtaç olar yerlere taşıması, toprağın canlılara beşiklik etmesi, havanın kirli kanları temizlemesi madenlerin ve bitkilerin hayata kaynaklık etmesi, kısacası bu koca kâinatın bir fabrika gibi muntazam çalışması gerekir.

İşte kâinat içindeki bu mükemmel faaliyet ve tesanüd; unsurların birbirinin imdadına ilahi irade ve kudret ile sevk edildiğini akıl sahiplerine gösteriyor. Yoksa cansız, şuursuz ve iradesiz olan bu mahlukatın, bu yardımlaşmayı kendi başlarına icra etmeleri mümkün değildir.

Gayb, kelime olarak, gizli olan, görünmeyen, hisler ile bilinemeyecek kadar belirsiz olan şey demektir. Istılahî olarak gayb; insanın duyu organları ve manevi cihazları ile idrak edemediği şeylere denir. İnsanın duyu organları ve manevi cihazları ile idrak ettiği şeylere malum, yani bilinen, idrak edemediği şeylere de gayb, yani bilinmeyen denir.

Gayb, genel olarak mutlak ve izafi olmak üzere iki kısma ayrılır. Biz konumuz gereği sadece izafi ve nisbi gaybı izah edelim.

 Zaman üç boyuttan müteşekkildir. Geçmiş, gelecek ve şimdiki zaman. Şimdiki zaman boyutunda olan birisi için, geçmiş ve gelecek gaybdır. Ama geçmiş ile alakalı bazı vesikalar, belgeler ve tarihi iz ve işaretler, geçmişi kısmen gaybilikten çıkarabilir. Gelecek boyutundan haberdar olmanın tek yolu; Allah’ın bildirmesidir. Bu da ya vahiy ile ya da ilham ile olur.

Vahiy yolu Peygamber Efendimizin (asm) vefatı ile son bulduğundan, bu yol artık kapalıdır. İlham ise ona liyakat ve ehliyet kesp eden herkese açıktır.

Mekân da zaman gibi çok kayıtları ve manileri olan cismani bir varlıktır. Bu yüzden bir mekânda olan birisi için, geri kalan mekânlar ona gaybi oluyor. İstanbul'da olan birisi için, Erzurum tamamen gaybidir. Orada ne olup bittiğinden haberi olmuyor. Biz şimdi dünyada olduğumuz için, kabir, mahşer, cennet, cehennem gibi mekânlar bizim için gaybi âlemler oluyor. Ama yine birtakım vasıtalar ile bu gaybilik kısmen delinebiliyor.

Mesela; kameralar vasıtası ile İstanbul’daki bir adam Erzurum’u görebiliyor. Yine kalp gözü açık olan veli bir zat, kabir ve berzahı seyredebiliyor. Mekânın kayıtlarını birtakım nurani ve riyazi terbiyeler ile kıran nurani zatlar için, mekâna ait gaybilikler bir derece sınırlanabiliyor.

İnsan birçok gaybi şeyi aletler yardımı ile görebilir. Mesela, mikroskop ile gözle görünmeyen mikroorganizmaların müşahede edilmesi, teleskopla semadaki yıldızların görünmesi, hava ölçüm vasıtaları ile yağışın hissedilmesi, röntgen ışını ile bebeklerin cinsiyetin tespit edilmesi ve hastalığın teşhisi, bazı kan tahlilleri ile kandaki hastalığın tespiti bunlara birer misaldir.

Allah, nasıl bazı vasıtalar ile bize gaybi olan şeylerin tespitini mümkün kılıyorsa, manevi âlemlerin de tespiti için birtakım ilimleri bazı zatlara ihsan etmiştir. Mesela; ledün ilmi, ebced ve cifir ilmi, tasavvuf ilmi, şeriat ilimleri bunlara misal olarak verilebilir. Bunların hepsi gaybî ve ulvi âlemler ile maddi ve süfli âlemler arasında irtibat sağlayan ilimlerdir. Bu ilimler vasıtası ile ehil olanlar, o gaybi ve ulvi âlemlere ulaşabilirler ve o âlemlerle irtibat kurabilirler.

"İşte, bak: Gaipten acip bir kafile ^(HAŞİYE) çıkıp geliyor. Merkepleri ağaçlara, nebatlara, dağlara benzerler. Başlarında birer tabla-i erzak taşıyorlar. İşte, bak, bu tarafta bekleyen muhtelif hayvanatın erzaklarını getiriyorlar."

"HAŞİYE: Umum hayvanatın erzakını taşıyan nebatat ve eşcar kafileleridir."(1)

Merkep, binek, binilen hayvan demektir. Otlar, ağaçlar, hasılı bütün bitkiler hayvanların rızkını gaipten alıp hayvanlara taşıyan bir vasıta, bir vesile, bir merkeb, bir nakliye treni gibidirler. Hayvanat toprağın içinde dağınık ve gaip olan gıdaları yani kendilerine lazım olan mineral ve vitaminleri kendi başlarına alamazlar. Bunun için bir vesile bir vasıta gerekiyor ki, bitkiler bu noktadan vesile oluyorlar.

Ağaç, köklerini toprağa salıp o mineralleri ve vitaminleri toplayarak yavrusu hükmünde olan yapraklarına ve meyvelerine taşıyor; insanlar ve hayvanlar da o meyveleri ve yaprakları yiyerek rızıklanıyorlar.

Merkep ifadesi, bitkilerin bu vesile ve vasıta olma haline bir kinayedir.

Birinci Makam, On İkinci Burhan Kategorisindeki Tüm İçerikler

Evvela, Kur’an-ı Kerim, bir ismi Nur olan Allah’ın fermanıdır. Nur’a mensubiyeti cihetiyle o da nurani olur.

Nurun en ehemmiyetli hususiyeti zulmetleri ortadan kaldırmasıdır. En büyük zulmet küfür karanlığıdır. Kur’an, kendine tabi olanları bu zulmetten kurtarmış, mümin kullar haline getirmiştir.

İkinci ehemmiyetli karanlık şirktir. Kur’an baştan sona kadar tevhid dersleri vermekle insanları şirkin zulmetinden muhafaza etmiştir.

Allah’a isyan bir başka zulmettir. Kur’an, salih amel dersleri vermekle bu karanlığı da izale etmiş, mensuplarını ibadet ve takva ehli yapmıştır.

Zulüm bir diğer karanlıktır; Kur’ana tabi olan insanlar adil ve merhametli kullar olarak, hem kendi nefislerine hem de başkalara zulmetme zulmetinden halas olmuşlardır.

Her mucize bir peygamberlik nişanıdır ve Allah Resulü (asm.) bin mucizeye mazhar olmakla peygamberliğinin bin ayrı nişanını üzerinde taşımıştır.

Üstad Hazretleri, hadis-i şerifler için; “Kur’anın müfessir-i hakikisi” ifadesini kullanır.

“O fermanın meali” ifadesini, Kur’anın vazifesini beyan eden şu cümle en güzel şekilde izah etmektedir:

“Kur’ân’ın vazife-i asliyyesi, daire-i rububiyetin kemalat ve şuunatını ve daire-i ubudiyetin vezâif ve ahvalini talim etmektir.”(1)

İşte Kur’anın meali, yani ifade ettiği mana bu iki ehemmiyetli vazifenin bütünüdür. Allah’ın varlığı, birliği, isim ve sıfatları “daire-i rububiyet” ve kulların Allah’a karşı yapmaları gereken bütün vazifeler ise “daire-i ubudiyet” olarak beyan edilmiştir...

1) bk. Sözler, Yirminci Söz, İkinci Makam.

“Herkesin nazar-ı istihsanını celb etme" ile kastedilen mana, “O Fermana nazar eden herkesin, onu istihsan ettiği, yani güzel bulduğu, beğendiğidir.” Ona hiç nazar etmeyenler bu ifadeye dâhil değillerdir. Mesela, bir serginin ziyaretçileri hakkında; “Herkes sergiye hayran kaldı.” denildiğinde, buradaki “herkes” kelimesi “sergiyi ziyaret eden herkes” demektir, ziyaret etmeyenler bu ifadeye dahil olmazlar.

Kur’anı kayıtsız şartsız olarak inceleyen herkes, Allah’ın zatı ve sıfatları, onun razı olacağı kulların vasıfları, bu âlemin ve insanın yaratılış hikmeti, cemiyet hayatının en güzel şekilde tanzimi gibi çok ehemmiyetli mevzularda en sağlam bilgiyi onda bulacaklardır.

Bu cümlenin ilk kısmı şu ayet- kerimeye işaret ediyor:

"De ki: Yemin olsun ki, insanlar ve cinler bu Kur’an’ın bir benzerini getirmek üzere toplansalar ve birbirlerine de destek olsalar, yine onun benzerini getiremezler.” (İsra, 17/88)

“Turra-ı âzam” ifadesi Kur’an’ın Allah kelamı olduğunu ifade etmektedir. Zira turra altın liralarda padişahın isminin bulunduğu kısma deniliyor.

Bu bir temsildir, yani Kur’anın tamamında olduğu gibi her bir ayetinde de onun Allah kelamı olduğuna dair manevi mühürler vardır.

Bu mühür, öncelikle, Kur’anın belagat yönüyle taklit edilemez bir mucize olduğunu ifade etmekle birlikte, cümlenin ikinci kısmında ondaki “manalar, hakikatler, emirler, hikmetler” üzerinde de manevi hatem bulunduğu belirtiliyor. Yani, bunlara da dikkat edildiğinde, Kur’an'ın Allah kelamı olduğu açıkça görülmektedir. 

"O inatçı adam cevaben dedi ki: Ben senin bu burhanlarına karşı yalnız derim, Elhamdülillah, inandım. Hem güneş gibi parlak ve gündüz gibi aydın bir tarzda inandım ki, şu memleketin tek bir mâlik-i zülkemali, şu âlemin tek bir sahib-i zülcelâli, şu sarayın tek bir sâni-i zülcemali bulunduğunu kabul ettim. Allah senden razı olsun ki, beni eski inadımdan ve divaneliğimden kurtardın. Getirdiğin burhanların her birisi tek başıyla bu hakikati göstermeye kâfi idi. Fakat her bir burhan geldikçe, daha revnaktar, daha şirin, daha hoş, daha nuranî, daha güzel marifet tabakaları, tanımak perdeleri, muhabbet pencereleri açıldığı için bekledim, dinledim."(1) 

Allah’ı tanımanın ve sevmenin (sevme tanımaya bağlı bir durumdur.) sayısız makamları ve mertebeleri vardır. Her makam, her perde ve her basamak Allah’ı tanımada ayrı bir marifet penceresidir.

Resul-i Kibriya Efendimizi (asm.) habibiyet makamına çıkaran, Allah’ı bütün isim ve sıfatları ile tanıması ve o isimlere en mükemmel manada ayna olmasıdır.

Bin pencereli bir saray olsa ve her bir pencere ayrı güzel bir manzaraya açılsa, sarayın içindekiler her bir pencereden, ayrı bir güzelliğe bakar.

Tabirde hata olmasın, Allah’ın her bir ismi, her bir sıfatı ve her bir şuunatı da onu tanımamıza açılan ayrı birer penceredir.

Ayrıca tevhide ya da haşre getirilen her bir delil, imanımızı inkişaf ettiren ayrı bir marifet penceresidir. Bütün bu deliller toplandığında, iman hakkalyakin mertebesine çıkar, artık bu imanın şeytan tarafından selbedilmesi biiznillah mümkün olmaz.

1) bk. Sözler, Yirmi İkinci Söz, Birinci Makam.

Bu ibarenin manası:

"Tevfik ve hidayet ancak Allah’tandır."

Bu dersin birinci kısmında ekseriyetle Allah’ın varlığının delilleri üzerinde durulmuştu. İkinci kısımda ise tevhid, yani Allah’ın birliği hakkında çok ehemmiyetli dersler verilmektedir.

İkinci Makam, Birinci Lem'a Kategorisindeki Tüm İçerikler

 BİRİNCİ LEM'A: 

Tevhid iki kısımdır. Mesela, nasıl ki bir çarşıya ve bir şehre büyük bir zatın mütenevvi malları gelse iki çeşitle onun malı olduğu bilinir. Biri; icmalî, âmiyanedir ki “Bu kadar azîm mal, ondan başka kimsenin haddi değil ki sahip olabilsin.” Fakat böyle âmî bir adamın nezaretinde çok hırsızlık olabilir. Parçalarına çok adamlar sahip çıkabilir. İkinci çeşit odur ki her denk üzerinde yazıyı okur, her bir top üstünde turrayı tanır, her bir ilan üstünde mührünü bilir bir surette “Her şey o zatındır.” der. İşte şu halde her bir şey, o zatı manen gösterir.

Aynen öyle de tevhid dahi iki çeşittir:

Biri: Tevhid-i âmî ve zahirîdir ki “Cenab-ı Hak birdir, şeriki naziri yoktur, bu kâinat onundur.”

İkincisi: Tevhid-i hakikidir ki her şey üstünde sikke-i kudretini ve hâtem-i rububiyetini ve nakş-ı kalemini görmekle doğrudan doğruya her şeyden onun nuruna karşı bir pencere açıp onun birliğine ve her şey onun dest-i kudretinden çıktığına ve uluhiyetinde ve rububiyetinde ve mülkünde hiçbir vechile, hiçbir şeriki ve muîni olmadığına, şuhuda yakın bir yakîn ile tasdik edip iman getirmektir ve bir nevi huzur-u daimî elde etmektir. Biz dahi şu Söz’de, o hâlis ve âlî tevhid-i hakikiyi gösterecek şuâları zikredeceğiz.(1)

Tevhid; birleştirmek, birlemek, birlikte düşünmek demektir. “Allah’tan başka ilah (hak Ma’bud) yoktur.” manasına gelen kelime-i tevhidde önce “Lâ ilâhe” denilerek bütün batıl mabudlar reddedilir. Bunların tamamı batıl olmakta ve ibadete layık olmamakta birleşirler. Sonra “illallah” denilerek hak Mabud’un ancak Allah olduğu beyan edilir.

İkinci Şuâ’da şu temel cümle geçer ve misallerle izahı yapılır:

"Tevhid ve vahdette cemâl-i İlâhî ve kemâl-i Rabbânî tezahür eder.”

Verilen misallerden birisi rızık hakkındadır. Yediğimiz yemeği Allah’ın bir ihsanı olarak görürüz ve “Rezzak ancak Allah’tır.” deriz. Ancak, bizimle birlikte rızıklanan yaklaşık yedi milyar insanı, bütün hayvanlar âlemini, geçmiş zamanda rızıklanan ve gelecek zamanda yaratılıp rızıklandırılacak olan bütün canlıları ve nihayet cennette ebediyen rızıklanacak bütün insanları birlikte düşündüğümüzde Rezzak isminin cemâli çok daha geniş bir aynada ve çok daha mükemmel olarak müşahede edilir.

Bu mana bütün varlık âlemi ve bütün esma tecellileri için de aynen geçerlidir. Varlıkları tefekkür ederken onlara tevhid nazarıyla baktığımızda hiçbir varlığı tesadüfe, tabiata yahut batıl mabudlara veremeyiz. Rızık misaline tekrar dönecek olursak, her bir meyve üzerinde şu mühür vardır: “Ben bütün canlıları rızıklandıran Rezzak’ın bir ihsanıyım.”

İnsanların şirke düşmemeleri için Cenab-ı Hak bütün varlık âleminde birlik mühürleri koymuştur.

“Kâinat bir şeceredir. Anâsır onun dallarıdır. Nebatat yapraklarıdır. Hayvanat onun çiçekleridir. İnsanlar onun semereleridir.”(2)

Bir ağacın yüzlerce dalı, binlerce yaprağı, çiçeği, meyvesi olabilir. Bu çokluk tevhid edilir ve binlerce şey bir tek kelimede toplanır: Ağaç

Ağacı bir bütün olarak gören ve değerlendiren kimse, onun bazı dallarını yahut bir kısım meyvelerini farklı ilahlara isnad edemez. Bir ağacın iki ilahı olmaz. O ağacın çekirdeğine bütün ağacın planını kim koymuşsa, ağacı o plana göre yaratan da odur; başkası olamaz.

Biz bir ağacın tümünü birlikte görebiliyoruz ve rahatlıkla diyoruz ki, bu ağacın tamamı bir elden çıkmıştır.  Ama o ağacın bir dalında yol alan bir karıncayı bir an için akıllı farz etsek, aynı net kararı ondan bekleyemeyiz. Onun nazarı ağacın tümünü ihata edemediğinden farklı dalları değişik zatların eseri kabul etme hatasına düşebilir.

İşte, bütün varlık âlemini görmemiz ve bilmemiz mümkün olmadığından, bizlerin de böyle bir aldanmaya düşmememiz için Cenab-ı Hak, lütfuyla, eşya arasında münasebetler kurmuş ve tevhidin delillerini her şey üstüne koymuştur.

"Bir şeyden her şey yapar hem her şeyden bir tek şey yapar."(3)

 Odamızda el yapımı üç çeşit çiçek bulunsun. Bunların her birini ayrı bir kişi yapmış olabilir. Zira aralarında gözle görülür bir müştereklik yoktur. Ama yeryüzü bahçesindeki yüz binlerle farklı çiçeğin aynı kudretle yaratıldığı ve aynı hikmetle tanzim edildiği çok açıktır. Hepsi toprakta bitmişler, hepsi sulanmışlar, hepsi güneş ışığından faydalanmışlar, hepsi açmak için baharı beklemişlerdir. O halde bahar mevsimi ve bu unsurlar kimin emrinde ise bütün çiçekler de onun eseridir.

İki çiçeğin iki ayrı ilaha isnad edilebilmesi için, bu ilahların her birinin ayrı bir güneşi, ayrı bir baharı, kısacası, ayrı bir kâinatı olması gerekir.

İşte müminler, Kur’an’ın talimiyle, kâinat kitabını ve ondaki böyle nice mühürleri rahatlıkla okur ve bütün eşyanın bir tek Zat’ın mülkü, sanatı, eseri olduğuna şüphesiz inanırlar.

“Her şey her şeyle bağlıdır.” hakikatinin sonsuz şahitleri vardır. Buna şöyle bir misal de veriliyor. Bir yaprak, dala bağlı olduğu gibi, dalı da ağaca bağlı, ağaç yerküresine, o da güneşe bağlıdır. O halde bir yaprağı yapmak, ancak güneş sistemini kudret elinde tutan Zat’a mahsustur.

Okuması olmayan kişileri başkaları aldatabilir ve bazı şeyleri farklı ilahlara isnad edebilirler. Üstad’ın ifadesiyle “böyle âmi bir adamın nezâretinde çok hırsızlık olabilir.”

Bu hırsızlıklardan birkaçı:

Bazı kimseler Allah’ın kudretinin küçük şeylere taalluk etmediğini iddia ederler. Onlara göre Cenab-ı Hak, sonsuz kudret ve azametiyle, böyle küçük şeylerle meşgul olmaz. Bu adamlar, küçük mahlûkları bir bakıma hırsızlamışlar, başka ilahlara isnad etmişlerdir. Hâlbuki küçüklük ve büyüklük mefhumları nisbîdir; bize göre küçük olan bir taş bir karıncaya göre muhteşem bir dağdır.

Kaldı ki büyük dediğimiz her şey küçüklerden yapılmışlardır. Hücreyi yapmayan, bedene sahip çıkamaz. Atomu yapmayan, dağın sahibi olamaz.

Bir diğer hırsızlık; şerleri Allah’ın yaratmadığı iddiasıdır. Şer dediğimiz şeyler de yaratılmış olduğuna göre, onları Allah’tan başkasına isnad etmek mümkün değildir. Zira hayır olsun, şer olsun her şeyin tek yaratıcısı Allah’tır.

Bu kişilerin aldandıkları en mühim nokta şudur:

Hayır ve şer dediğimiz şeyler yapılan işin kendisiyle değil, sıfatıyla ilgilidir. Mesela, konuşmak bir iş, bir fiildir. Konuşma mu’cizesini yaratan Allah’tır. İnsan faydalı bir şey söylediğinde konuşması “hayır” olur, yalan söyleyince “şer” olur. Her ikisini de Allah yaratır. Aksi görüşe göre, bir insan bir günde yüz tane hayırlı şey, yüz tane de şerli şey söylemişse, o kişi üzerinde iki yüz defa farklı ilahlar tasarrufta bulunmuş olurlar. Hayır konuştuğunda sözlerini Allah yaratır, şer konuştuğunda, -hâşâ- başkası yaratır.

Bir başka hırsızlık, akl-ı evvel safsatasıdır. Buna göre, Allah sadece ilk aklı (akl-ı evveli) yaratmıştır, o da ikinci aklı yaratmış, bu ikinci de üçüncüyü yaratmıştır... Onuncu akıl şu âlemi idare etmektedir. Bu görüş sahipleri de ilk mahluktan sonrasında hırsızlık yapmışlar, onları başka ilahlara, kendi ifadeleriyle, başka akıllara isnad etmişlerdir.

Zaten putperestlik, baştan sona bir hırsızlık silsilesidir.

Meyveyi ağacın, bebeği annenin yaptığını iddia etmek de ayrı birer hırsızlık numunesidir. 

Üstad Hazretleri tevhid-i hakikî’nin yolunu “her şey üstünde sikke-i kudretini ve hâtem-i rubûbiyetini ve nakş-ı kalemini görmek” şeklinde özetliyor.

Sikke-i kudret; her bir şeyi yapmanın ancak Allah’ın sonsuz kudretine mahsus olduğunu ders verir.

Hatem-i rububiyet; Allah’ın bütün âlemlerin Rabbi olduğu hakikatini hatırlatır. Rububiyet; terbiye etmek, bir şeyi tedricî olarak bir kemal noktaya ulaştırmak demektir. Her bir şey, bir âleme mensuptur; o âlemi kim terbiye etmişse, o ferdi de yine o terbiye etmiştir. Mesela, bir tek gözü kim terbiye etmiş ve görür hale getirmişse, bütün gözlerin Rabbi de ancak odur.

Çekirdekler âlemini ağaçlar haline getiren kim ise, nutfe ve yumurta âlemlerinden de sayısız âlemler çıkaran yine odur.

“Nakş-ı kalem” ifadesi, kâinatın bir kitap olduğu hakikatine işaret eder. Bu kitabın tamamı kimin kudret kaleminden çıkmışsa, bir tek harfini de o yazmıştır.

Her şeyde Allah’ın kudretini, hikmetini, rububiyetini, rahmetini ve sair isim, fiil ve şuûnatını görebilen insan, ona, “şuhuda yakın bir yakîn ile tasdik edip îmân” getirir ve “bir nevi huzur-u daimî elde” eder.

Mülkün tamamı Allah’ın olduğu gibi, varlıkların tümü de yine onun eserleri, mahlûkları, kullarıdırlar. Eşyayı bu mânada seyretmek insana “huzur-u daimî” gibi manevi bir hal kazandırabilir. Evliyanın huzur-ı daimîsi, her an her şeyleriyle Allah’ın huzurunda olduğunu bilmek, bu hali yaşamak ve ondan asla gafil olmamaktır. Bizim bu yüksek mertebeye yetişmemiz çok zordur. Ancak, her eseri Allah’ın isim ve sıfatlarının bir tecellisi olarak görmek suretiyle bu halin bir benzerine, bir derece, mazhar olabiliriz.

Dipnotlar:

1) bk. Sözler, Yirmi İkinci Söz, İkinci Makam.

2) bk. Mesnevi-i Nuriye, Şemme.

3) bk. Sözler, Yirmi İkinci Söz, İkinci Makam. 

İman için taklidî ve tahkikî iman şeklinde bir tasnif yapılır. Birincisinde muhite ve telkine dayalı ve taklit esası üzere kurulmuş bir imandır.

İkincisi ise, kendi nefsini ve kâinatı ilim ve hikmet nazarıyla tefekkür etmenin neticesi olarak, kalpte hasıl olan ve hiçbir şüphe ve tereddüt eseri kalmayan, hiçbir vesvese yahut batıl fikirle sarsılmayacak kadar kuvvetli olan imandır. Böyle bir iman sahibi, Allah’ın “her şeyin üstündeki sikke-i kudretini, hâtem-rububiyetini ve nakş-ı kalemini” görür.

"Evet, tam münevverü'l-kalb bir âbidi, küre-i arz bomba olup patlasa, ihtimaldir ki, onu korkutmaz. Belki, harika bir kudret-i Samedâniyeyi lezzetli bir hayretle seyredecek."(1)

Üstad Hazretleri imanın ne kadar büyük bir kuvvet olduğunu şöyle ifade etmektedir:

“İman hem nurdur, hem kuvvettir. Evet, hakikî îmanı elde eden adam, kâinâta meydan okuyabilir ve îmanın kuvvetine göre, hâdisatın tazyikatından kurtulabilir.”(2)

Kâinâta meydan okumak, “varlık âlemindeki her şeyi Allah’ın emrinde bilmek ve o izin vermedikçe hiçbir şeyin ona zarar veremeyeceğine kesin olarak inanmak” demektir. Bu hakikat, eşya için olduğu gibi hâdiseler için de geçerlidir...

İman ne kadar kuvvetli ise, musibet ve belalar o kadar az tesir eder ya da hiç tesir etmez. Bir de iman kuvvetli olduğu halde vehim ve şüphelere düşmek vardır ki, bu ekseri ilimsizlikten ileri gelir. Üstad'ın ifadesi ile ilim evhamı defeder, cehalet ise davet eder. Demek imanın kuvveti de bazen vehimlere set çekemeyebiliyor. Bu bakımdan, Risale-i Nurları, çok okumak ve iyi anlamak için de mütalaa etmek gerekir. Bu hem evham bulutlarını dağıtır hem de imanı kuvvetlendirir.

Allah’a tahkiki bir surette iman eden bir insan, kendi varlığını ve çevresindeki eşyayı ilahi isimlerin tecellileri olarak görür. Onun için artık her mahluk bir tefekkür hazinesi, her nimet bir şükür davetçisidir. Kalbi imanla nurlanan bu bahtiyar insanın bütün his dünyası da Kur’an ahlakıyla nurlanır. Güzel ahlakın her bir şubesinden ayrı bir nur alır, ayrı bir zevk duyar.

İlave bilgi için tıklayınız

- Tahkiki iman sahibi olmayı detaylı olarak anlatır mısınız?

Dipnotlar:

1) bk. Sözler, Üçüncü Söz.

2) bk. age., Yirmi Üçüncü Söz.

Risalelerde geçen birtakım tespitler ışığında meseleyi izah etmeye çalışalım:

"Tenbih: Arş-ı kemalât olan marifet-i Sâni’in mi’raclarının usûlü dörttür:

Birincisi: Tasfiye ve işraka müesses olan muhakkikîn-i sofiyenin minhacıdır.

İkincisi: İmkân ve hudûsa mebni olan mütekellimînin tarîkidir. Bu iki asıl, filvaki’ Kur’an’dan teşaub etmişlerdir. Lakin fikr-i beşer başka surete ifrağ ettiği için tavîlü’z-zeyl ve müşkülleşmiştir.

Üçüncüsü: Hükemanın mesleğidir. Üçü de taarruz-u evhamdan masûn değildirler.

Dördüncüsü ki belagat-ı Kur’aniyenin ulüvv-ü rütbesini ilan eden ve istikamet cihetiyle en kısası ve vuzuh cihetiyle beşerin umumuna en eşmeli olan mi’rac-ı Kur’anîdir. İşte biz dahi bunu ihtiyar ettik. Bu da iki nevidir: ..."(1)

"Birincisi: Tasfiye ve işraka müesses olan muhakkikîn-i sofiyenin minhacıdır..."

Tasfiye, nefsin açlık ile terbiye edilmesi demek iken, işrak ise, kalbin aydınlanması demektir. Bu meslekte riyazetle nefsin terbiye edilmesi ile kalbin kuvvet kazanıp nurlanması ve hakikatin idrak edilmesi söz konusudur. Bu mesleğin esası ve özü Kur’an’da vardır. Lakin usûl ve teferruatı Kur’anî değildir. Zira ağır riyazet usulüyle nefsin terbiyesinden hâsıl olan aydınlanma, avam insanların gidebileceği bir yol değildir.

"İkincisi: İmkân ve hudusa mebnî olan mütekellimînin tarikidir. Bu iki asıl, filvaki Kur'ân'dan teşaub etmişlerdir. Lakin, fikr-i beşer başka surete ifrağ ettiği için, tavîlüzzeyl ve müşkilleşmiştir."

Bu meslekte kalp yerine akıl esas alınmıştır. İslam'da ise bu ekolü ilm-i kelam temsil ediyor. İlm-i kelamın en mühim iki aklî delili ise imkân ve hudus delilidir. Bu mesleğin de temeli ve esası Kur’ân’da vardır. Lakin Üstad'ın ifadesi ile beşerin fikri karıştığı için, bu meslek ve bu deliller safiyet ve tesirini kaybetmiştir. Umum insanların gidebileceği yol olmaktan çıkmıştır.

"Üçüncüsü: Hükemanın mesleğidir. Üçü de taarruz-u evhamdan masûn değildirler."

Hükema, burada daha çok Aristo felsefesine işaret ediyor. Neticede Aristo felsefesinde de bir takım marifet delilleri vardır. Lakin bu çok müşkildür; herkesin anlayacağı ve huzur bulacağı bir yol değildir.  Felsefenin bu metodu, Allah’ı sadece ilk sebep olarak gören eksik ve nursuz bir yoldur.

Bu üç meslek de nâkıs ve eksik mesleklerdir. İnsanlığa marifet noktasından sağlam bir yol gösteremiyor. Hatta delilleri belli zümrelere mahsus kalıyor. Umum insanlık bu üç meslekten tam istifade edemiyor.

"Dördüncüsü: Ki belagat-i Kur'âniyenin ulüvv-ü rütbesini ilan eden ve istikamet cihetiyle en kısası ve vuzuh cihetiyle beşerin umumuna en eşmeli olan mirac-ı Kur'ânîdir. İşte biz dahi bunu ihtiyar ettik."

Kur’ân’ın yolu hem anlaşılır, hem kısa, hem selametli hem de tam huzur ve marifeti veren bir yoldur.

Kur’ân ve kelam ilminin farkına Üstad Hazretleri şu şekilde işaret ediyor:

"Bazı Sözlerde ulema-i ilm-i kelâmın mesleğiyle, Kur’ân’dan alınan minhâc-ı hakikînin farkları hakkında şöyle bir temsil söylemişiz ki: Mesela, bir su getirmek için, bazıları küngân (su borusu) ile uzak yerden, dağlar altında kazar, su getirir. Bir kısım da, her yerde kuyu kazar, su çıkarır. Birinci kısım çok zahmetlidir, tıkanır, kesilir. Fakat her yerde kuyuları kazıp su çıkarmaya ehil olanlar, zahmetsiz her bir yerde suyu buldukları gibi, aynen öyle de:"

"Ulema-i ilm-i kelam, esbabı, nihayet-i âlemde teselsül ve devrin muhaliyetiyle kesip, sonra Vâcibü’l-Vücud'un vücudunu onunla ispat ediyorlar. Uzun bir yolda gidiliyor. Amma Kur’ân-ı Hakîmin minhâc-ı hakikîsi ise, her yerde suyu buluyor, çıkarıyor. Herbir âyeti, birer Asâ-yı Mûsâ gibi, nereye vursa âb-ı hayat fışkırtıyor. وَفِى كُلِّ شىْءٍ لَهُ اٰيَةٌ تَدُلُّ عَلٰى اَنَّهُ وَاحِدٌ düsturunu her şeye okutturuyor."

"Hem iman yalnız ilim ile değil; imanda çok letâifin hisseleri var. Nasıl ki, bir yemek mideye girse, o yemek muhtelif âsâba, muhtelif bir surette inkısam edip tevzi olunuyor. İlimle gelen mesâil-i imaniye dahi, akıl midesine girdikten sonra, derecâta göre ruh, kalb, sır, nefis, ve hakeza, letâif kendine göre birer hisse alır, masseder. Eğer onların hissesi olmazsa noksandır. İşte, Muhyiddin-i Arabî, Fahreddin Râzî’ye bu noktayı ihtar ediyor."(2)

Risale-i Nur, akılları, ruhları ve fikirleri tenvir eder, vicdanları ziyalandırır, kalplere ve gönüllere feyyaz nurlar, âli hisler ve tatlı zevkler bahşeder. İnsan bu eserleri mütalaa ettikçe, kalbinde, fikrinde ve ruhunda marifet nurları açılır.

Bu eserleri okuyan herkes istidat ve kabiliyeti nisbetinde ondan hisse alır, kalbine ve ruhuna nakşeder ve imanını inkişaf ettirir.

“Evet, Risale-i Nur on beş senede kazanılan kuvvetli iman-ı tahkikîyi, on beş haftada ve bazılara on beş günde kazandırdığına, yirmi senede yirmi bin zât tecrübeleriyle şehadet ederler.”(3)

"Tarîk-i Kur'ânî iki nevidir."

"Birincisi: Delil-i inayet ve gayedir ki, menâfi-i eşyayı tâdât eden bütün âyat-ı Kur'âniye bu delili nesc ve şu burhanı tanzim ediyorlar. Bu delilin zübdesi, kâinatın nizam-ı ekmelinde itkan-ı san'at ve riayet-i mesâlih ve hikemdir. Bu ise, Saniin kast ve hikmetini ispat ve tesadüf vehmini ortadan nefyediyor. Zira itkan ihtiyarsız olmaz. Evet, nizamın şahitleri olan bütün fünun-u ekvan, mevcudatın silsilelerindeki halkalardan asılmış mesâlih ve semeratı ve inkılâbât-ı ahvâlin katmer ve düğümleri içinde saklanmaz hikem ve fevaidi göstermekle, Saniin kast ve hikmetine kat'î şehadet ediyorlar."(4)

Eşyanın bütün faydaları ve hikmetleri bu delilin konusudur. Gözün görmesi, kulağın işitmesi, dilin tatması, burnun kokuyu alması gibi eşyadaki sayısız fayda ve hikmetlerin hepsi bu delilin alanına girerler. Bugün sistematik olan bütün fen ilimleri bu delilin bir tefsir ve izahıdır.

Kur’an’ın bu metodu ile kâinata bakan bir insan için her şey birer marifet kapısı ve huzur-u İlahiyi temin eden bir marifet penceresi olur.

 "İkinci delil-i Kur'ânî: Delil-i ihtirâdır. Hülâsası:"

"Mahlukatın her nevine, her ferdine ve o nev'e ve o ferde mürettep olan âsâr-ı mahsusasını müntiç ve istidad-ı kemâline münasip bir vücudun verilmesidir. Hiçbir nevi müteselsil-i ezelî değildir. İmkân bırakmaz. İnkılâb-ı hakikat olmaz. Mutavassıt nev'in silsilesi devam etmez. Tahavvül-ü esnaf inkılâb-ı hakaikin gayrısıdır. Madde dedikleri şey, suret-i mütegayyire, hem harekât-ı mütehavvile-i hadiseden tecerrüd etmediğinden hudûsu muhakkaktır. Kuvvet ve suretler, a'râziyetleri cihetiyle envadaki mübâyenet-i cevheriyeyi teşkil edemez. A'râz cevher olamaz. Demek envaının fasîleleri ve umum a'râzının havâss-ı mümeyyizeleri bizzarure adem-i sırftan muhteradırlar. Silsilede tenâsül, şerait-i âdiye-i itibariyedendir."(5)

İhtira, bir şeyi benzersiz ve modelsiz hiçten ve yoktan var etmek demektir. Materyalist felsefenin iddia ettiği gibi mevcudat tesadüfen meydana gelmiyor. Madde ezelî değildir ve madde üstünde görünen o harika sanatlar ve nakışlar da tesadüf değildirler. Maddenin ezelî olmadığına dair yüzlerce aklî deliller mevcuttur. Üstad Hazretleri burada birkaçını hülasa olarak zikrediyor.

İşte Risale-i Nurların imana ve tevhide dair bütün delilleri ve ispatları Kur’an’ın bu iki tarz deliline dayanıyor.

Dipnotlar:

1) bk. Muhakemat, Üçüncü Makale, Birinci Maksat.

2) bk. Mektubat, Yirmi Altıncı Mektup, Dördüncü Mebhas.

3) bk. Kastamonu Lahikası, 84. Mektup.

4) bk.  Mesnevi-i Nuriye, Nokta.

5) bk. age.

İmanımızı, taklitten tahkike çıkaramazsak şüphelerden, vehim ve vesveselerden kurtulamayız.

Tahkiki iman; Allah’ın isim ve sıfatlarının tecellilerini her varlık üzerinde okumak, onun varlığını ve birliğini her eserinde görmektir.

Tahkikî iman, sarsılmaz ve şüphelere mağlup olmaz derecede ispat ve deliller ile Allah’a ve onun bildirdiklerine iman etmek demektir. Tahkikî imanın da kendi arasında çok mertebeleri vardır.

"Tahkikî imanı elde etmenin en kısa ve en kolay ve en sağlam yolu Risale-i Nurlardır." desek herhalde mübalağa etmiş olmayız.

Bu asırda hem maddi ve hem de manevi olarak mesafeleri kestirmenin farklı yolları vardır. Mesela maddi mesafeleri otomobil, otobüs, gemi, tren ve uçak gibi farklı vasıtalarla katetmek mümkündür. Ama bu konuda uçağın ayrı bir yeri olduğunu kimse inkâr edemez. Risalelere de bu nazarla bakılacak olursa, mesele daha iyi anlaşılır, kanaatindeyiz.

İnsanın yaratılması ve hayatının devamı için Allah’ın bir emri kâfidir. Ama hayatın vücut bulması için bütün kâinatı bir ordu gibi sevk etmesi, onun azamet ve haşmetini gösterir.

Sayısız yıldızları sapan taşı gibi çevirmesi, Güneşi lamba yapması, dünyayı döndürüp mevsimleri değiştirmesi, baharda ölmüş arzı diriltmesi gibi büyük ve harika işler Rabbimizin azamet ve haşmetini göstermektedir. 

Her şey sebepsiz ve bir anda yaratılsaydı Allah’ın birçok ismi tecelli etmezdi. Mesela, bütün çekikdekler, bütün yumurtalar ve tohumlar Fettah ismiyle açılmakta ve onlardan nice mucize eserler yine safhalar halinde yaratılmaktadır. Her şey bir anda yaratılsaydı, mesela, koyun yaratılırdı ama kuzular yaratılmazdı. Örnekleri artırabiliriz.

Allah’ın iki farklı yaratma tarzı vardır; birisi ibda diğeri inşadır.

İbda ile yaratmak, def’î ve ani bir şekilde her şeyin sebepsiz ve müddetsiz yoktan var edilmesidir. Bu tarz yaratma, daha çok eşyanın ilk olarak yoktan var edilmesidir. Ya da eşyaya kaynaklık eden temel maddelerin yoktan ihdasıdır.

Diğer taraftan, ruhlar ibda ile yaratılırlar, bedenler ise inşa ile yaratılırlar.

İnşa ile yaratmak ise, eşyanın zaman ve müddet içinde sebeplerin eli ile yaratılmasıdır. Bu tarz yaratmada eşyanın bir ilk noktadan alınarak safhalar halinde terbiye edilmesi ve son haline getirilmesi esastır; çekirdeğin ağaç, nutfenin insan olması gibi.

"Birinci nükte içinde bir ihtar"

"Ey esbab-perest gafil! Esbab, bir perdedir. Çünkü izzet ve azamet öyle ister. Fakat iş gören, kudret-i Samedaniyedir. Çünkü tevhid ve celal öyle ister ve istiklali iktiza eder. Sultan-ı Ezelî’nin memurları, saltanat-ı rububiyetin icraatçıları değillerdir. Belki o saltanatın dellâllarıdırlar ve o rububiyetin temaşager nâzırlarıdırlar. Ve o memurlar, o vasıtalar; kudretin izzetini, rububiyetin haşmetini izhar içindir. Tâ umûr-u hasise ile kudretin mübaşereti görünmesin. Acz-âlûd, fakr-pîşe olan insanî bir sultan gibi acz ve ihtiyaç için memurları şerik-i saltanat etmiş değildir."

"Demek esbab vaz’edilmiş, tâ aklın nazar-ı zahirîsine karşı kudretin izzeti muhafaza edilsin. Zira âyinenin iki vechi gibi her şeyin bir 'mülk' ciheti var ki âyinenin mülevven yüzüne benzer. Muhtelif renklere ve hâlâta medar olabilir. Biri 'melekût'tur ki âyinenin parlak yüzüne benzer. Mülk ve zahir vechinde, kudret-i Samedaniyenin izzetine ve kemaline münafî hâlât vardır. Esbab, o hâlâta hem merci hem medar olmak için vaz’edilmişler. Fakat melekûtiyet ve hakikat canibinde her şey şeffaftır, güzeldir. Kudretin bizzat mübaşeretine münasiptir, izzetine münafî değildir. Onun için esbab sırf zahirîdir, melekûtiyette ve hakikatte tesir-i hakikileri yoktur."

"Hem esbab-ı zahiriyenin diğer bir hikmeti şudur ki haksız şekvaları ve bâtıl itirazları Âdil-i Mutlak’a tevcih etmemek için o şekvalara, o itirazlara hedef olacak esbab vaz’edilmiştir. Çünkü kusur onlardan çıkıyor, onların kabiliyetsizliğinden ileri geliyor. Bu sırra bir misal-i latîf suretinde bir temsil-i manevî rivayet ediliyor ki:"

"Hazret-i Azrail aleyhisselâm, Cenab-ı Hakk’a demiş ki: 'Kabz-ı ervah vazifesinde senin ibadın benden şekva edecekler, benden küsecekler.' Cenab-ı Hak lisan-ı hikmetle ona demiş ki: 'Seninle ibadımın ortasında musibetler, hastalıklar perdesini bırakacağım. Tâ şekvaları onlara gidip senden küsmesinler.'"

"İşte bak, nasıl hastalıklar perdedir; ecelde tevehhüm olunan fenalıklara mercidirler ve kabz-ı ervahta hakikat olarak olan hikmet ve güzellik, Azrail aleyhisselâmın vazifesine mütealliktir. Öyle de Hazret-i Azrail dahi bir perdedir. Kabz-ı ervahta zahiren merhametsiz görünen ve rahmetin kemaline münasip düşmeyen bazı hâlâta merci olmak için o memuriyete bir nâzır ve kudret-i İlahiyeye bir perdedir."

"Evet, izzet ve azamet ister ki esbab perdedar-ı dest-i kudret ola aklın nazarında. Tevhid ve celal ister ki esbab ellerini çeksinler tesir-i hakikiden."(1)

Üstad Hazretleri bir dersinde sebepleri “bir padişahın kıymettar hediyesini bize getiren miskin adama” benzetir. Padişah o hediyeyi bizzat kendisi getirip bize vermez; o makamın izzeti, perdeli iş görmeyi gerektirir. Ama biz padişahın hediyesini o hizmetçi adamın eliyle aldığımızda çok iyi biliriz ki, bu hediye bu adamın kendi malı değildir.

Zahirde hediyeyi veren miskin adamdır, hakikatte ise padişah.

Bir perdenin arkasından bize bir hediye uzatılsa, çok iyi biliriz ki hediyeyi veren o perde değildir.

Bir başka risalede ise ağaçlar tablacıya benzetilir. Bir tabla içerisinde bize ikram edilen bir nimeti, o tablanın bir ihsanı olarak kabul edemeyiz ve o nimetleri ona yerleştirip bize gönderen ikram sahibine şükrederiz.

Bütün sebepler bir miskin adam yahut üzerine nimetlerin dizildiği birer tabla gibidir.

Güneşe ziya yerleştiren kudret, ağacı meyve fabrikası haline getirmiş, denizi balık üreten muhteşem bir çiftliğe çevirmiştir. Ne ışık Güneş'in eseridir; ne meyve ağacın malıdır ne de balıklar denizin hüneridirler. Bunların hepsi birer perdedirler ve “iş gören kudret-i Samedaniyedir.”

Bilindiği gibi, Samed ismi, “kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan ve her şeyin kendisine muhtaç olduğu Zat” demektir.

Meyve ve ağaç misali üzerinde konuşacak olursak, meyveyi ağaç yapamaz, zira ağaç çok şeylere muhtaçtır. Her şeyden önce, mevsime muhtaçtır; mevsimi gelmeden meyvesini veremez. Mevsimin gelmesi için de dünyayı Güneş etrafında döndürecek bir kudrete muhtaçtır. O halde meyveyi yapan, ağaç değil, mevsimi getiren Zat’tır. 

Keza, ağaç yağmura da muhtaçtır. Yağmur için güneşin denizi buharlaştırması, rüzgârın o bulutları taşıyıp ağacın imdadına yetiştirmesi gerekir. O halde meyveyi yapan ağaç değil; güneşi, denizi ve rüzgârı emrinde çalıştıran kudretin sahibidir. 

Kısacası, meyvenin meydana gelmesi için bütün bir kâinatın birlikte çalışması gerekir. Meyveyi yapan ağaç değil, kâinatı sevk ve idare eden “kudret-i Samedâniyedir.”

Kaldı ki, o ağacın kendisi de bütün bir kâinattan süzülmüş bir kudret mucizesidir. O halde, meyveyi yapan ancak ağacı yapan kudretin sahibidir. O kudret-i Samedâniye, kendini ağaç perdesinde göstermiş ve yine o kudret meyveleri o perdenin arkasında insanlara ikram edilmiştir.

Bir insan, kendi başındaki saçları yapamazken, ağacın meyve, toprağın ağaç yaptığını nasıl iddia edebilir?!.

Ve yine insan, kendi kanında yüzen al ve akyuvarları yapmaktan aciz iken, balıkları denizin yaptığına nasıl inanılabilir?!. 

Hiç kimse ve hiçbir şey hakiki manada bir şey yapıyor değiller, zira herkesi ve her şeyi Allah yarattığı gibi, bazı şeyleri de sebeplerin eliyle yine o yaratıyor.

Sebeplerin perde olmasının bir yönü de sinema perdeleri gibi birçok ilahi icraatın onlarda sergilenmesi ve seyredilmesidir.

Cenab-ı Hakk’ın bütün esması ve sıfatları nuranî olduğundan, o isim ve sıfatların manevi güzellikleri ancak “esbab perdesinde” kendini gösterir.

Kudret manevi bir kemaldir. Bu kemal, sayısız yıldızların birlikte sevk ve idare edilmelerinde seyredilir.

Rızık verici olmak ayrı bir kemaldir; bu kemal ise yeryüzü sofrasında dizilen hadsiz nimetlerde görünür.

O halde, sema âlemi bir perde gibidir; onda ilahi kudret seyredilir. Zemin ayrı bir perdedir; onda da ilahi rahmet kendini gösterir. Ama çok iyi biliriz ki, perdeler iş görmezler, ancak onlarda iş görülür.

Bir kitap da kâtibin ilmini gösteren bir perde gibidir, ama çok iyi biliriz ki, o kitap âlim değildir, ancak ilim o perdede kendini seyrettirmektedir.

“Zira âyinenin iki vechi gibi, her şeyin bir ‘mülk’ ciheti var ki, aynanın mülevven yüzüne benzer, muhtelif renklere ve hâlâta medar olabilir. Biri ‘melekût’dur ki, aynanın parlak yüzüne benzer.”

Mesnevi-i Nuriye’de “Her şeyin, içine melekût, dışına da mülk denir.” buyruluyor.

Sebepler ancak eşyanın dış yüzlerinde, yani mülk cihetinde bir vazife yaparlar; melekutiyet cihetine, yani eşyanın ve hadiselerin içyüzüne karışamazlar. Bir yazının melekûtu onda kendini gösteren ilimdir. Kâğıt ve kalem yazının görünmesine birer sebep, birer vasıta ve birer perdedirler; bunlar sadece mülk cihetinde iş görürler, yazının melekût ciheti olan ilme el uzatamazlar.

Hadiselerin de mülk ve melekût cihetleri vardır. Hastalığın mülk ciheti kederler, acılar, ıstıraplardır. Sebepler o hastalığa perde olurlar ve hastanın şikâyetleri o sebeplere gider. Böylece insan, sabırsızlık gösterip isyan yoluna girmekten kurtulur. Hastalığın melekûtu ise, çekilen acıların günahlara kefaret olması ve sabretmek şartıyla hastaya büyük mükâfatlar kazandırmasıdır. Hastalığa sebep olan mikropların bu büyük neticede bir hisseleri olamaz.

Mahlukatın ve hadisatın melekût ciheti, onlarda tecelli eden ilahi isimler ve sıfatlardır.

“Hem her eser-i Samedanî bir mektup gibi, bir Sâni-i Zülcelâl’in esmasını bildirir. Nakıştan manaya geçsen esma yoluyla müsemmayı bulursun.”(2)

Nakış, eşyanın mülk cihetidir; mâna ise melekût ciheti. Bir meyvenin de taşıdığı özellikler birer nakış gibidir. Mana ise onda tecelli eden Münim ismi, Rezzak ismi, Kerîm ismidir.

Bu isimlerde sebeplerin hiçbir hissesi yoktur. Yani sebepler nimet verici, rızık verici, ikram edici olmaktan çok uzaktırlar. Cenab-ı Hak bir meyve ağacını bir tezgâh olarak planlamış ve yaratmış, ondan meyveler çıkararak esmasını tecelli ettirmiştir. Ancak, kuraklık, soğuk gibi herhangi bir sebeple ağaçlar meyve vermediklerinde, bu hadiseler birer perde vazifesi yaparlar ve şikâyetler o sebeplere gider.

Aynanın iki vechi:

Mülevven, aynanın siyah tarafıdır ve hakikatte eşyanın mülk yüzünü temsil eder. Aynanın parlak yüzü ise, eşyanın melekût yani iç yüzünü temsil eder.

Üstadımız'ın da ifade ettiği gibi, her şeyin dışına mülk içine melekût denilir. Buna göre yumurtanın kabuğu mülk, içi melekûttur. İnsanın şu görünen şekli mülk, iç organları melekût olur.

Bu tabirler hadiseler için de kullanılır. Onların görünen halleri mülk, onların arkasında saklı olan hikmet yönleri ise melekût olur. Bizler normalde eşya ve hadiselerin bize bakan mülk cihetini görüyoruz; melekût cihetini ise akılla ve iman nuru ile görebiliriz.

Aynanın renkli yüzü çok farklı renklerde olabilir. Fakat bu farklılık parlak yüzü etkilemez, hatta bazen ona kuvvet verir. Arka yüzünü ne kadar koyulaştırsak ön yüz o derece parlak görünür. Onun gibi hadiselerin de iki yüzü vardır. Bize bakan yüzü aynanın renkli kısmına benzer. Allah'a bakan yüzü ise aynanın şeffaf yüzü gibidir. Daima parlaktır.

Mesela; hastalık, ölüm gibi hadiseler insana bakan yüzü ile karanlık görülebilir. Fakat Allah'a bakan yüzünde hiçbir karanlık söz konusu değildir. Sıhhat rahmet olduğu gibi, hastalık da günahlara kefaret olması itibariyle rahmettir. Hayat rahmet olduğu gibi ölüm de dünyadan daha güzel bir aleme gitmeye vesile olduğu için rahmettir.

Biz aynaya ön cihetinden bakarız, arkadaki renklerle pek alakadar olmayız, hâlbuki aynayı parlatan arkadaki o renklerdir.

Üstadımızın ayna misalini hakikate tatbik ederken, önce aynanın arka yüzüne nazar edeceğiz. Arka yüz, eşya ve hadiselerin bizim muhatap olduğumuz cihetleridir. Onların arkasında saklı güzellikleri göremeyince, hemen itiraz yahut şikâyet yolunu tutmayalım diye sebepler yaratılmıştır. Üstad Hazretleri, bu meseleye çok güzel bir misal olarak Azrail aleyhisselâmın ruhları kabzetmesini verir.

Ölüm, iman ehli için bu dünyadan daha güzel bir âleme göç etmektir. Bu, ölümün melekût cihetidir. Bu güzelliğin ortaya çıkmasında Azrail aleyhisselam vazife yapmaktadır. Onun vazifesi de bir perdedir, ölümün hakiki güzelliği Cenab-ı Hakk’ın Mümit (ölümü veren) isminin güzelliğidir. Bu güzellik aynanın arka yüzünde saklıdır; insanlar ise ön yüze muhatap oluyor ve ölümü bu dünyadan ayrılmak, bütün sevdiklerini terk etmek olarak görüyorlar. 

 İnsanlar ölümün dış yüzünü sevmedikleri ve ölümden üzüntü duydukları için, bu güzel ayrılığa hastalıklar ve musibetler perde olmuşlardır.

Dipnotlar:

1) bk. Sözler, Yirmi İkinci Söz, İkinci Makam.

2) bk. age., On Yedinci Söz, İkinci Makam.

Kusur, noksanlık manasındadır. Elementlerin cansız olmaları, ağaçların görmemeleri, hayvanların düşünceden mahrum olmaları birer kusurdur. Nasıl ki beyaz yazı, siyah tahta üzerinde daha açık ve seçik olarak görünürse, Allah’ın kusursuz kemalatı da kusurlu sebepler aynasında görünür. Mesela, Allah’ın rahmeti her şeyi kaplamıştır. Ancak, o rahmete en fazla muhtaç olanlarda rahmet daha şaşaalı olarak tecelli eder. Ağaç da rızka muhtaçtır, ama Rezzak ismi hayvanlarda ve insanlarda ağaçlara nispeten çok daha ileri derecede tecelli eder.

Cenab-ı Hak insanı ve sebepleri noksanlıklarla donatmış ki, kendi isim ve sıfatları onlarda kemali ile tecelli etsin.

Esbabın kusurlu olmasının bir hikmeti de haksız şekvaların onlara yapılmasıdır. Allah’ın rahmet ve izzetine münafi olan hadiselerde, bu unsurlar şer gibi görünen işlerde şikâyet ve isyanları kendilerine çekerler. Sobadan zehirlenen, suda boğulan, trafik kazasında vefat edenlerin yakınları onların ölümlerini  bu sebeplere verir, kadere itirazdan kurtulurlar.

Bu hikmet, esbabın yaratılmasındaki binler hikmetten sadece birisidir.

Allah (cc) ile Azrail (as) arasındaki bu konuşma; ilham şeklinde de olabilir, lisan-ı hikmetle de olabilir.

İlham Allah’ın sevgili kullarıyla kelimesiz bir konuşmasıdır. Maddeden ve cisimden münezzeh olan Allah’ın bu konuşmasında ses de yoktur, harflerin çıktıkları mahreçler de...

Diğer şıkka gelince:

Boynunu bükmüş, elini uzatmış, perişan bir vaziyette duran bir adam, bizden hâl dili ile sadaka ister. Biz de ona merhamet eder ve sadaka veririz. Hâlbuki bu esnada ne o adam dili ile sadaka istedi ne de biz ona “Sadaka mı istiyorsun?” diye sorduk. İkimizin arasındaki bu münasebet ve irtibat lisanıhâl ile tahakkuk etti.

Allah (cc) ile Azrail (as) arasında lisan-ı hikmetle cereyan eden konuşmaya da bu misalle bir derece bakılabilir.

Tesir-i hakikî noktasından, hayır da şer de Allah’tandır; yani yaratmak Allah’a mahsustur. Hayrı Allah’a verip, şerrin yaratılmasını sebeplere vermek Ehl-i sünnet itikadına zıttır. Hatta Mecusiler şerrin yaratılmasını Allah’a vermemek için Ehriman namında bir ilah tasavvur etmişlerdir. Onların böyle bir dalalete gitmelerinin sebebi; şerrin yaratılmasını şer telakki etmeleridir. Halbuki Üstad'ın veciz ifadesi ile; “Halk-ı şer şer değil, kesb-i şer şerdir.” yani şerri yaratmak şer değil, şerri tercih edip ona tevessül etmek şerdir.

Üstad Hazretleri bu meseleyi şu şekilde ifade ediyor:

"İşte bu sır Mecusîlerde inkişaf etmediği içindir ki, kâinatta 'Yezdan' namıyla bir hâlık-ı hayır, diğeri 'Ehriman' namıyla bir hâlık-ı şer itikad etmişlerdir. Halbuki onların 'Ehriman' dedikleri mevhum ilâh-ı şer, bir cüz-ü ihtiyariyle ve icadsız bir kesble şerlere sebebiyet veren malum şeytandır."

"İşte, ey ehl-i iman! Şeytanların bu müthiş tahribatına karşı en mühim silâhınız ve cihazat-ı tamiriyeniz istiğfardır ve 'Eûzü billâh' demekle Cenab-ı Hakka ilticadır. Ve kaleniz Sünnet-i Seniyyedir."(1)

Aslında yaratma noktasından şer ve çirkin diye bir şey yoktur. Her şey ya bizzat güzeldir ve hayırdır ya da neticeleri itibarı ile güzeldir. Lakin insanlar bu manayı tam göremedikleri için, Allah zahirde şer ve çirkin gibi görünen şeylerin arasına sebepleri perde olarak koymuştur. Yoksa sebepleri mûcid ve yaratıcı olarak tayin etmemiştir. Yani şerlerin yaratılması tamamen Allah’ın kudreti iledir, sebepler sadece bir perdedir. Sebeplerin perde olması haksız şekvaların ve itirazların men edilmesi içindir.

"Evet, izzet ve azamet ister ki, esbab perdedar-ı dest-i kudret ola aklın nazarında. Tevhid ve celal ister ki, esbab ellerini çeksinler tesir-i hakikiden."(2)

Dipnotlar:

1) bk. Lem'alar, On Üçüncü Lem'a.

2) bk. Mesnevi-i Nuriye, Lem'alar.

Dünyevî sebepler; Allah’ın izzet ve azametine yapılacak haksız şekvalara ve itirazlara bir perdedir. Ekseri avam insanlar, hayrı da şerri de Allah’ın yarattığından gaflet ederek, itirazlarını sebeplere yönlendirirler.

Aynı şekilde Hz. Azrail (as) de ruhları almakla vazifeli bir memurdur. Zahiren çirkin olan ve şer gibi görünen ölümlerde şekvalar Cenab-ı Hakk’a gitmesin diye hastalıklar ve Hz. Azrail (as) sebep ve perde kılınmıştır.

Eşya ve hadiselere iki nazarla bakılır:

Birincisi: Allah'ın izzet ve azameti açısından...

İkincisi: Tevhit ve celal açısından...

İşte birinci bakışa avamî bakış da denebilir. Bu nazar işin ve hadisenin hakikat cihetine intikal etmediğinden, orda çirkin ve Allah'ın rahmetinin kemaline uygun olmayan bazı hâletler görür. Dolayısıyla kendi nazarındaki Allah'ın azamet ve izzetine gölge düşmemesi için sebepler yaratılmış ki, o zat zahirdeki çirkin ve şerleri sebeplere verebilsin...

İkinci bakışta da tevhit ve celal devreye girer. Zira yaratma konusunda hiçbir sebebin müdahalesi yoktur. Her şey doğrudan doğruya bizzat Cenab-ı Hakk'ın ilim, irade ve kudretiyle vücut bulur. İşte birinci nazarla sebepler zahiren şer ve çirkin görünen hadiselere perde olurken, ikinci nazarla, belki o sebeplere icad konusunda bir pay verip hataya düşebilirler diye karşılarına tevhit ve celal çıkar der; sebeplerin hiçbir müessiriyeti yoktur; hayır ve şer her şeyi Allah yaratır.

Mesela; zahir nazarda ruhları alan azrail (as)'dır. Çünkü ölüm görünüşte güzel değildir. Ancak hakikat nazarında ruhları alan Allah'tır. Çünkü ölümün perde arkası güzeldir.

- Sebeplerin yaratılmasında, sadece medar-ı şikâyet olabilen işlere dikkat çekilmesinin sebebi ne olabilir?

Sebeplerin vazedilmesinin birçok hikmeti vardır. Bu hikmetlerden biri, zahiren şer ve çirkin görünen hadiselerden dolayı insanlardan gelecek şikâyetleri ve itirazları sebeplere vermek.

Nimetlerin ve hayrın sebepleri çok zayıftır, tesirleri yoktur; âdeta sebepsiz olarak vücuda geliyorlar, onların arkasındaki namütenahi kudret çok zahir olarak görünüyor. Bunun hikmeti ise, sebeplere tesir vermemek, her hayrı ve güzelliği Allah’tan bilip ona hamd etmektir.

- Sebeplerin herhangi bir tesiri var mı?

Sebepler dünyasında yaşıyoruz... Gören ruhtur, ama onun görmesine göz sebep kılınmış. Fakat ruh, zatı itibariyle, bedene muhtaç değil... Başka âlemlerde gözsüz de görür, kulaksız da işitir, dilsiz de tadar, ayaksız da dolaşır; rüyada olduğu gibi.

İnsan, bu âlemdeki nimetlerden istifade etme hususunda sebeplere riayet etmeli, çalışmalı, ekmeli, biçmeli, ama şunu da unutmamalı ki, bütün bu sebepler sadece birer ilahi kanundur. O sebepler olmaksızın da o neticeler yaratılabilir. Lakin bu dünya hikmet dünyası olduğu için Cenab-ı Hak, eşyanın vücuda gelmesini bazı sebeplere bağlamış. İnsanların çoğu ülfetten dolayı bu harika işleri düşünmeye değer bulmuyor ya da sebeplere veriyorlar.

Bütün mahlukatı en mükemmel bir şekilde terbiye eden Allah, âdi ve basit sebeplerden harika, mükemmel ve kusursuz varlıklar yaratmaktadır. Ağacın meyve vermesi, nutfeden insanın yaratılması, yumurtalardan civcivlerin çıkması, kafatasında saçın bitmesi gibi harika işler, mükemmel neticeler âdi ve şuursuz sebeplerin işi olamaz. Sebepleri de onlardan meydana gelen o harika neticeleri de yaratan sonsuz kudret sahibi Allah’tır.

Evet, toprak, hava, su ve güneş eşyanın vücuda gelmesinde birer sebeptirler. Birinin olmaması halinde istenen maksat hasıl olmaz. Ancak o neticeler o âdi sebeplerin işi değildir. Küçük bir ceviz için koca bir ağacı vesile kılan Allah, ince bir telden kavun, karpuz yaratmaktadır.

Tohum ekmeden buğday elde edilmez, ama buğdayın meydana gelmesi şuursuz toprağın işi değildir. Bir mısır danesinden yüzlerce mısır yaratmak Allah’a hastır.

Birisine: “Ben bir meyve biliyorum, kendisini besleyen kaynağa ne bir dal ile tutunmuş ne de bir sap ile...” deseniz, bunu aklına sığıştıramayacak ve “Böyle bir şeyin olacağına ihtimal vermem.” diyecektir.

Onu fazla meraklandırmamak için, “Şu dünyamız nasıl olmuş da güneşe sapsız ve dalsız bağlanmış? Bir meyve gibi her gün ondan istifade etmekte...”

Bu beklenmedik sual karşısında birkaç kez yutkunacak ve sessiz kalacaktır.

Ve siz ona şunu diyeceksiniz:

“Bak arkadaşım! Şunu kabul edelim ki, biz bu sebepler dünyasına geldiğimizde neleri görmüşsek, çevremizdekilerden neler öğrenmişsek, onların tesirinden bir türlü kurtulamıyoruz. İnsan, aklına itimat ettiğinde vahye yanaşamaz. Vahye ulaşan insan, sonsuza kavuşmuştur... Sonsuza muhatap olan ise, sınırlı olanın her türlüsünü rahatlıkla anlar. İşte senin hastalığın, bu sonsuzdan mahrumiyettir..."

İkinci Makam, Dokuzuncu Lem'a Kategorisindeki Tüm İçerikler

Üstad Hazretleri kolaylığa delil olarak, bir ağacın bir merkezden ve bir kanunla idare edilmesini nazara veriyor. Bu misale başka kanunlar da ilave edilebilir.

Nur Külliyatı’nda ruhun haricî vücut giymiş bir “kanun-u emrî” olduğunun ifade edilmesinden hareketle, ağaç için verilen misali bir bedendeki bütün organların ve hücrelerin idaresine de tatbik edebiliriz. Bütün hücrelere bir ruhtan hayat veriliyor ve bütün organlar bir ruhun emriyle hareket ediyorlar. Her organ için ayrı bir ruh gerekseydi, hem külfet ziyadeleşirdi hem de intizam ortadan kalkardı. Bir ruh bir yöne bakmak isterken, diğeri başka bir yöne bakmak isteseydi bakışlarda nizam kalmazdı, düzen bozulurdu.

Keza, bütün gezegenler aynı cazibe kuvvetiyle Güneş'e bağlanmışlardır. Her bir gezegen için ayrı bir güneş, ayrı bir cazibe kuvveti gerekseydi, yine hem külfet artardı hem intizam bozulurdu.

Bu meselenin bütün ruhlar ve bütün kanunlar adedince misalleri vardır.

Bilindiği gibi kemiyet, “adet, sayı” manasında kullanılıyor. Keyfiyet ise “kalite ve üstünlük” ifade ediyor.

Bu cümle bir önceki cümlede geçen, “Bir tek nefere lazım techizât-ı askeriyeyi yapmak için, orduya lazım bütün fabrikalar kadar fabrikalar lazımdır.” hükmüne bakıyor.

Buradaki kemiyet, bir tek nefer için çok fabrikalara ihtiyaç olması hükmünü teyid için kullanılmıştır.

"Elhasıl: Bir cinsin bütün envaı, bir nevin bütün efradı, aza-yı esaside muvafakat  ve müşabehetleri nasıl ispat ederler ki, tek bir Sâniin masnularıdır. Çünkü vahdet-i kalem ve ittihad-ı sikke öyle ister. Öyle de bu meşhud suhulet-i mutlaka ve külfetsizlik, vücub derecesinde icab eder ki, bir Sâni-i Vahid’in eserleri olsun. Yoksa, imtina’ derecesine çıkan bir suûbet, o cinsi inidama ve o nevi, ademe götürecekti."(1)

Bir canlı türünün bütün fertleri, organlarının şekilleriyle, hususiyetleriyle, sayılarıyla, yerleriyle tam bir muvafakat gösteriyor. Yani, hepsinde mükemmel bir birlik ve beraberlik var. Bu hâl gösteriyor ki, bunların hepsi bir tek Zat’ın eserleridir; aynı Zat’ın kudret kalemiyle yazılmışlardır.

Bu hakikat bir misal olarak veriliyor. Yani, bu hüküm ne kadar kati ise, eşyanın yaratılmalarında görülen mutlak kolaylık ve külfetsizliğin Allah’ın birliğine delaleti de o kadar katidir.

Cenab-ı Hakk’ın sıfatları hem mutlak, hem sonsuzdur. İradesi ve kudreti küllîdir, bir anda hadsiz işleri birlikte görür.

Hastalanmış bir gözün tedavisi aylarca sürerken, Cenab-Hak bir baharda sayılamayacak kadar çok gözleri birlikte ve sonsuz bir kolaylıkla yaratıyor. Bir çift karasineğin bir baharda beş buçuk milyar olduğu tespit edilmiş. Demek ki, bir çift karasineğin torunlarına bir baharda on bir milyar göz takılmış oluyor. Buna bütün sinek ve böcek taifelerini ve nihayet bütün hayvanları dâhil ettiğimizde, sonsuz denecek kadar gözün, yine sonsuz bir kolaylıkla yaratıldığını görürüz.

Bu kolaylık, tümünün aynı sonsuz sıfatlarla ve birlikte yaratıldıklarını gösterir. Aksi halde, bunların sebepler eliyle yahut kendi kendilerine meydana gelmeleri imkânsız olduğundan, bütün bu mahluklar yoklukta kalacaklardı.

1) bk. Sözler, Yirmi İkinci Söz, İkinci Makam.

Ucuzlukla ve bollukla suhulet arasında yakın alâka vardır. Bir şey çok zor elde edilirse, onun için bolluk söz konusu olmaz ve fiyatı da ona göre çok pahalı olur.

Paragrafın başında geçen “Cenâb-ı Hakk’a isnad edilse, bütün eşya bir tek şey gibi bir suhulet peydâ eder.” cümlesi bize ders veriyor ki, eşyanın yaratılışı, bütün sıfatları sonsuz ve mutlak olan Allah’a isnad edildiğinde, bir şey ile bütün eşya aynı kolaylıkla yaratılır. Bu mesele, Yirminci Mektub’un Onuncu Kelime’sinde bütün yönleriyle harika bir şekilde izah edilmiştir.

O sonsuz kudretle çok kolay ve bol olarak yaratılan eşyada Cenab-ı Hakk’ın esma ve sıfatları tecelli etmekte, her şey onun cemal ve kemâline parlak bir ayna olmaktadır. Her türlü ihtiyaçtan münezzeh olan Allah, bütün bu nimetlerini insanlara karşılıksız olarak ikram ve hibe etmekte ve onlardan sadece fiyat olarak, Birinci Söz’de izah edildiği gibi, “zikir, fikir ve şükür” istemektedir. İnsan bu üç ulvi vazifeyi yerine getirdiği takdirde, cennetteki hadsiz nimetlerden ebediyen istifade edecektir. Şükür yolunu bırakıp küfür yolunu tuttuğunda ise, hem bu nimetlerden mahrum olacak, hem de ebedî azaba maruz kalacaktır.

Dersin sonunda şu mühim hakikat beyan ediliyor:

“Eğer, gayet mebzuliyetle elimize geçen şu sanatlı meyveler Vâhid-i Ehad’in malı olmazsa, bütün dünyayı verseydik bir tek narı yiyemezdik.”

Nurlarda geçtiği gibi, o nar müstakil bir şey olmayıp “bütün eşya ile alakadardır.” Ona hakiki sahip olmak ancak bütün kâinata sahip olmakla mümkündür.

İkinci Makam, On Birinci Lem'a Kategorisindeki Tüm İçerikler

"Kitab-ı kebirin âyet-i kübrâsı"

Bilindiği gibi ayet delil demektir. Kur’an-ı Kerim’in ayetleri Allah’ı bildirdiği ve tanıttığı gibi, bu kâinat kitabının ayetleri olan her bir mahlûk da Allah’ı bildirmekte, sıfatlarını ve isimlerini ilan etmektedir. Bu ayetlerin en büyükleri, “Biz, hakikaten insanı en güzel bir şekilde yarattık.” (Tîn, 95/4) ayetinin ders verdiği gibi insanlarda kendini gösterir.

İnsanlık âleminin de en ileri fertleri ve en büyük temsilcileri peygamberler, o nurani zevatın reisi ise Fahr-i Âlem Peygamber Efendimiz (asm.)'dir. Dolayısıyla, Allah’ın en sevgili kulu, en açık ve en mükemmel ayeti odur (asm.).

"O Kur’ân-ı Kebirdeki ism-i azamı"  

İsm-i azam bütün esma-i hüsnayı içine aldığı gibi, Peygamber Efendimiz (asm.) de Allah’ın bütün esmasına azami derecede mazhardır. Allah’ı en ileri derecede bilen ve bildiren en son ve en büyük peygamberdir.  

"O şecere-i kâinatın çekirdeği ve en münevver meyvesi"

“Allah’ın ilk yarattığı mahluk benim nurumdur.”(1) hadis-i şerifinin haber verdiği gibi, ilk mahluk nur-u Muhammedî (asm)'dir, dolayısıyla da bu âlemin çekirdeği Peygamber Efendimiz (asm.) olmuş olur. 

Üstad Hazretleri bu mâna yanında bir de şu noktayı nazara verir:

“Hilkat şeceresinin semeresi insandır. ... Ve keza, hilkat-i âlemin ille-i gaiyye hükmünde olan çekirdeği yine insandır.”(2)

Kâinat insan için yaratıldığından bu âlemin ille-i gaiyyesi, yaratılış maksadı insandır. İnsan denilince insan-ı kâmil akla gelir, insan-ı kâmil mânası da kemaliyle Allah Resulünde tecelli ettiğinden bu âlemin çekirdeği O’dur (asm.).

Nitekim cümlenin devamında şöyle buyrulur:

“Sonra, o şecerenin semeresi olan insandan bir tanesini şecere-i İslâmiyet’e çekirdek ittihaz etmiştir. Demek o çekirdek, âlem-i İslâmiyet’in hem bânisidir hem esasıdır.”

"O saray-ı âlemin güneşi"  

Güneşin eşyayı aydınlatması ve her şeyi göstermesi gibi Peygamber Efendimiz (asm.) de bu âlem sarayını kimin ve niçin yarattığını ve bu sarayın ve içindeki mahlûkatın ne mâna ifade ettiğini bütün ins ve cinne ders vermesi cihetiyle âlemin güneşi olmuştur. Bunun en açık misali, onun (asm) irşadından önce insanların kâinat kitabını okuyamayıp birçok putlara tapmaları, birçok batıl inançlara sapmış olmalarıdır. Onun (asm.) âleme teşrifiyle beşeriyet küfür ve şirk karanlıklarından iman ve tevhid nuruna kavuşmuş, zulümden adalete dönmüş, bütün kötü ahlaklar yerini güzel ahlaka bırakmıştır. Bunların her birisi bir aydınlıktır ve hepsinin kaynağı o manevi güneştir.

"Âlem-i İslâmiyetin bedr-i münevveri" 

O (asm) manevi güneşin akıl ve kalpleri aydınlatmasıyla Allah’ı hak bir iman ile bilen ve tanıyan müminler, onun emir ve yasaklarını ve ona karşı şükür ve ubudiyet vazifelerini nasıl yerine getireceklerini de yine bir bedr-i münevver olan Allah Resulü’nden (asm) öğrenmişlerdir.

Bedr-i münevver, ayın en parlak olduğu “dolunay” halidir; karanlık geceler onunla aydınlanır.

"Rububiyet-i İlahiyenin dellal-ı saltanatı"

Rububiyet saltanatı bütün âlemlerin Rabbi olan Allah’a mahsustur. Her şey onun terbiyesiyle kemale ermiştir ve o sayede vazifesini aksatmadan, mükemmel yapmaktadır. Peygamber Efendimiz (asm.) Allah’ın mutlak rububiyetini en mükemmel şekilde insanlara ve cinlere ders verdiği gibi, o rububiyete karşı yapılması gereken ubudiyet vazifesini de yine kemaliyle öğretmiş ve bunu fiilen de göstermiştir.

"Tılsım-ı kâinatın keşşaf-ı zihikmeti" 

Tılsım-ı kâinat, bu âlemin niçin yaratıldığı, ne vazife yaptığı ve nasıl bir âlemi meyve vereceği gibi gizli hakikatlerdir. Bütün bunları Allah Resulü (asm), Rabbinin tâlimiyle insanlara ders vermiştir. Zihikmet, yani hikmet sahibi, her hali, fiili ve sözü hikmet saçan o en büyük peygamber, eşyanın hem ilahi isimlere ayna olma yönünü, hem ahirete tarla olma cihetini insanlara ders vermiş ve onları sadece dünya için, menfaat için, lezzet için yaşamakla hayvanlardan daha aşağı bir derekeye düşme zilletinden kurtarmıştır.

Dipnotlar:

1) bk. Aclunî, Keşfu'l-Hafa, 1/265-266.
2) bk. Mesnevi-i Nuriye, Habbe.

"...bütün enbiyayı sayesi altına alan risalet  cenahı ve bütün âlem-i İslamı  himayesine  alan İslamiyet cenahlarıyla, hakikatin tabakatında uçan ve bütün  enbiya ve mürselîni, bütün evliya ve sıddıkîni ve bütün asfiya ve muhakkıkîni arkasına alıp, bütün kuvvetiyle vahdaniyeti gösterip, arş-ı ehadiyete yol açıp gösterdiği iman-ı billah ve ispat ettiği vahdâniyet-i İlâhiyeye, hiç vehim ve şüphenin haddi var mı ki kapatabilsin ve perde olabilsin?"(1)

Bütün peygamberler Allah’ın varlığını ve birliğini insanlara anlatmış ve ona karşı yapmaları gereken ubudiyet vazifelerini talim etmişlerdir.

Peygamber Efendimizin (asm.) iman ve tevhid davası bütün peygamberlerin de davasıdır. Bu hususta en büyük imam odur (asm), diğer bütün peygamberler onun sayesi, yani gölgesi altındadır.

Onun iman ve tevhid davasını bütün peygamberler yanında bütün evliya ve asfiya, bütün sıddıklar ve muhakkikler de tasdik etmişlerdir. Zaten, bütün bu nurani zevat tevhid davasının meyveleridir.

Peygamberimizin (asm) ulvi mahiyeti ve kutsi davası On Dokuzuncu Söz’ün Birinci Reşha’sında şöyle dile getirilir:

"…Bütün enbiya hayattar kökleri, bütün evliya tarâvettar semereleri bir şecere-i nuraniyedir ki, herbir dâvâsını, mucizatlarına istinat eden bütün enbiya ve kerametlerine itimat eden bütün evliya tasdik edip imza ediyorlar."

"Zira, o 'Lâ ilâhe illâllah' der, dava eder."  

Metinde geçen, “evliya ve sıddıkîn, asfiya ve muhakkıkîn” üzerinde de kısaca duralım:

Evliya, “seven ve sevilen kullar” demek olup, bu dört zümrenin hepsini içine alır.

Asfiya; veli kullar içerisinde, daha çok, ilim erbabı olan kimseler için kullanılır.

Sıddıklar; evliya ve asfiya içerisinde manen en ileride olan kimselerdir. Nitekim ayet-i kerimede (bk. Nisa, 4/69) sırat-ı müstakim ehli kimseler sayılırken, “nebiler, sıddıklar, şüheda ve sâlihler” şeklinde bir sıralama vardır. Buna göre, sıddıklar peygamberlerden sonra en ileri makamdaki kimseler demek olur. Bunlar “...Âlimler peygamberlerin varisidir...” (Buharî, İlim: 10; Ebû Dâvud, İlim: 1; İbn-i Mâce, Mukaddime: 17) hadis-i şerefinin haber verdiği, müçtehidler, müceddidler ve manen vazifeli diğer büyük âlimlerdir.

Muhakkik; “tahkik eden, hakikati araştırıp bulan, tahkiki imana ermiş, eşyanın ve hadiselerin iç yüzlerini inceleyen, onlara vakıf olan” gibi manalara gelir.

Bu dört zümrenin hepsi sırat-ı müstakim ehlidirler, hepsi Allah’ın sevgili kullarıdırlar. Ancak, hangi büyük zatın hangi gruba dâhil olduğunu ancak Allah bilir.

اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلٰى مَنْ دَلَّ عَلٰى وُجُوبِ وُجُودِكَ وَوَحْدَانِيَّتِكَ وَشَهِدَ عَلٰى اَوْصَافِ جَلاَلِكَ وَجَمَالِكَ وَكَمَالِكَ اَلشَّاهِدُ الصَّادِقُ الْمُصَدَّقُ وَالْبُرْهَانُ النَّاطِقُ الْمُحَقَّقُ، سَيِّدُ اْلاَنْبِيَاۤءِ وَالْمُرْسَلِينَ، اَلْحَامِلُ سِرَّ اِجْمَاعِهِمْ وَتَصْدِيقِهِمْ وَمُعْجِزَاتِهِم.. وَاِمَامُ اْلاَوْلِيَاۤءِ وَالصِّدِّيقِينَ، اَلْحَاوِى سِرَّ اِتِّفَاقِهِمْ وَتَحْقِيقِهِمْ وَكَرَامَاتِهِمْ.. ذُوالْمُعْجِزَاتِ اْلباَهِرَةِ وَالْخَوَارِقِ الظَّاهِرَةِ وَالدَّلاَئِلِ الْقَاطِعَةِ الْمُحَقَّقَةِ الْمُصَدَّقَةِ لَهُ.. ذُوالْخِصَالِ الْغَالِيَةِ فِى ذَاتِهِ، وَاْلاَخْلاَقِ الْعَالِيَةِ فِى وَظِيفَتِهِ، وَالسَّجَايَا السَّامِيَةِ فِى شَرِيعَتِهِ الْمُكَمَّلَةِ الْمُنَزَّهَةِ عَنِ الْخِلاَفِ، مَهْبِطُ الْوَحْىِ الرَّبَّانِىِّ بِاِجْمَاعِ الْمُنْزِلِ وَالْمُنْزَلِ وَالْمُنَزَّلِ عَلَيْه، سَيَّارُ عَالَمِ الْغَيْبِ وَالْمَلَكُوتِ، مُشَاهِدُ اْلاَرْوَاحِ وَمُصَاحِبُالْمَلٰۤئِكَةِ، اَنْمُوذَجُ كَمَالِ الْكَاۤئِنَاتِ شَخْصاً وَنَوْعاً وَجِنْساً، اَنْوَرُ ثَمَرَاتِ شَجَرَةِ الْخِلْقَةِ، سِرَاجُ الْحَقِّ، بُرْهَانُ الْحَقِيقَةِ، تِمْثَالُ الرَّحْمَةِ، مِثَالُ الْمَحَبَّةِ، كَشَّافُ طِلْسِمِ الْكَاۤئِنَاتِ، دَلاَّلُ سَلْطَنَةِ الرُّبوُبِيَّةِ، الْمُرْمِزُ بِعُلْوِيَّةِ شَخْصِيَّتِهِ الْمَعْنَوِيَّةِ اِلٰۤى اَنَّهُ نَصْبُ عَيْنِ فَاطِرِ الْعَالَمِ فِى خَلْقِ الْكَاۤئِنَاتِ، ذُو الشَّرِيعَةِ الَّتِى هِىَ بِوُسْعَةِ دَسَاتِيرِهَا وَقُوَّتِهَا تُشِيرُ اِلٰۤى اَنَّهَا نِظَامُ نَاظِمِ الْكَوْنِ وَوَضْعُ خَالِقِ الْكَاۤئِنَاتِ. نَعَمْ، اِنَّ نَاظِمَ الْكَاۤئِنَاتِ بِهٰذَا النِّظاَمِ اْلاَتَمِّ اْلاَكْمَلِ هُوَ نَاظِمُ هٰذَا الدِّينِ بِهٰذاَ النِّظَامِ اْلاَحْسَنِ اْلاَجْمَلِ، سَيِّدُنَا نَحْنُ مَعَاشِرَ بَنِى اٰدَمَ وَمُهْدِينَا اِلَى اْلاِيمَانِ نَحْنُ مَعاَشِرَ اْلمُؤْمِنِينَ، مُحَمَّدٌ بْنُ عَبْدِ اللّٰهِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ عَلَيْهِ اَفْضَلُ الصَّلَوَاتِ وَاَتَمُّ التَّسْلِيمَاتِ مَادَامَتِ اْلاَرْضُ وَالسَّمٰوَاتُ. فَاِنَّ ذٰلِكَ الشَّاهِدَ الصَّادِقَ الْمُصَدَّقَ يَشْهَدُ عَلٰى رُؤُوسِ اْلاَشْهَادِ مُناَدِياً، وَمُعَلِّماً ِلاَجْيَالِ الْبَشَرِ خَلْفَ اْلاَعْصَارِ وَاْلاَقْطَارِ، نِداَءً عُلْوِياًّ بِجَمِيعِ قُوَّتِهِ وَبِغَايَةِ جِدِّيَّتِهِ وَبِنِهَايَةِ وُثُوقِهِ وَبِقُوَّةِ اِطْمِئْناَنِهِ وَبِكَمَالِ اِيمَانِهِ: اَشْهَدُ اَنْ لاَ اِلٰهَ اِلاَّ اللّٰهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ

“Allah'ım! Senin vücûb-u vücuduna ve Vahdâniyetine delâlet, senin celâline, cemâline ve cemâline şehadet eden; gördüğünü önce kendisi tasdik eden şâhid-i sâdık ve tahkik edici bürhan-ı nâtık,

- Peygamber ve resûllerin efendisi ve onların icmâ ve tasdik ve mucizelerinin sırrını taşıyan, evliyâ ve sıddîkların önderi ve onların da ittifak ve tahkik ve kerâmetlerinin sırrını kendinde bulunduran,

- Apaçık mu'cizelerin, zâhir hârikaların, muhakkak, kesin ve kendisini doğrulayan delillerin sahibi;

- Zatında kıymetli hasletlerin, vazifesinde yüce huyların, şeriatında yüksek seciyelerin mâliki -ki, bütün bunlar, mükemmel ve kendisini hilâf-ı hakikat konuşmaktan tenzih ederler- Kur'ân'ı indiren Allah'ın, indirilen Kur'ân'ın ve kendisine Kur'ân inen Zâtın icmâıyla, Rabbânî vahyin iniş yeri,

- Âlem-i gayb ve melekûtu gezip dolaşan, ruhları müşâhede edip meleklerle arkadaşlık eden, şahıs, nev ve cinsiyle kâinattaki kemâlâtın fihristesi, yaratılış ağacının en nurlu meyvesi, hakkın kandili, hakikatin bürhanı, rahmetin timsâli, muhabbetin misali,

- Kâinat tılsımının keşşâfı, rubûbiyet saltanatının dellalı, şahsiyet-i maneviyesinin ulviyetiyle kâinatın yaratılışından âlemin Yaratıcısının maksadı olduğunu gösteren, kanunlarının genişliği ve kuvvetiyle kâinatı düzene koyan Zâtın nizâmı ve kâinatın Yaratıcısının kanunu olduğunu gösteren şeriatın sahibi,"

(Evet, kâinatı bu eksiksiz nizam ile tanzim eden Zâttır ki, bu Dini, bu en güzel ve mükemmel nizâmıyla ortaya koymuştur.)  

- Biz insanların efendisi ve biz mü'minlere iman yolunu gösteren, Abdullah bin Abdulmuttalib'in oğlu Muhammed'e salat eyle. Ona yer ve gökler durdukça en üstün salavatlar ve en mükemmel selamlar olsun."

"İşte, bu gördüğünü önce kendisi tasdik eden şâhid-i sâdık şahitlerin huzurunda, asırların ve ülkelerin arkasından, bütün kuvvetiyle gayet ciddiyetle, nihayetsiz itimadı, kuvvet-i itminânıyla ve kemal-i imânıyla, yüksek bir ses ile şöyle nida edip bildiriyor:

 "Allah'tan başka hiçbir ilah bulunmadığına şehadet ederim. O tektir; hiçbir şeriki yoktur."

İkinci Makam, On İkinci Lem'a Kategorisindeki Tüm İçerikler

Kur'an, yüksek ve muhteşem bir sema, her bir ayet o semada parlayan bir hidayet yıldızı...  

Kur'an, uçsuz bucaksız bir deniz, her bir ayet o denizden akan bir nehir gibi…

Kur'an, çok azim bir hazine, her bir ayet ise o hazineden bir cevher sandukçası…

Ve bu ders, o sandukçadan bir tek inci gibi…

Bu teşbihlerin ne kadar yerinde olduğunu o Kitab-ı Mukaddes için yazılan binlerce tefsir ispat ediyor. Her müfessir, kendisine ihsan edilen ilim ve bahşedilen feyz ile o semadan, ayrı bir ziya, o denizden ayrı bir abıhayat ve o hazineden ayrı bir cevher sunuyor.

Işıklar, nehirler ve cevherler sınırlı, ama Kur'an’ın hakikatleri sonsuz.

Üstadımızın ifadesiyle:

"Zaman ihtiyarlandıkça Kur'an gençleşiyor, rumuzu tavazzuh ediyor..."(1)

Ondaki ince ve gizli manalar, ilim ve fennin inkişafı nisbetinde daha da iyi anlaşılıyor.

1) bk. Mektubat, Hakikat Çekirdekleri: 79.

"On Dokuzuncu Söz'ün On Dördüncü Reşhası'nda bir nebze tarif edilen o kelamullah İsm-i Azam'dan, Arş-ı Azam'dan, rububiyetin tecelli-i azamından nüzul edip, ezeli ebede raptedecek, ferşi Arşa bağlayacak bir vüsat ve ulviyet içinde, bütün kuvvetiyle ve ayatının bütün katiyetiyle, mükerreren Lâ ilâhe illâ Hû der, bütün kâinatı işhad eder ve şehadet ettirir. Evet, Lâ ilâhe illâ Hû beraber mîzened âlem."(1)

Üstad Hazretleri mahlûkat için “kelimat-ı kudret” tabirini kullanır. Her mahluk bir kudret kelimesidir; yaratılması ancak Allah’a mahsustur. 

Ancak, bu kudret kelimeleri arasında büyük farklar da vardır. Bir çiçek de kudret kelimesidir, bir yıldız da… Bir arı da kudret kelimesidir bir insan da…

Kudret sıfatından gelen bu mahluklar arasındaki farklılık, kelam sıfatından gelen ilahi kelamlarda da görülür. Belagatın muktezası olarak, her asra o asrın anlayışına göre hitap edilmiştir. Yirmi Beşinci Söz’de “Kur’ân, İsm-i Âzam'dan ve her ismin azamlık mertebesinden gelmiş.” buyuruluyor.

İsm-ı azam bütün esmanın manalarını ihtiva ettiği gibi, Kur’an da bütün geçmiş kitapların ve suhufların verdiği dersleri tamamıyla vermektedir. Ve Kur’an, Mütekellim isminin azamlık mertebesinden geldiği için diğer bütün kelamlardan üstündür.

Arş-ı Âzam; ilahi emirlerin meleklere ilk tebliğ edildiği makam olarak tarif ediliyor. Madde âlemi Kürsi’de son buluyor, arş ise kürsinin çok fevkinde. Üstadımızın “Kalb de bir arştır” ifadesinin ışığında şunu söyleyebiliriz: Arşın kürsiyi kuşatması, insanın manevi kalbinin bedeni kuşatması gibidir; maddi bir ihata söz konusu değildir.

Ve arş, emir âleminin merkezidir.

Arş-ı Azam'dan gelme hususiyeti, bütün ilahi kelamlar için de söz konusudur. Ancak, arz ettiğimiz gibi aralarında büyük farklar vardır. Bu hakikati Üstad Hazretlerinin Kur’an tarifinde geçen şu ifadeleri çok açık olarak ortaya koyar:

“Amma sair kelimât-ı İlâhiye ise, bir kısmı has bir itibar ile ve cüz’î bir unvan ve hususi bir ismin cüz’î tecellisiyle ve has bir rububiyetle ve mahsus bir saltanatla ve hususi bir rahmetle zahir olan kelamdır...”(2)

“Rubûbiyetin tecelli-i azamı”, ifadesi hem Kur’ân’ın sair İlâhî kelamlardan üstünlüğünü, hem de Peygamber Efendimizin (asm.) diğer bütün peygamberlerden daha ileri olduğunu ifade eder.

Rububiyet, terbiye etmek demektir. Cenab-ı Hak, çiçekleri ve meyveleri güneşle, suyla, baharla terbiye ettiği gibi, kalbleri ve ruhları da vahiyle ve ilhamla terbiye ediyor.

Bu noktada Kur’an’ın misli yoktur. Cenab-ı Hakk’ın terbiye ettiği en ulvi meyve, bizzat Peygamber Efendimiz (asm.), sonra sahabe-i kiram hazretleri, evliya ve asfiya ve bütün müminlerdir.

Bu noktada Üstad Hazretlerinden çok mühim iki nakil yapalım:

“Hem İsm-i Azama mazhar olan Resul-ü Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâmın bir ayette mazhar olduğu feyz-i İlahi, belki bir peygamberin umum feyzi kadar olabilir.”(3)

Kur’an’ın en birinci muhatabı olan Allah Resulünün (asm.) “bir ayetten aldığı feyz”in, bir peygamberin bütün ömrü boyunca aldığı feyz kadar olabilmesi, hem Kur’ân’ın rububiyet noktasındaki azametini, hem de Peygamber Efendimizin (asm.) ona muhatap olma noktasındaki ulvî derecesini birlikte ders veriyor.

“Kur’an-ı Kerim bütün insanlara rahmettir. Çünki herbir insanın şu hakikî âlemden kendisine mahsus hayalî bir âlemi olduğu gibi, herkes kendi meşrebine göre Kur’an’dan fehm ve iktibas ettiği (hâfızasında) kendisine has bir Kur’an vardır ki, onun ruhunu terbiye, kalbini tedavi eder.”(4)

Demek oluyor ki, her mü’min Kur’an’ın talebesi olmakla birlikte, ondan edineceği bilgi ve feyz o hakiki güneşten kendi aynasına akseden hayalî güneşin ışığına göredir. 

Yukarıda geçen Farisi ibarenin meali:

“Âlem hep beraber La ilâhe illa hu (Ondan başka ilah yoktur) diyor.”

Dipnotlar:

1) bk. Sözler, Yirmi İkinci söz, İkinci Makam.

2) bk. age., On İkinci Söz.

3) bk. age., Yirmi Dördüncü Söz, Üçüncü Dal.

4) bk. Mesnevî-i Nuriye, Zeylü'l-Habbe.

Cihat-ı sitte, altı cihet demektir. Bir şeyin üst, alt, sağ, sol, ön, arka olmak üzere altı ciheti vardır. Bu altı cihetin hepsi parlak ve şeffaf ise artık onda hiçbir şüphe ve tereddüt yeri kalmaz.

Üstü “sikke-i i’câz” ile parlamaktadır. Kur’ân’ın sadece lafzındaki belağatına bile nazire getirilememesi, bir tek suresinin dahi mislinin ortaya konulamaması bu parlaklığı açıkça gösterir.

İkinci parlaklık, altında “burhan ve delil”lerin bulunması ve her bir davasını bu delillerle teyit etmesidir. “Nokta-i istinadı”nın vahiy olması onun bir başka parlaklığıdır. 

Kendisine tabi olan ve hükümleriyle amel edenleri iki dünya saadetine kavuşturması ayrı bir parlaklıktır.

Hükümlerine esas olan delil ve burhanların selim akıllarca kabul edilmesi, onun bir başka parlaklığıdır. Öldükten sonra dirilmeye, yerküresinin kışın öldükten sonra baharda dirilmesinin delil olarak zikredilmesi bunun en güzel bir misalidir.

Kur’ân’ın hükümlerinin doğruluğuna vicdan da şahittir. Her vicdan itaatin güzel, isyanın çirkin olduğunu, adaletin güzel, zulmün çirkin olduğunu, sıdkın güzel, yalanın çirkin olduğunu ve nihayet imanın güzel, küfrün çirkin olduğunu bilir ve bunlara şehadet eder.

Kur’ân’ın içi “hidayet-i Rahmâniye”dir. İman hakikatlerinden, ferdî ve içtimai hayatımızın meselelerine kadar her hususta, en doğru rehber Kur’an ayetleridir. Onun dışındaki bütün yollar dalalettir, sapıklıktır.  

“Halis envâr-ı imaniye” ancak Kur’an’dan ders alınabilir ve onda bulunabilir. İman hakkındaki bütün yanlış düşünceler ve batıl itikatlar “halis olma” vasfından uzaktırlar. 

İşte, böyle bütün cihetleri nurlu ve parlak olan Kur’an’ın meyveleri bütün evliya ve asfiyadır ve onların izinde giden, onlardan ilim ve feyz alan bütün müminlerdir.

Bu maddelerin tefsiri bütün İslami ilimlerdir. Burada sadece birer madde olarak zikredilmişlerdir.

"Elhasıl: Her birisi birer güneş olan Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm ile Furkan-ı Ahkem ki;"

"Biri: Âlem-i Şehadetin lisanı olarak bin mu’cizat içinde bütün enbiya ve asfiyanın taht-ı tasdiklerinde İslâmiyet ve risalet parmaklarıyla işaret ederek bütün kuvvetiyle gösterdiği bir hakikati,"

"Diğeri: Âlem-i Gaybın lisanı hükmünde, kırk vücuh-u i’câz içinde, kâinatın bütün ayat-ı tekvîniyesinin taht-ı tasdiklerinde, hakkaniyet ve hidayet parmaklarıyla işaret edip bütün ciddiyetle gösterdiği aynı hakikati, acaba o hakikat, güneşten daha bahir, gündüzden daha zahir olmaz mı?"(1)

Bu derste sözü edilen hakikat “Lâ ilahe illâ hu” yani “Ondan başka ilah yoktur” hakikatidir.

Bu hakikat hem Âlem-i Şehadetin, hem de Âlem-i Gaybın lisanıyla ders verilmektedir.

Peygamber Efendimiz (asm.) tevhid hakikatini, bu şehadet âleminin bir lisanı olarak ilan etmiş ve bu davasına delil olarak bin mucize göstermiş; ayrıca bu davaya bütün enbiya ve asfiya da tasdik ile imza atmışlardır.

Kur’ân-ı Kerim ise, gayb âleminin lisanı olarak tevhidi bütün insanlara ders vermiş, kırk vecihle mucize oluşu bu davasının hakkaniyetine delil olduğu gibi, bu kâinattaki bütün mahlukat da birer tekvinî ayet olarak aynı davayı ilan etmişlerdir.

Her şeyin her şeyle bağlı olduğu bu kâinatta, her bir mahlûk bir kudret mucizesidir ve onu yaratan ancak bütün kâinatın Hâlık’ı olabilir.

Başta Peygamber Efendimiz (asm.) olmak üzere bütün peygamberler, bütün evliya ve asfiya tevhidi ilan ederken, bu kâinatın sahibi, Kur’ân lisanıyla, aynı hakikati ilan ve isbat ettiği halde ve kâinattaki her bir mahluk da bu davaya ayrı birer şahit iken, tevhid hakikatini bütün akıllara ve kalplere gösteren bu iki hidayet güneşine kim karşı çıkabilir?!.

Peygamberimizin (asm) “İslâmiyet ve risalet parmaklarıyla işaret ederek bütün kuvvetiyle gösterdiği”, Kur’ân-ı Kerim’in de “hakkaniyet ve hidayet parmaklarıyla işaret edip bütün ciddiyetle gösterdiği” bir hakikatin aksini kim iddia edebilir?!.

Evet, “İslâmiyet ve risalet parmakları” devamlı olarak tevhidi işaret etmiştir.

İslamiyet, esas olarak şirki ortadan kaldırmış yerine tevhid inancını getirmiştir. Zira o hidayet güneşinden önce de insanlar bir yaratıcının varlığına inanıyorlardı, ama bunu putlarda, yıldızlarda, nehirde, zamanda hatta bazı hayvanlarda arıyorlardı. İslamiyet, Allah’ın birliğini, her şeyi onun yaratıp yine onun terbiye ettiğini, hiçbir varlıkta onun ihsan etmediği bir güç, bir kuvvet bulunamayacağını, bütün hayırların onun elinde olduğunu çeşitli yönleriyle ve defalarca ortaya koymuş, insanların kalplerinden şirkin bütün çeşitlerini söküp atmıştır. 

Resul-i Ekrem Efendimizin (asm) risalet vazifesinin en birinci maddesi bu olmuştur.

Kur’ân-ı Kerîm de “hakkaniyet ve hidayet parmaklarıyla” aynı hakikate işaret etmiş ve göstermiştir. Şöyle ki:

Kur’ân-ı Kerîm, insanları her hususta “sırat-ı müstakime hidayet etmiş”, her türlü muamelenin ve davranışın hak olan cihetini gösterdiği gibi, iman ve ibadetin de doğru şeklini insanlara ders vermiştir. Baştan sona bir hidayet güneşi olan bu İlahi Ferman’ın da en büyük esası tevhidi ilan ve isbat etmek olmuştur.

Kur’ân’ın bir hülasası olan Fatiha suresinde bu hakikat bütün berraklığıyla ortaya konulmuştur:

Önce bütün hamd ve senanın ancak Allah’a mahsus olduğu beyan edilmiş, sonra bunun bir isbatı olarak bütün âlemleri onun terbiye ettiğine dikkat çekilmiştir. Rahmâniyet ve rahîmiyetin de ondan başkasında bulunmadığı, bütün amellerin hesabının görüleceği “din gününün” sahibinin de ancak o olduğu beyan edildikten sonra, “Yalnız sana ibadet eder ve ancak senden yardım dileriz.” buyurulmuş, böylece hem uluhiyetin hem de mabudiyetin ancak Allah’a mahsus olduğu çok veciz bir şekilde ders verilmiştir.

1) bk. Sözler, Yirmi İkinci Söz, İkinci Makam.

Yirmi Üçüncü Söz’de bütün tafsilatıyla izah edildiği gibi, insan, mahiyeti itibariyle, nihayetsiz terakki ve tedenni edebilmektedir. İnsanı yükselten en büyük vesile iman, onu alçaltan en büyük sebep de küfürdür.

Bu Söz’de geçen “İman insanı insan eder, belki insanı sultan eder.” cümlesi ve “insaniyet-i kübra olan İslamiyet” ifadesi, iman etmeyen ve itaat yoluna girmeyen insanların hakiki manada insan da olamayacaklarını beyan ediyor. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de, iman ve itaat yolunu terk edip küfür ve isyan yoluna girenler hakkında şöyle buyurulur:

“Yoksa sen onların çoğunun (söz) dinleyeceklerini yahut akıllarını kullanacaklarını mı sanıyorsun? Onlar hayvanlar gibidirler, belki yolca onlardan daha da şaşkındırlar.” (Furkan, 25/44)

Dalalet; fikrini yanlış kullanarak hak yoldan sapmak demektir. İnsanın, bilmeyerek yahut aldanarak, yanlış fikirlere sapması mümkündür. Ancak, hak ve hakikati gördüğünde inat etmemesi ve o yanlış fikrinden dönmesi gerekir.

İkinci Makam, Hatime Kategorisindeki Tüm İçerikler

Önce şunu ifade edelim: Bu hatimede, marifetullah arşına çıkmanın, yani Allah’ı tanımada yüksek derecelere yükselmenin yolu gösteriliyor. Bu On İki Lem’a için kullanılan ifadeler bütün Nur Külliyat’ı için de geçerlidir. Biz de bu noktadan hareketle, izahlarımızı bütün Külliyat için yapmaya çalışacağız.

Bu hatimede, çok ileri bir marifet hazinesi olan Nur Külliyatı'ndan istifade etmenin şartları şöyle sıralanmış bulunuyor:

Aklın hüşyar, kalbin müteyakkız olması...  Hakikatlere uyanık bir akıl ve yine uyanık bir kalp ile teveccüh edilecektir. Nurların gafletle yahut üstünkörü bir şekilde okunmasında olduğu gibi, kalbin dünyaya fazla teveccüh etmesi halinde de ondaki ulvi hakikatlerden istifade azalır.

Buradaki On İki Lem’a gibi Nur’un bütün dersleri de birbirine kuvvet verdiği için, bütün derslerden azami derecede istifade etmeye çalışmak gerekir.

Bu şartları yerine getirdiğimizde, hakikatleri aydınlatan bir sirac, bir kandil bulmuş oluruz.

Kur’an’ın bu asrın fehmine bir dersi olan Nur Külliyatı, okuyucusunu Kur’an’ın ayetlerine rapteder ve hükümleriyle amel etmede hassasiyet kazandırır.

Artık bu bahtiyar insan, Allah’ın tevfikiyle, hakikat semalarına uruc edecek hale gelmiştir. Bu uruc, bu yükseliş onu marifetullah arşına, yani bu vadide çok ileri makamlara çıkarır.

Uruc kelimesi, Allah Resulünün (asm.) mi’rac mucizesine işaret etmektedir. Bu bahtiyar kul da “burak-ı tevfik”e binerek cennete vasıl olacak ve Allah Resulü (asm.) Rabbinin rüyetine mazhar olduğu gibi, o da bu büyük makamın bir gölgesine ulaşacak ve Rabbini bizzat görmüş gibi şöyle şehadet getirecektir:

اَشْهَدُاَنْلاَۤاِلٰهَاِلاَّاَنْتَوَحْدَكَلاَشَرِيكَلَكَ  “Ben şehadet ederim ki senden başka hak mabud  yoktur.”

Ve bu şehadetini “Sen birsin ve şerikin yoktur.” diyerek tamamlayacaktır.

Bilindiği gibi, “Lâ ilahe illallah”, “Allah’tan başka ilah yoktur" demektir. Burada gıyabî bir tasdik vardır. “Lâ ilahe illa ente” cümlesinde ise “Senden başka ilah yoktur.” denilmektedir ve hâzırane bir hitap söz konusudur.

Üstad Hazretleri Fatiha’nın tefsirinde “iyyake na’büdü”ye kadar olan kısmın gaibane olduğunu, bu kelam ile “hâzırane muhataba suretinde” bir hitaba geçildiğini beyan ediyor.

Yani, bütün hamd  Allah’a mahsustur; gaibanedir.  Bunun hazırane şekli: “Bütün hamd sana mahsustur.”  “(O) bütün âlemlerin Rabbidir. Rahmândır, Rahîmdir, Din gününün sahibidir.” mealindeki âyetler de hep gâibanedir.

“Yalnız sana ibadet eder ve ancak senden yardım dileriz.” denildiğinde, doğrudan Cenab-ı Hakk’a hitap edilmektedir. Bu hitap gaibane değil, hazıranedir.

Bu derste, اَشْهَدُاَنْلاَۤاِلٰهَاِلاَّاَنْتَوَحْدَكَلاَشَرِيكَلَكَ şeklindeki bu hazırane hitaptan sonra tekrar gaibane bir tevhid cümlesine geçilmiştir: 

 لاَۤاِلٰهَاِلاَّاللّٰهُوَحْدَهُلاَشَرِيكَلَهُلَهُاْلمُلْكُوَلَهُالْحَمْدُيُحْيِىوَيُمِيتُوَهُوَحَىٌّلاَيَمُوتُبِيَدِهِالْخَيْرُوَهُوَعَلٰىكُلِّشَىْءٍقَدِيرٌ 

“Allah’tan başka ilah yoktur. O birdir, şeriki yoktur. Mülk umumen onundur, Hamd sadece ona mahsustur. Hayatı (o) verir, ölümü de (o) verir. Ölümsüz tek hayat sahibi odur. Bütün hayır onun elindedir. O her şeye Kadîrdir. Ve dönüş ancak onadır.”  

Ve ders, yine muhataba suretindeki bir ayet-i kerime ile son buluyor:

سُبْحَانَكَلاَعِلْمَلَنَاۤاِلاَّمَاعَلَّمْتَنَاۤاِنَّكَاَنْتَالْعَلِيمُالْحَكِيمُ

“Seni bütün eksikliklerden uzak tutarız (noksan sıfatlardan tenzih ederiz.) Senin bize öğrettiklerinden başka bizim hiçbir bilgimiz yoktur. Şüphesiz her şeyi hakkıyla bilen, her şeyi hikmetle yapan sensin.” (dediler.) (Bakara, 2/32)

Talim-i esma imtihanında Hz. Âdem’in (as) üstünlüğüne şahit olan melekler Cenab-ı Hakk’a bu şekilde hitap etmişlerdi. 

Sondaki dua ayetlerinin ve salavat-ı şerifenin manaları:

“Ey Rabbimiz! Unutur, ya da yanılırsak bizi sorumlu tutma! Ey Rabbimiz! Bize, bizden öncekilere yüklediğin gibi ağır yük yükleme. Ey Rabbimiz! Bize gücümüzün yetmediği şeyleri yükleme! Bizi affet, bizi bağışla, bize acı! Sen bizim Mevlâ’mızsın. Kâfirler topluluğuna karşı bize yardım et.”(Bakara, 2/286)

(Onlar şöyle yakarırlar): “Rabbimiz! Bizi hidayete erdirdikten sonra kalplerimizi eğriltme (saptırma). Bize katından bir rahmet bahşet. Şüphesiz sen çok bahşedensin.”

“Rabbimiz! Şüphesiz sen, hakkında şüphe olmayan bir günde insanları toplayacaksın. Şüphesiz Allah va’dinden dönmez.” (Âl-i İmrân, 3/8, 9)

“Allah’ım! Âlemlere rahmet olarak gönderdiğin Zat’a ve onun bütün âl ve ashâbına salât ve selâm eyle. Ey rahmet edenlerin en merhametlisi! Bize ve onun ümmetine rahmetinle merhamet eyle. Âmin.”

“… Onların duâları şu sözlerle sone erer: Ezelden ebede her türlü hamd, âlemlerin Rabbi olan Allah’a muhsustur.” (Yûnus, 10/10)